Uyumsuz hayal kurma

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Uyumsuz (maladaptif) hayal kurma (İngilizce: Maladaptive Daydreaming), aşırı hayal kurma olarak da adlandırılan, bir kişinin çok fazla 'hayal kurma' deneyimlemesi ve bunun günlük yaşama müdahale etmesidir. Herhangi bir önemli tıbbi veya psikolojik kriter tarafından tanınmayan, aşırı fantezi ile ilişkili, dissosiyatif emilim bozukluğunun önerilen bir teşhisidir. Uyumsuz (maladaptif) hayal kurma, sıkıntıya neden olabilir, insan etkileşiminin yerini alabilir ve sosyal yaşam veya iş gibi normal işleyişi engelleyebilir.[1][2] Uyumsuz hayal kurma yaygın olarak kabul edilen bir tanı değildir ve psikiyatri veya tıbbın herhangi bir büyük tanı kılavuzunda bulunmaz.[3] Terim, 2002 yılında Hayfa Üniversitesi'nden Profesör Eli Somer tarafından icat edildi.[2] Somer'in önerilen duruma ilişkin tanımı, “insan etkileşiminin yerini alan ve/veya akademik, kişilerarası veya mesleki işlevselliğe müdahale eden kapsamlı fantezi etkinliğidir.”[2] Somer'in dışında sınırlı araştırma yapılmıştır.

Nedenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzmanlar uyumsuz hayal kurmanın neden olduğunu bilmiyorlar. Olası açıklamalar arasında geçmiş travma, günlük zorlukları yönetmede zorluk ve DEHB (hiperaktivite bozukluğu) gibi başka bir duruma sahip olma sayılabilir. Uyumsuz hayal kurma için özel bir teşhis veya tedavi yoktur. CBT (Bilişsel Davranışçı Terapi) ve ERP (Kurumsal kaynak planlaması) gibi OKB (Obsesif kompulsif bozukluk) ve kaygı tedavileri yardımcı olabilir.[1] 19 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Oran[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyumsuz hayal kurmaya sahip olan insanların %12'si 1-2 saat, %15'i 2-3 saat, %29'u 3-5 saat, %33'ü ise 5-7 saat hayal kurarken %11'i 7 veya daha uzun saatler boyunca hayal kurar. Ayrıca uyumsuz hayal kurmaya sahip olan insanların %75'i kadın iken %25'i erkektir.

Belirtiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyumsuz hayal kurma bozukluğuna sahip bir kişi olarak tanınabilecek birçok semptom vardır, ancak aynı zamanda, bu bozukluğu olan herkes bunların çoğuna sahip olmak zorunda değildir.

Genellikle, bu bozukluğu olan kişilerde hayaller, bir konuşmadan, görülen şeylerden, yüksek seslerden veya yaşanan olumsuz olayları hatırlatan fiziksel duyumlardan ifadeler olabilen "tetikleyicilerin" etkisi altında ortaya çıkar. Takıntılı hayallere sahip insanlar genellikle günlük aktivitelerini yapmakta ve hatta uyumakta zorlanırlar, bunun yerine hayal kurmaya devam etme dürtüsü hissederler. Çoğu zaman, rüyalar sırasında, bu bozukluğu olan insanlar fısıldar, konuşur, sadece dudaklarını hareket ettirir, böylece karakterlerinin konuşmalarını ve fantezilerdeki ifadelerini telaffuz eder, duyguları tasvir eder, tekrarlayan eylemler gerçekleştirir (örneğin, bir yandan diğer yana yürümek).[4]

Uyumsuz hayal kurma bozukluğuna sahip olan bir kişi saatlerce hayal kurabilir. Fanteziler, en küçük ayrıntısına kadar çok iyi düşünülmüş, çoğu zaman tam teşekküllü bir roman veya filmle karşılaştırılabilir. Takıntılı hayallere sahip birçok insanın kafasında, her birinin kendi konusu, karakterleri, ortamı olan birden fazla fantezisi olabilir. Bu bozukluğu olan bir kişi, gerçek olmadığını bilseler bile, karakterlerine duygusal bir bağlılığa sahip olabilir. Bazen arsalar oldukça dramatik olur.[5]

Araştırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyumsuz hayal kurma, şu anda Amerika Birleşik Devletleri, Polonya, İsviçre, İsrail, Yunanistan ve İtalya dahil olmak üzere çeşitli ülkelerden bir araştırma konsorsiyumu (Uluslararası Uyumsuz Daydreaming Araştırmaları Konsorsiyumu veya ICMDR) tarafından incelenmektedir.[6][7][8][9]

Bu küçük araştırma alanındaki işbirliklerini teşvik etmek için ilgili araştırmacılar Konsorsiyuma sürekli olarak eklenmektedir. ICMDR'nin web sitesinde "yayınlar" bölümünde MD ile ilgili tüm bilimsel çalışmalara yer verilmektedir.[10]

Teşhis[değiştir | kaynağı değiştir]

DSM-5 gibi psikiyatri için herhangi bir resmi tanı kılavuzunda henüz tanınmadığından, hastalarda uyumsuz hayal kurmayı teşhis etmenin resmi bir yolu yoktur. Bununla birlikte, önerilen ruhsal bozukluğun yaygınlığını ölçmek için bazı yöntemler geliştirilmiştir.[11]

Uyumsuz Hayal Kurma Ölçeği (MDS-16)[değiştir | kaynağı değiştir]

2015 yılında, bireylerin hayal kurmalarındaki anormallikleri belirlemek için Uyumsuz Hayal Kurma Ölçeği veya MDS-16 olarak bilinen 14 maddelik bir öz bildirim ölçümü tasarlandı. Bu aracı tasarlamanın amacı, hastalarda önerilen durumun varlığının güvenilir ve geçerli bir ölçümünü sağlamak ve zihinsel bir bozukluk olarak uyumsuz hayal kurmanın potansiyel varlığına dikkat çekmekti.[11]

Daha sonra, müziğin hayal kurmayı teşvik etmede kullanımını değerlendiren iki madde daha eklendi. MDS-16, Amerika Birleşik Devletleri, Türkiye, Birleşik Krallık, İtalya ve İsrail gibi birçok ülkede kullanılmıştır.[12][13]

Potansiyel Komorbidite[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyumsuz hayal kurmanın, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, anksiyete bozukluğu, majör depresif bozukluk ve obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) gibi halihazırda var olan bir dizi zihinsel bozuklukla potansiyel olarak komorbiditeye sahip olduğu tespit edilmiştir.[14] Bir vaka çalışmasında, duruma sahip olduğuna inanılan bir hastaya, tipik olarak OKB hastalarını tedavi etmek için kullanılan bir ilaç olan fluvoksamin uygulandı. Hasta, hayal kurma bölümlerinin sıklığını daha iyi kontrol edebildiğini keşfetti.[15]

Teşhislerdeki farklılıklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıklıkla, saplantılı hayaller, anormal sosyal davranışa sahip zihinsel bir bozukluk ve neyin gerçek olduğunu anlayamama olarak tanımlanan şizofreni olarak yanlış teşhis edilir. Şizofreni bir psikozdur,[16][17][18] MDS, psikozun ölçüsü ile zayıf bir şekilde ilişkili olduğundan, saplantılı hayal kurma durumu böyle değildir.[19] En önemli fark, saplantılı hayallere sahip kişilerin karakterlerinin kurgu olduğunun farkında olmaları, şizofreni hastalarının ise gerçek olanı ayırt etmekte zorlanmasıdır.[20] Takıntılı gündüz düşleri olan kişiler işitsel ve görsel halüsinasyonlar yaşayabilirler, ancak bu halüsinasyonlar gerçeği anlamayı engelleyecek kadar şiddetli değildir.[21] Şizofreni hastaları, onları gerçekliği anlamada daha büyük bir güç ve etki ile yaşarlar.[22]

Takıntılı hayal kurma şu anda resmi bir teşhis olarak kabul edilmemektedir, ancak bunlardan muzdarip insanlar, bu anormal hayal kurma biçiminin performanslarını, ilişkilerini ve rahatlamalarını olumsuz yönde etkilediği konusunda hemfikir olacaktır. Takıntılı hayalleri olan insanlar, bu zamanda düşüncelere saplanıp kalırlarsa, onlar için neyin önemli olduğuna konsantre olmakta zorluk çekerler. Ayrıca dikkati kaydırmada zorluk; Bu bozukluğu olan bir kişi saatlerce oturup sadece düşünüp hayal kurabilir. Daha spesifik olarak, fantezilere odaklanarak, bir kişinin ihtiyaç duyduğu eyleme odaklanması zordur. Daydreams, istemsiz, son derece bağımlılık yapan ve tekrarlayan düşünceler olarak tanımlanır. Obsesyonları olan OKB'li bir kişi de benzer bir şey yaşar; konsantre olma sorunu DEHB belirtilerine benzer. Aradaki fark, DEHB'li kişilerin uzun ve düşünceli hayallere sahip olmamasıdır.

İki farklı insanda araya giren hayal kurma, farklı güçlü yönlere sahip farklı semptomlar gösterebilir, bu nedenle bu bozukluğun açık bir değerlendirmesini yapmak zordur. Belki de en yaygın semptom, gerçek dünyadaki önemli şeylerden uzaklaşıp kafanızda inşa ettiğiniz dünyaya doğru bir kaymadır. Sıradan hayallerle, bir kişi sakince düşüncelerinden günlük olaylara geçebilir. Öte yandan, takıntılı hayallerden muzdarip bir kişi genellikle takıntılı hale gelir ve bu onun normal şekilde çalışmasını engeller.

Medyada uyumsuz hayal kurma[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyumsuz hayal kurma, resmi olarak bir zihinsel bozukluk olarak tanınmamasına rağmen, 2020'den itibaren çok sayıda haber ve medya kuruluşunun dikkatini çekti.[23][24][25]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayal kurma aralığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Absorpsiyonla ilişkili normal bir “ayrışma” biçimi olan hayal kurma, hemen hemen herkes tarafından deneyimlenen oldukça yaygın bir zihinsel aktivitedir.[26] Bazı kişilerin o kadar canlı hayal kurma yeteneğine sahip oldukları ve hayal edilen ortamda bir varlık hissi yaşadıkları bildiriliyor.[27] Bu deneyimin, onu deneyimleyenlerden bazılarının, bir bağımlılık olarak tanımlandığını tekrarlamak için bir zorlama geliştirdiği ölçüde, son derece ödüllendirici olduğu bildirilmektedir.[28][29][30]

Somer, belirli konumlarla ilgili olabilecek uyumsuz hayaller için "uyaranlar" önerdi. Önerilen ana semptom, gündüz rüyasının karakterleri, olayları ve ayarları gibi "hikaye benzeri özelliklere" sahip son derece canlı fantezilerdir.[31]

Somer, uyumsuz hayal kurmanın bir psikoz biçimi olmadığını savundu; Uyumsuz hayalperestler fantezilerinin gerçek olmadığını söyleyebileceklerinden, psikotik bozukluğu olanlar halüsinasyonları veya sanrıları gerçeklikten ayırt etmekte zorlanırlar.[31]

Çevrimiçi destek[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyumsuz hayal kurma, tanınan bir psikiyatrik bozukluk olmasa da, Somer'in önerilen bozukluğu 2002'de ilk kez bildirmesinden bu yana çevrimiçi destek grupları ortaya çıktı.[32][33] Destek gruplarından biri, insanların kendi deneyimleri, bir sohbet kanalı ve forumlar hakkında gönderiler içeren çevrimiçi blog sitesi Wild Minds'da.[34]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Pietkiewicz, I.J.; Nęcki, S.; Bańbura, A.; Tomalski, R. (September 2018). "Maladaptive daydreaming as a new form of behavioral addiction". Journal of Behavioral Addictions. 7 (3): 838-843. doi:10.1556/2006.7.2018.95 Özgürce erişilebilir. PMC 6426361 $2. PMID 30238787. 
  2. ^ a b c Somer, Eli (Sonbahar 2002). "Maladaptive Daydreaming: A Qualitative Inquiry" (PDF). Journal of Contemporary Psychotherapy. 32 (2/3): 197-212. 27 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022. 
  3. ^ "DSM-5". www.psychiatry.org. 23 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2020. 
  4. ^ "Maladaptive Daydreaming — What Is It?" (PDF). 29 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2017.  Bilinmeyen parametre |deadlink= görmezden gelindi (|dead-url= kullanımı öneriliyor) (yardım)
  5. ^ http://www.medicaldaily.com/maladaptive-daydreaming-what-it-247629 29 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Aralık 29, 2017 at the Wayback Machine «Maladaptive Daydreaming- What Is It?» -Medical Daily
  6. ^ "Maladaptive Daydreaming Publications". The International Consortium for Maladaptive Daydreaming Research (ICMDR). 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; auto2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  8. ^ Bigelse, Jayne; Lehrfeld, Jonathan M.; Jopp, Daniela S.; Somer, Eli (May 2016). "Maladaptive daydreaming: Evidence for an under-researched mental health disorder". Consciousness and Cognition. 42: 254-266. doi:10.1016/j.concog.2016.03.017. PMID 27082138. 
  9. ^ "Maladaptive Daydreaming researchers | ICMDR". md-research (İngilizce). 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  10. ^ "Publication on Maladptive Daydreaming | ICMDR". md-research (İngilizce). 25 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  11. ^ a b Somer, Eli; Lehrfeld, Jonathan; Bigelsen, Jayne; Jopp, Daniela S. (2016). "Development and validation of the Maladaptive Daydreaming Scale (MDS)". Consciousness and Cognition (İngilizce). 39: 77-91. doi:10.1016/j.concog.2015.12.001. PMID 26707384. 17 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022. 
  12. ^ Soffer-Dudek, Nirit; Somer, Eli; Abu-Rayya, Hisham M.; Metin, Barış; Schimmenti, Adriano (2 Kasım 2020). "Different cultures, similar daydream addiction? An examination of the cross-cultural measurement equivalence of the Maladaptive Daydreaming Scale". Journal of Behavioral Addictions. 9 (4): 1056-1067. doi:10.1556/2006.2020.00080 Özgürce erişilebilir. ISSN 2062-5871. PMID 33141115. 
  13. ^ Schimmenti, Adriano; Sideli, Lucia; La Marca, Luana; Gori, Alessio; Terrone, Grazia (2 Eylül 2020). "Reliability, Validity, and Factor Structure of the Maladaptive Daydreaming Scale (MDS–16) in an Italian Sample". Journal of Personality Assessment (İngilizce). 102 (5): 689-701. doi:10.1080/00223891.2019.1594240. ISSN 0022-3891. PMID 31012744. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022. 
  14. ^ Somer, Eli; Soffer-Dudek, Nirit; Ross, Colin A. (2017). "The Comorbidity of Daydreaming Disorder (Maladaptive Daydreaming)". The Journal of Nervous and Mental Disease (İngilizce). 205 (7): 525-530. doi:10.1097/NMD.0000000000000685. ISSN 0022-3018. PMID 28598955. 
  15. ^ Bigelsen, Jayne; Schupak, Cynthia (2011). "Compulsive fantasy: Proposed evidence of an under-reported syndrome through a systematic study of 90 self-identified non-normative fantasizers". Consciousness and Cognition (İngilizce). 20 (4): 1634-1648. doi:10.1016/j.concog.2011.08.013. PMID 21959201. 5 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022. 
  16. ^ American Psychiatric Association, 1994 The Diagnostic and Statistical Manual Revision IV (DSM-IV)
  17. ^ Gelder, Michael G; Mayou, Richard; Geddes, John (2005). Psychiatry (İngilizce). New York: Oxford University Press. s. 12. ISBN 978-0-19-852863-0. 
  18. ^ Yuhas, Daisy. "Throughout History, Defining Schizophrenia Has Remained a Challenge (Timeline)". Scientific American Mind (March 2013). 13 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2013.  Bilinmeyen parametre |deadlink= görmezden gelindi (|dead-url= kullanımı öneriliyor) (yardım)
  19. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; eli isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  20. ^ "Schizophrenia Fact sheet N°397". WHO. Eylül 2015. 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2016.  Bilinmeyen parametre |deadlink= görmezden gelindi (|dead-url= kullanımı öneriliyor) (yardım)
  21. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; daily2 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  22. ^ Carson VB (2000). Mental health nursing: the nurse-patient journey 25 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived Kasım 25, 2016 at the Wayback Machine W.B. Saunders. ISBN 978-0-7216-8053-8. p. 638.
  23. ^ Bigelsen, Jayne; Kelley, Tina. "When Daydreaming Replaces Real Life". The Atlantic. ISSN 1072-7825. 19 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  24. ^ "The daydream that never stops". www.bbc.co.uk (İngilizce). BBC. 5 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  25. ^ "People with "Maladaptive Daydreaming" spend an average of four hours a day lost in their imagination". Research Digest (İngilizce). 25 Haziran 2018. 18 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  26. ^ Singer, J. L. (1966). Daydreaming: An Introduction to the Experimental Study of Inner Experience. New York, NY: Random House. 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022. 
  27. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; c12 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  28. ^ Somer, E.; Somer, L.; Jopp, S.D. (9 Haziran 2016). "Parallel lives: A phenomenological study of the lived experience of maladaptive daydreaming". Journal of Trauma & Dissociation. 17 (5): 561-576. doi:10.1080/15299732.2016.1160463. PMID 26943233. 
  29. ^ Bigelsen, J.; Schupak, C. (December 2011). "Compulsive fantasy: Proposed evidence of an under-reported syndrome through a systematic study of 90 self-identified non-normative fantasizers". Consciousness and Cognition. 20 (4): 1634-1648. doi:10.1016/j.concog.2011.08.013. PMID 21959201. 
  30. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Pietkiewicz 20182 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  31. ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; :0 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  32. ^ Soffer-Dudek, Nirit; Somer, Eli (15 Mayıs 2018). "Trapped in a Daydream: Daily Elevations in Maladaptive Daydreaming Are Associated With Daily Psychopathological Symptoms". Frontiers in Psychiatry. 9: 194. doi:10.3389/fpsyt.2018.00194 Özgürce erişilebilir. ISSN 1664-0640. PMC 5962718 $2. PMID 29867613. 
  33. ^ Bershtling, O.; Somer, E. (27 Ağustos 2018). "The Micro-Politics of a New Mental Condition: Legitimization in Maladaptive Daydreamers' Discourse". The Qualitative Report. 23 (8): 1983-2002. doi:10.46743/2160-3715/2018.3466. 27 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022. 
  34. ^ "Dissociative Disorders Links". www.gracepointwellness.org. 11 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uyumsuz_hayal_kurma&oldid=32646989" sayfasından alınmıştır