Çerimoya
Çerimoya, Annona cherimola bitkisinin meyvesidir. Temelde Annonia ve roolinia diye iki ayrı çeşidi bulunmaktadır. Annona çeşidi en tanınan bilinen çeşidirdir. Asimina, Duguetia, Fusaea ve Porcelia ise bu meyvenin en çok bilinen türlerindendir. Meyvenin Annona türünün yaprakları 2–5 cm uzunluğundadır, buna karşın 7–15 cm uzunluğunda 6–10 cm genişliğinde yapraklara sahip türleride vardır. Genellikle küçük bodur ağaçlarda yetiştirilmektedir. Yaprakları ovaldir. Ağaç aşağı yukarı 7 metre boya sahip olup ufak gruplar halinde 6 yapraklı 2,3cmlik sarı, kahvrengi tabanı mor benekli çiçekleri bulunmaktadır.
Meyveleri hafif oval, eğer, 10–20 cm uzunluğunda and 7–10 cm çapındadır, yumuşak hafif yumruludur. Meyve eti beyaz olup, içinde koyu kahverengi tohumları bulunur. Tohumları toksik olup yenmez. Dünya'nın en lezzetli meyvelerinden biri olarak kabul edilmektedir. O kadar ki Mark Twain, Çerimoya'yı "insanların bilebileceği en lezzetli meyvelerden biri olarak tanımlar."[1]
Peru'da moşe yerlileri meyvelerini, tarımlarını ve sebzelerini sanatlarına yansıtmıştır ve çerimoya, hep seramiklerinde resmedilmiştir.[2]
Etimolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerimoya adı kökenini Keçuva dili'nden almıştır.Bu dilde chirimuya, "soğuk tohumlar anlamına gelir" çünkü bu bitkinin tohumları yüksek rakımlarda çimlenmektedir, bitkinin anavatanıda Güney Amerika'nın ekvator altı sıcak ve ılık bölgelerindeki yüksek rakımlardır. Florida, Belize ve Guatemala da "Tikal", "Canul", "Sartenaya", "San Pablo", "Benque", "Caledonia" ve "Chonox" gibi adlarla bilinmekte ve tüketilmektedir.
Kültürleri ve Kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta ve Güney Amerika, Avrupa ve Uzakdoğu ülkelerinde ve İsrail de yetiştirilmektedir. Anavatanı olan Güney Amerika'da tropik kuşakta ormanlık bölgelerde yetiştirilen Çerimoyalar 700-2400m rakıma sahip yamaçlarda daha verimli olmaktadırlar. Bitki sıcak iklimlerde yetişmekle en fazla -3,-4 civarında bir soğuğa tahammül etmektedir, ancak bitki büyümesi için özellikle belli dönemlerde serin bir iklime sahip yerlere ihtiyaç duymaktadır.[3] Bitki 1751'de Güney İspanya,1851'de Hawaii'ye getirilip yetiştirilmeye başlanmıştır.[4] Ardından İtalya, Tayvan, İsrail ve son olarak Avustralya, Yeni Zelanda'ya girip yetiştirilmeye çalışılmıştır.
Beyaz, tatlı,kokulu aromalı meyvelere sahip olup, meyveleri çilek, papaya,ananas,Monstera deliciosa karışımı biraz asidik bir tada sahiptir. Tohumları yenmez ve eğer parçalanırsa zehirlidir.Ancak meyveden kolayca ayrıltılabilir.[5] Kabuğuda meyveden ayrılarak etli kısmı yenir zira kabuğunun yenmesinin felç gibi zararları olabilmektedir.[5] Avokado gibi yeşil, kahverengi kabuğu ile olgunlaşmış meyve pütürleri bozulmuş dokusu ile kendini belli eder.Meyveleri buz dolabında iyi muhafaza edilir.
Buna karşın meyvenin tadı türünden türüne değişimde gösterebilmektedir.
Taze Çerimoya'nın yaklaşık %15'i şeker (100 gramda 60 kalori)dir. 100 gram meyvede yaklaşık 20 mg C vitaminine ayrıca B1, B2, B3, B6, Kalsiyum, Demir,Protein ve Fosfor gibi çeşitli vitamin ve minerallere belli ölçüde sahiptir.Çerimoya, cildin saçların tırnakların diş etlerinin, dişlerin ve kemiklerin sağlıklı kalmasında faydalıdır. İçerisinde bulunan A vitamini sayesinde idrar yoları, solunum yolları enfeksiyonlarında vücudun direncini arttırıcı özelliği vardır. İhtiva ettiği B2 vitamini ile Migren türü baş ağrılarının önlenmesinde etkilidir. Ayrıca iştahı arttırır, hazmı kolaylaştırır.[6]
Tozlaşma
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerimoya'nın çiçekleri hermafroit olsa da, çiçeklerinde kopya poleni kabul etmeyen bir sistem bulunmaktadır.Dahası kısa ömürlü çiçekleri önce dişi ve sonrasında ile belli saatler arası erkek halde kalmaktadır.Genelde çiçek ilk açtığında dişidir ancak sonrası 2.gün geç saatlerde erkek aşamasına girer ve ölür. Bu meyvenin ağacını ufak böceklerin, sineklerin ve kın kanatlıların tozladığı tahmin edilmektedir (Schroeder 1995). Zira arılarda bu ağaç için tozlaşmayı sağlayacak kötü bir vasıtadır. Bir bal arısı, erkek organından polenleri alabilir ancak bir başka ağacın dişi organına bu poleni bırakabilmesi zordur zira dişi organ çepheri bal arısının giremeyeceği kadar dardır. Bu sebeple tozlayıcıların bal arısından küçük olması gerekir. Bunun yanında sıklıkla,özellikle anavatanından uzakta, yetiştiriciler tozlaşmayı sıklıkla el ile veyahut rüzgârın polenleri diğer ağaca bulaştırmasına güvenerek yapmaktadır.
Saklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerimoya, 6 °C de %85-%90 nem oranında 3-4 gün muhafaza edilebilen bir meyvedir. Çerimoya saklanırken bu hususlar mutlaka dikkate alınmalıdır. Olgunlaşmayı hızlandırmak için kimi halde 1-2 gün 100 ppm etilende bekletme gibi olgunlaştırma muamelelerine başvurulmaktadır, bu sayede çerimoya meyvesi 5 gün içinde olgunlaşabilmektedir.[8]
-
Yarılmış çerimoya -
Ağaç -
Güney Endülüs Özerk Bölgesi'nde bir çiftlik -
Moche Cherimoya. 200 B.C. Larco Museum Collection Lima, Peru -
M.Ö 700 ile 10000 yıllarına ait yerlilerce yapılan çerimoya şekilli şişe
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The Sacramento Daily Union, October 25, 1866.
- ^ Berrin, Katherine & Larco Museum. The Spirit of Ancient Peru:Treasures from the Museo Arqueológico Rafael Larco Herrera. New York: Thames and Hudson, 1997.
- ^ "... los indígenas del altiplano andino dicen que aunque la chirimoya no soporta la nieve, le gusta verla de lejos" "Diccionario de frutas - chirimoya". 11 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ La Vanguardia, Barcelona, 19 de junio de 1954, pp.5
- ^ a b Morton, Julia Frances and Curtis F. Dowling. 1987. Fruits of Warm Climates 15 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Creative Resources Systems.
- ^ Tropikal Meyveler,çerimoya>Tropikal Meyveler,Çerimoya [1] 28 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Tropikal meyveler
- ^ Champy, Pierre; Melot, Alice; Guérineau Eng, Vincent; Gleye, Christophe; Fall, Djibril; Höglinger, Gunter U.; Ruberg, Merle; Lannuzel, Annie; Laprévote, Olivier; Laurens, Alain; Hocquemiller, Reynald (Aralık 2005). "Quantification of acetogenins in Annona muricata linked to atypical parkinsonism in guadeloupe". Movement Disorders: Official Journal of the Movement Disorder Society. 20 (12): 1629-1633. doi:10.1002/mds.20632. ISSN 0885-3185. PMID 16078200. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2011.
Champy P, et al., Quantification of acetogenins in Annona muricata linked to atypical parkinsonism in guadeloupe, Mov Disord. 2005 Dec;20(12):1629-33. PMID 16078200
Caparros-Lefebvre D, Elbaz A., Possible relation of atypical parkinsonism in the French West Indies with consumption of tropical plants: a case-control study. Caribbean Parkinsonism Study Group, Lancet. July 24, 1999;354(9175):281-6. PMID 10440304
Please see Pimenta et al., 2003 for information about toxicity.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- CHERLA Research Project (EU)2 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Promotion of Sustainable Cherimoya Production Systems in Latin America through the Characterisation, Conservation and Use of Local Germplasm Diversity.
- Schroeder, C. A. (1995). Pollination Strategy in the Cherimoya.
- Cherimoya website
- Owens, K. J.(2003). Genetic diversity of Annona cherimola Mill. in south central Bolivia.
- Scheldeman, X. (2002). Distribution and potential of cherimoya (Annona cherimola Mill.) and highland papayas (Vasconcellea spp.) in Ecuador[ölü/kırık bağlantı]
- Bridg, Hannia: Micropropagation and Determination of the in vitro Stability of Annona cherimola Mill. and Annona muricata L. 28 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Postharvest Technology Cherimoya Produce Facts