1905'te

Vikipedi, özgür ansiklopedi

1905 - 1931 yıllarında Azerbaycanlı oyun yazarı Cafer Cabbarlı tarafından yazılan Kafkasya'daki Ermeni-Azerbaycan savaşı sırasında Azerbaycanlı Bahşi ile Ermeni Sona'nın aşk hikâyesini konu alan oyun.

Oyun ilk kez 1931 yılında Bakü'de sahnelenmiştir. Çalışma "Sarı Gelin" türküsünün tar eşliğinde seslendirilmesiyle başlar.[1][2] Eser Igor Pechenev tarafından Rusçaya çevrilmiştir.[3]

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunun yazarı Cafer Jabbarli'dir.

Cafer Cabbarli'nin 1905'teki Ermeni-Azerbaycan savaşının politik açıdan çok keskin ve karmaşık konusunu sanatsal bir şekilde ele almasına neden olan belirleyici gerçek, Azerbaycanlı oyun yazarı Maksim Gorki ile tanışması ve Gorki'nin "Sovyetler Birliği Üzerine" kitabına duyduğu derin ilgidir.[4]

Cafer Cabbarlı, "1905'te" adlı oyunu yazarken, "1905'te Bakü'de meydana gelen tüm devrimci olayları" ele alma görevini kendisine koymadığını itiraf etmiştir. Ona göre "bu konu hâlâ sanatsal bir çözüm beklemektedir". 1929 yılında Cabbarlı, Transkafkasya halklarının kültürel birlik ayı boyunca Gürcistan ve Ermenistan'ı ziyaret etmiş, bu geziden sonra "1905'te" adlı oyunu yazmıştır. Cafer Cabbarlı, Adabiyyat gazetesinin 30 Mayıs 1934 tarihli sayısında oyunun yaratılış tarihi hakkında şunları yazmıştır:

"Gürcistan, Ermenistan ve Dağlık Karabağ'dayken farklı milletlerden insanlarla tanıştım. Barışçıl sosyalist inşayla meşguldüler. Bir zamanlar göçebelerle tanışmıştım. Sürüyle birlikte tek bir Azerbaycanlı kadın da yürüyordu. Ah, kapağı yoktu. Daha sonra başka bir kadınla tanıştım. Ah, Ermeniydi ve ilk kadınla aynı giyinmişti. İlk bakışta onları birbirinden ayırmak zordu. Bu halkların ev temizliği, tarım aletleri, gelenekleri, şarkıları ve dansları aynıydı. Aslında bu iki millet tek millettir. Eğer öyleyse bu milletleri kanlı çatışmalara iten şey nedir? Konu üzerinde derinlemesine düşündüm, hayatı incelemeye başladım ve böylece Rus otokrasisinin sömürge politikasını, kitlelerin dikkatini devrimden başka yöne çekmek için iki kardeş ulus arasındaki kafa çatışmasını konu alan bir oyun üzerinde çalışmaya başladım. 1905'teki ulusal katliamı konu alan "1905'te" adlı oyunu yazdım.[5]

Sahneye uyarlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyundan bir sahne. Azerbaycan Devlet Rus Dram Tiyatrosu . 1938 yılı

Oyun ilk kez Ekim 1931'de (1931-1932 sezonu) Azerbaycan sahnesinde sahnelenmiştir.[5] Oyunun ilk yönetmeni Leningrad'dan davet edilen yönetmen VV Lyutse idi ve oyunun sanatsal tasarımını sanatçı P. Ryabchikov yaptı. Oyun, yazarın kurucu yönetmeninin katılımıyla sahnelendi. Oyunun müzikleri besteci Afrasiyab Badalbeyli tarafından yazılmıştır.[6] Performansın sanatsal dekorasyonu birçok yapısalcılık ve biçimcilik unsuru taşıyordu. Ana platformlar, belirli bölümlerin aydınlatıldığı üç bölümlü köy evinin dikey kısmında bulunmaktaydı.[6] Oyundaki Bolşevik Eyvaz imajı , Azerbaycan Cumhuriyeti'nin onurlu sanatçısı Abbas Mirza Şerifzade tarafından yaratılmıştır.[7]

Aynı zamanda Lyutse-Jabarli-Ryabchikov Ermeni tiyatrosunda "1905'te" oyunu gösterildi. Her iki tiyatro da 1931-1932 sezonunu bu oyunla açtı.[6] Oyun büyük başarı yakaladı. Oyun daha sonra Erivan'da Azerbaycan Devlet Rus Dram Tiyatrosu ve Sundukyan'ın adını taşıyan Ermenistan Tiyatrosu'nda gösterildi.[8] Tiyatro eleştirmeni Cafer Caferov, "1905'te" oyunu nedeniyle 1931 yılının Azerbaycan sanatına büyük bir zafer getirdiğini yazmıştır.[7]

1937 yılında İsmayıl Hidayetzade'nin yönettiği "1905'te" adlı oyun sahnelendi. Tiyatro eleştirmeni Cafer Jafarov, İsmayıl Hidayatzade'nin 1937 tarihli oyununda Bolşevik Volodin ve Eyvaz'ın imajını artırdığını, 1905'teki devrim mücadelesinin imajını genişlettiğini ve böylece oyunun doğasındaki eksikliği gidermeyi başardığını kaydetti.[9] Yine Eyvaz rolünü Azerbaycan Cumhuriyeti'nden Abbas Mirza Şerifzade canlandırmıştır.[7]

Eserin analizi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fatma Kadri Sona rolünde. Bakü İşçi Tiyatrosu. 1933 yılı

6 Ekim 1931'de "Komünist" gazetesinde, dönemin Eminbeyli gazetesinin editörü Halil İbrahim, Cafer Cabbarlı'nın uluslararası ruha sahip yeni eseri "1905'te" hakkında karşı-devrimci bir sonuca varmıştır. Bu eserin sahneden kaldırılması gerektiğini düşünüyoruz" görüşünü dile getirmiştir. Gazete çalışanlarının itirazına rağmen yönetim, yazının sonuna şu sözleri eklemeyi gerekli gördü: "Yönetimimiz, yazarın görüşüne katılmaktadır."

Halk oyun yazarı Cafer Kabbarli'nin "1905'te" ve "Yaşar" oyunları Azerbaycan işçilerinin sevgisini kazandı" diyen Bakü proletaryası ve Azerbaycanlı işçiler, Stalin Yoldaş Azerbaycan'da Sovyet hükümetinin kuruluşunun 15. yıl dönümü münasebetiyle bir rapor verdi. Yılda" oyunu bir karşı devrim çalışması olarak nitelendirdi ve sahneden kaldırılmasını talep etti.[10]

Oryantalist Lutsian Klimovich, "1905'te" Jabbarli'nin "Almas" adlı oyunuyla birlikte "yüksek sahne nitelikleri ve oyuncuların parlak dil özellikleri" ile öne çıktığını ifade etti.[11] Edebiyat eleştirmeni olan Gasim Gasimzadeh'e göre "1905'te" adlı oyunun kahramanlarının Azerbaycanlılar ve Ermeniler olması başarı yakalamasında önemli bir etkendi.[12] Böylece Gasimzadeh'e göre Cafer Cabbarli hem sosyal sorunları hem de iki ailenin kaderini çözmektedir. Oyunun önsözü ve sonsözü Bakhshi ve Sona'nın büyük sevgisini, Sovyet döneminde çocuklarının eski geleneklerinin ortadan kaldırılmasını göstermektedir.[12]

Buna rağmen Gasımzade, oyunda genç Sona ile genç Bakhshi arasındaki ilişkinin tam olarak net olmadığını belirtiyor.[12] Gasimzadeh'e göre, "1905'te" adlı oyununda Jabbarli, "otokratik sisteme karşı mücadelede ulusların birliğini, halkların tarihi dostluğunun büyük önem taşıyan ulusal meselesini" proleter enternasyonalizmi açısından yorumlar. Gasimzadeh, "1905'te" ile yakılan ateşin, "halklar arasında ulusal bir çatışma yaratmaya çalışan ve halklar arasında sarsılmaz dostluk gelenekleri sergileyen" burjuva milliyetçilerinin sahtekarlıklarını ortaya çıkardığına inanmaktadır.[12] Gasimzadeh'e göre Ermeni ve Azerbaycan halklarının birliğini ilk kez Cafer Cabbarli ortaya çıkarmıştır.[12]

Edebiyat eleştirmeni Memmed Arif'e göre "1905'te" oyunu, kitlesel halk sahnelerinin duygusal ve lirik sahnelerle yakından ilişkili olduğu çok boyutlu bir eserdir. Memmed Arif, çok uluslu ve sanayi şehri Bakü'de devrimci hareketin özelliklerini yansıtmak isteyen Cebbarlı'nın, farklı milliyetlerden işçilerin ilişkilerine önem verdiğini belirtmektedir.

1934 yılında Bakü'ye gelen oyun yazarı Vsevolod Vişnevski, Bakü Azerbaycan Devlet Rus Dram Tiyatrosu'nda "1905'te" adlı oyunun sahnesini izleyerek şunları şunları söylemiştir:

"Hayatı çok iyi bilen yazar, insan resimlerinden oluşan bir galeriyi sahneye çıkardı. Bana göre bu galerideki milli tipler - iki yaşındaki adam, Karapet ve daha birçokları - daha başarılı. İki yaşlı adamın arasındaki sahne oldukça iyi.[13]

Charsky, Allahverdi rolünde. Bakü İşçi Tiyatrosu. 1933 yılı

M. Hüseynova, bu oyunun içeriği ve sahne yapısı itibarıyla Azerbaycan tiyatrosu için yeni olduğunu yazmıştır.[4] Hüseynova ve Memmed Arif'e göre Cebbarlı, oyunda dört ana toplumsal grubun karşı karşıya gelişini sergiliyordu. Hüseynova'ya göre ilk grupta Bakü valisi, eşi, emniyet müdürü, belediye başkanı, savcı, mahkeme başkanı ve Kazaklar dahil olmak üzere "çar iktidarının savunucuları" vardı. Hüseynova'ya göre ikinci grup, "Azerbaycan'ın devrimci güçleri"ni bünyesinde barındıran, çarlığa karşı aktif savaşçılardan oluşuyordu. Bunlar arasında Volodin, Eyvaz Asriyan, yeraltı savaşçıları İsak ve Aram, eski Bakhshi ve petrol işçileri vardı. Üçüncü sosyal grup, Azerbaycan ve Ermeni burjuvazisinin temsilcilerinin yanı sıra en zengin petrol yataklarının sahipleri olan Salamov, Agamyan, Bahadur Bey vb.'den oluşuyor. oluşmuş Azerbaycanlılar (Allahverdi, İmamverdi) ve Ermenilerden oluşan en fakir köylüler dördüncü grubu oluşturuyordu. Hüseynova ve Memmed Arif'e göre genel valinin görüntüsü "Çarlık hükümetinin casuslarından" birini gösterir.[4]

"Sovyet Dram Tiyatrosu Tarihi" kitabının yazarları, oyunun 1905 yılındaki "Azerbaycan ve Ermeni milliyetçi burjuvazisinin zayıflatmak ve zayıflatmak isteyen çarlığın fiili desteğiyle gerçekleştirdiği Ermeni-Azerbaycan katliamının kanlı olaylarını yeniden canlandırdığını" yazdılar. Rusya İmparatorluğu'nun güney kısımlarından birinde devrimci mücadelenin daha da gelişmesini önleyin." .[8]

Oyunla ilgili konuşan Vartan Adcemyan, "Yazarın olaylar çerçevesinde sanatsal fikirlerini derinleştirmeye çalıştığını" belirtiyor. Örnek vermek gerekirse Adjemyan, barikat sahnesinde Allahverdi ve İmamverdi adlı iki arkadaşın karşıt kamplarda bulunduğunu, ilk başta düşman olarak savaştıklarını ancak birbirlerini tanıdıklarından bu katliamı başlatan güçlere lanet okuduklarını kaydetti:[8]

"Cabbarlı düşüncelerini her okuyucuya ve izleyiciye aktarmayı başardı. Ancak böyle bir görüntü anlayışına sahip büyük bir usta böyle bir sahneyi hayal edebilir. Cabbarly'nin yaratıcı düşüncesinin merkezinde gerçek vatandaşlık yatmaktadır.[8]

Popüler kültürde[değiştir | kaynağı değiştir]

Sona'nın "1905'te" adlı oyunda söylediği ve Bakhshi'nin tarda eşlik ettiği " Ben özgür bir kuştum " şarkısı Azerbaycan halkı arasında büyük bir başarı elde etti.[14][15] Şarkıyı kaydeden sanatçılar arasında 1955'te Sara Gadimova, 1976'da Shavkat Alakbarova, 1976'da Elmira Rahimova, 1981'de Sakhavat Mammadov, 1991'de Gulaga Mammadov ve 2001'de Yagut Abdullayeva yer almaktadır.

Literatürdeki benzer konular[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Rüstəmli, Asif. "Qarabağ "1905-ci ildə": tarixi gerçəklik və bədii həqiqət". anl.az. anl.az. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2018. 
  2. ^ Cabbarlı, Cəfər (1958). Джафар Джабарлы. Пьесы. Азербайджанское государственное издательство. s. 360. 
  3. ^ Гезалова, Э. Дж. (1974). "И. Печенев—переводчик Джафара Джабарлы". Издательство Азербайджанского государственного педагогического института: 215. 
  4. ^ a b c Huseynova, M.M (1975). Образ нового Баку в публицистике М. Горького и азербайджанская драматургия начала 30-х годов. Издательство Академии наук СССР. ss. 65-166. 
  5. ^ a b Очерк истории азербайджанской советской литературы. Издательство Академии наук СССР. 1963. s. 154. 
  6. ^ a b c Искусство Азербайджана. I. 1949. ss. 90-92. 
  7. ^ a b c Cəfərov, Cəfər (1970). Сочинения. Azərnəşr. s. 74. 
  8. ^ a b c d История советского драматического театра. Moskva: Наука. 1967. s. 338. 
  9. ^ Cəfərov, Cəfər (1962). Азербайджанский драматический театр. Азербайджанское государственное издательство. s. 347. 
  10. ^ "Cəfər Cabbarlı şikayət ərizəsində Azdramadan nə yazırdı?". www.azadliq.org. www.azadliq.org. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018. 
  11. ^ Klimoviç, Lutsian (1959). Хрестоматия по литературе народов СССР. Государственное учебно-педагогическое издательство Министерства Просвещения. s. 171. 
  12. ^ a b c d e Qasımzadə, Qasım (1963). Дружба народов в азербайджанской советской литературе. s. 40-153. 
  13. ^ Arif, Məmməd (1973). Избранное в двух томах. II. Bakı: Азербайджанское государственное издательство. s. 150. 
  14. ^ ""Azad bir quşdum..."". www.anl.az. www.anl.az. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018. 
  15. ^ "Cəfər Cabbarlı Gəncədə - Bir mühacirin xatirəsi". teleqraf.com. teleqraf.com. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=1905%27te&oldid=32569199" sayfasından alınmıştır