Sözden ezgiye

Sözden ezgiye olgusu kısaca; belli bir söz dizininin değiştirilmeden tekrarlanarak çalınması sonucu, dinleyicinin normal şartlarda duygu çıkarımı için kullanacağı vurguları müzikal bilgi olarak değerlendirip cümleyi ve söz dizinini melodi olarak duyması olayıdır. Sözden ezgiye olgusu, 1995 yılında Diana Deutsch tarafından keşfedilmiş ve yine Deutsch'un 2003 yılında çıkan "Phantom Words and Other Curiosities" isimli kitabında ilk kez örnekle gösterilmiştir. Örnek; Deutsch'un 1995 yılında çıkmış "Musical Illusions" isimli kitabında geçen "sometimes behave so strangely" söz dizini üzerinden hazırlanmıştır.

Bir söz dizininin söylem veya ezgi olarak duyulmasındaki etkenin, dizinin akustik özellikleri olduğu genel yargısına karşın; söz ve ezginin akustik özellikleri arasında farklılıklar vardır. Bu farklılıklar keskin olmamakla beraber; ton değerlerinin belirginliği, sıralanış, genlik ve zaman değerlerindeki farklılıklar olarak belirlenebilir. Söz, ünlü ve ünsüz harfler aracılığıyla, seri biçimde değişen ve yalnızca genel anlamda tanımlanabilen ton değişimleri olarak duyulurken; ezgi, belirli nota değerlerinin değişken sürelerde ritmik bir düzene uygun şekilde sıralanışı olarak duyulur.

Sözden ezgiye olgusunun oluşum koşulları ve karakteristik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla; Deutsch, Trevor Henthorn ve Rachael Lapidis tarafından iki aşamalı bir deney süreci uygulanmıştır. Bu sürecin ilk aşamasında, olgunun oluşum koşulları ile ilgili çıkarımlarda bulunmak amacıyla, söz dizininin iki farklı yapıda tekrar düzenleriyle oluşturulmuş halleri deneklere dinletilmiştir. İlk farklı tekrar düzeninde; " sometimes behave so strangely " dizini, her tekrarda " +/- 2/3 semiton " tize veya pese transpoze edilmiş haliyle dinletilmiş ve deneklerin dizini söz ve ezgiden hangisine yakın duydukları sorusuna verdikleri cevaplar düzenlenmiştir. İkinci farklı tekrar düzeninde; aynı dizinin her tekrarda hecelerinin farklı bir şekilde karıştırılmış hali (strange have be times so ly some; ly so have some be times strange; some be so ly strange times have; vs. ) dinletilmiş ve deneklerin dizini söz ve ezgiden hangisine yakın duydukları sorusuna verdikleri cevaplar düzenlenmiştir Bu cevap derlemeleri, dizinin değiştirilmeden tekrarlanarak dinletilmesiyle çıkan sonuçlarla kıyaslanmış ve deneklerin iki farklı tekrar düzeninde de dizini, değişmeyen tekrarlı dinletiye göre daha az ezgiye,daha çok söze benzettiği tespit edilmiştir. Bu kıyasın sonucu olarak sözden ezgiye olgusunun oluşumundaki etkenlerin dizindeki melodik aralıklar, ritmik düzen veya ünlü harfler olmadığı ortaya çıkmıştır. Sürecin ikinci aşamasında ise deneklere dizin dört farklı şekilde dinletilmiş ve dizini duydukları haliyle taklit etmeleri istenmiştir. Bunlardan ilki söz dizininin değiştirilmeden bir kez dinletilmesi, ikincisi aynı dizininin on kez tekrarlanarak dinletilmesi, üçüncüsü dizinin deneyi yapanlardan biri ( R. L. ) tarafından melodik olarak söylenmiş halinin bir kez dinletilmesi, dördüncüsü ise ilk iki dinletinin denekler tarafından taklitlerinin kendi içinde derlemelerinin dinletilmesi şeklinde olmuştur. Elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde; ikinci dinletinin ve bu dinletinin taklitlerinden derlenmiş dinletinin sözden çok ezgi olarak duyulduğu gözlemlenmiştir. Bu gözlemden yola çıkılarak, olgunun oluşumunda tekrarın asıl etken olduğu sonucuna varılmıştır.