Tukan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tukan
Yaşadığı dönem aralığı: 2-0 myö
Kuvaterner-Günümüz 
Bayağı tukan
(Ramphastos toco)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Piciformes
Familya: Ramphastidae
Vigors, 1825
Cinsler
Metne bakınız.

Tukan, Ramphastidae familyasında sınıflandırılan Neotropikal biyocoğrafik bölgesinde yaşayan kuşlara verilen ortak ad. Tukanların en yakın akrabaları Capitonidae familyasıdır. Parlak renkli tüylerinin yanı sıra genellikle gagaları da renklidir. Beş cins altında kırktan fazla türü tanınmaktadır.

Tukanlar ağaçlarda yaşar ve dişileri 2 ila 21 yumurta yumurtlar. Yuvalarını ağaçkakanlar gibi başka hayvanlar tarafından ağaçlara açılmış kovuklara yaparlar. Tukanların gagaları ağaçlarda delik açmak için çok sınırlı bir kullanıma sahiptir. Yumurtadan çıkan yavrular tamamen tüysüzdür. Göç etmezler. Genellikle çift olarak ya da küçük sürüler hâlinde görülürler. Zaman zaman birbirlerinin gagalarına vurarak ya da boğuşarak görülebilirler, bilim insanları bu davranışın hiyerarşik baskınlık kurmak için olduğunu varsaymaktadırlar.

Fiziksel özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

En küçük tukan türü olan Pteroglossus inscriptus (üstteki).
En küçük tukan türü olan Pteroglossus inscriptus (üstteki).
 
En küçük tukan türü olan Pteroglossus inscriptus (üstteki).
En büyük tukan türü olan bayağı tukan.

Tukanların boyutları 130 g. ağırlığında ve 29 cm. boyunda olan en küçük Pteroglossus inscriptus türünden 680 g. ağırlığında ve 63 cm. boyunda en büyük tukan olan bayağı tukan (Ramphastos toco) türüne kadar değişiklik gösterir. Gövdeleri kısa ve tıkızdır. Kuyruklarının ucu yuvarlatılmıştır ve gövde boyunun yarısı ile tamamı uzunluğunda olmak üzere değişir. Boyunları kısa ve kalındır. Ormanda yaşayan ve çok kısa mesafe uçabilen kuşlar olarak kanatları küçüktür. Kanat açıklıkları genellikle gaga ucundan kuyruk ucuna kadar olan mesafe ile aynıdır.

Tukanların bacakları güçlü ve oldukça kısadır. Parmakları iki çifttir. Birinci ve dördüncü parmakları geriye doğru dönüktür. Türlerin çoğunluğunda eşeysel dimorfizm görülmez ancak Selenidera cinsi tukanlarda bu özellik görülür. Ancak dişi tukanların gagaları genellikle daha kısa, kalın ve bazen daha düzdür. Bu özellikleri ile dişilerin gagaları erkeklere göre daha tıknaz bir görünüşe sahiptir. En büyük tukanların olduğu cinsin tüyleri genellikle mordur ancak içinde beyaz, sarı, kızıl ve siyah renkler de görülür. Daha küçük tukanların karın tüyleri sarıdır ve bir ya da daha fazla siyah ya da kızıl kuşak izlenir. En küçük tukanlar ise mavi nişanlı yeşil tüylere sahiptirler.

Bazı büyük tukanlarda gövdelerinin yarısından daha uzun olan renkli ve büyük gagaları tukanların en tanınmış özellikleridir. Boyutlarına rağmen keratinden oluşmuş süngersi bir yapının aralarını doldurduğu kemik kirişlerden ibaret tukan gagası oldukça hafiftir.[1] Bu kalın ve hafif gaga yapısı çok iyi bir kuvvet/ağırlık oranına sahiptir dolayısıyla aynı büyüklükte ama daha ağır bir gaganın getirmiş olabileceği uyum zorlukları da görülmemektedir. Gagalarda öne doğru bakan ve dişe benzeyen çentikler bu kuşlarla ilk karşılaşan doğa bilimcileri tarafından balık avladıkları ve asıl olarak etçil oldukları kanısını uyandırmış olsa da günümüzde yalnızca meyvelerle beslendikleri bilinmektedir. Araştırmacılar tukanların büyük gagalarının çok verimli bir termoregülasyon sistemi olduğunu keşfetmişlerdir.[2][3] Gün boyunca aynı dalda oturup çevrelerinde ulaşabildikleri meyvelerle beslendikleri için uzun gagaları bu sırada harcadıkları enerjiden tasarruf etmelerini sağlar. Ayrıca büyük gagaları sayesinde daha küçük kuşların gözünü korkutarak kuş yuvalarını rahatsız edilmeden yağmalayabildikleri görüşü de ortaya atılmıştır. Gagalarının uzunluğu sayesinde derin ağaç kovuklarına ulaşabilirler.

Bir tukanın uzun ve dar yaklaşık 14 ila 15 cm. uzunluğundadır, gri renklidir, tat alma organı olarak hassasiyetini artıracak şekilde yanları saçaklıdır.

Birkaç kuyruk omurunda olan değişiklik yalnızca tukanlara özgü bir yapısal özelliktir. En uç üç omur küresel eklem olacak şekilde birbirleriyle kaynaşmıştır. Bu sayede tukanlar kuyruklarını kafalarına değdirebilecek kadar öne doğru çevirebilirler.[4] Bu pozisyonda uyudukları için kuyruklarının ucu başlarından öne doğru çıkacak şekilde bir tüy yumağı gibi görünürler.

Dağılım ve yaşam alanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Tukanlar Meksika'nın güneyinden Orta Amerika boyunca Güney Amerika'da Arjantin'in kuzeyine kadar olan Neotropikal biyocoğrafik bölgesine endemik kuşlardır. Genellikle tropiklerde alçak düzlüklerde yaşarlar ancak Andigena cinsi Andlarda yüksek irtifada ılıman bölgelerde yaşarlar.[5]

Tukanların çoğunluğu balta girmemiş ormanlarda yaşar. Normal ormanlık alanlara yalnızca beslenmek amacıyla girerler ve içinde yuva yapabilecek kadar büyük kovukları olan yaşlı ağaçların oluşturduğu ormanlarda bulunurlar. Tukanlar özellikle suyun ötesine olmak üzere çok yayılmacı değildirler ve Karayiplere yayılamamışlardır. Ormanlık alanları olan savanlarda ve açık koruluklarda yaşayan bayağı tukan balta girmemiş ormanlar dışında yaşayan tek türüdür.[5]

Davranış ve ekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Tukanlar oldukça sosyal hayvanlardır ve türlerin çoğu 20 ya da daha fazla oluşan sürüler hâlinde yaşarlar. Üreme sezonunda çiftler gruptan ayrılabilir ancak yavruladıktan sonra yavruları ile birlikte tekrar sürüye dönerler. İstila ya da yer değiştirmek için ve hatta çok büyük bir meyve ağacı etrafında daha da büyük gruplar görülebilir.[5]

Tukanlar, yedikleri meyvenin sindirilmesi için gereken uzun süre boyunca birbirleriyle gagalarını vurarak, kovalayarak ve ses çıkararak geçirirler. Bu davranışlar çift ilişkisinin sürdürülmesi ya da baskın hiyerarşinin kurulması olarak görülebilir. Yenilen meyvenin sindirimi için gereken 75 dakika kadar süre boyunca tukan beslenmeye devam edemediği için[6] bu sürede sosyal davranışlarda bulunur.[5]

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Tukanlar asıl olarak meyvecildirler ancak fırsatçı hepçil olarak da böcekler, küçük kuşlar ve küçük kertenkelelerle de beslenirler.[7] Esâret altındaki tukanların kafeslerinde aktif olarak böcekleri avladıkları bildirilmiştir ve tukanların yalnızca böcek ile beslenerek yaşamaya devam etmeleri de mümkündür. Ayrıca daha küçük kuşların yuvalarına da dadanarak yumurtaları ve yumurtadan yeni çıkmış yavruları yerler.[8][9] Bu şekilde aldıkları gıdalar arasında gerekli olan proteini de elde etmiş olurlar. Meyvecil olmalarının yanı sıra tüm hepçil kuşlar gibi yavrularını beslemek için hayvan etini tercih ederler.[10] Yine de yaşadıkları alanlarda tukanlar baskın olarak meyvecildirler ve meyve ağaçlarının tohumlarının dağılımında önemli bir rol oynarlar.[11]

Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]

Tukanlar ağaçlardaki kovuklarda yuvalanırlar ve yaşama alanları için yeteri büyüklükte kovuk barındıran yaşlı ağaçların bulunması bir gerekliliktir. Genellikle tukanların çoğu kovukları kendileri yapmaz, ya doğal olarak var olan kovukları ya da başka kuşların açtıkları kovukları kullanırlar ancak Aulacorhynchus cinsinin bazı türlerinin kendi yuvalarını yaptıkları görülmüştür.

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tukan adı Portekizce yoluyla Tupi dilindeki tukana kelimesinden geçmiştir.[12]

Cinsler ve türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aulacorhynchus haematopygus
Pteroglossus aracari
Selenidera piperivera
Andigena nigrirostris
Ramphastos tucanus

Tukangiller içinde aşağıdaki beş cins sınıflandırılmaktadır:[13]

Tukanlar ve insanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Belize'in resmi kuşu Ramfastos sulfuratus

Tukanlar emsalsiz görünüşleri nedeniyle dünyada en popüler ve çok tanınan kuşlar arasındadırlar.[5] Yaşam alanlarında besin için avlandıkları gibi aynı zamanda evcil hayvan olarak da yakalanırlar. Tüyleri ve gagaları dekorasyon amaçlı kullanılırlar. Batıda ilk olarak bu familya üzerine detaylı bir makaleye yer veren John Gould tarafından popülerleştirilmiştir.[5] Küçük Macellan Bulutu'nun tamamına yakınını kapsayan Tucana takımyıldızı adını tukandan almaktadır.

Tukanlar reklamcılıkta yoğun olarak kullanılmıştır. Guinness 1930'larda ve 1940'larda tukanların siyah ve beyaz görünüşlerinin siyah bira ile beyaz köpüğüne benzemesinden yararlanarak reklamlarda tukanları kullanmıştır.[5] Ayrıca Froot Loops marka kahvaltı gevreklerinin ve Brezilya Sosyal Demokrasi Partisi'nin maskotu olarak tukan kullanılmaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Pulse – Spring 2005 newsletter". University of California, San Diego Jacobs School of Engineering. Bahar 2005. 3 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2009.  |yayıncı= dış bağlantı (yardım)
  2. ^ Tattersall, G. J.; Andrade, D. V.; Abe, A. S. (2009). "Heat Exchange from the Toucan Bill Reveals a Controllable Vascular Thermal Radiator". Science. 325 (5939). ss. 468-70. doi:10.1126/science.1175553. PMID 19628866. 
  3. ^ "Hot secret behind toucan's bill". BBC News. 23 Temmuz 2009. 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2018. 
  4. ^ Reynolds, J. (2003). "Handbook of the Birds of the World, Vol. 7. Jacamars to Woodpeckers". Biological Conservation. 111 (2). s. 280. doi:10.1016/S0006-3207(02)00275-6. 
  5. ^ a b c d e f g Short, L.L. & Horne, J.F.M. (2017). Toucans (Ramphastidae). In: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive. Lynx Edicions, Barcelona.
  6. ^ Wheelwright, Nathaniel T. (1 Ocak 1991). "How Long do Fruit-Eating Birds Stay in the Plants Where They Feed?" (PDF). Biotropica. 23 (1). ss. 29-40. doi:10.2307/2388685. 26 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2018. 
  7. ^ Remsen Jr, J.V.; Hyde, Mary Ann; Chapman, Angela (1993). "The Diets of Neotropical Trogons, Motmots, Barbets and Toucans". The Condor. 95 (1). ss. 178-92. doi:10.2307/1369399. JSTOR 1369399. 
  8. ^ Nadkarni, Nalini M. ; Wheelwright, Nathaniel T. (Editors). Monteverde: Ecology and Conservation of a Tropical Cloud Forest 1 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Oxford University Press, 2000. 978-0-19-513310-3
  9. ^ Robinson, S.K. (1985). "Coloniality in the Yellow-Rumped Cacique as a Defense against Nest Predators" (PDF). Auk. 10 (3). ss. 506-19. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Ağustos 2018. 
  10. ^ Short, Lester; Horne, Jennifer. Toucans, Barbets and Honeyguides. Oxford University Press 2002. 978-0-19-854666-5
  11. ^ Pizo, M.A.; Donatti, C.I.; Guedes, N.M.R.; Galetti, M. (2008). "Conservation puzzle: Endangered hyacinth macaw depends on its nest predator for reproduction" (PDF). Biological Conservation. 141 (3). ss. 792-96. doi:10.1016/j.biocon.2007.12.023. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2018. 
  12. ^ "Vocabulário Tupi-Português do Curso Elementar de Tupi Antigo" (Portekizce). Universidade de São Paulo. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  13. ^ "Jacamars, puffbirds, toucans, barbets & honeyguides « IOC World Bird List". www.worldbirdnames.org. 30 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tukan&oldid=31113792" sayfasından alınmıştır