Petre-Pavle
Petre-Pavle (Gürcüce: პეტრე-პავლე), tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kalıntılardır.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Petre-Pavle, tarihsel Gürcistan'ın sınırları içinde yer alan bir yerleşimdi. Nitekim Osmanlılar bu köyü ve köyün içinde yer aldığı Artani bölgesini 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmişlerdir. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Bedre Bavle (بدرە باولە) şeklinde kaydedilmiş olan köy, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Kuzay nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte köyün nüfusu 12 Hristiyan haneden oluşuyordu. Hane reislerinin adları buranın bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[3][4] Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde de köyün adı ve idari aynı şekilde yer almıştır.[5]
Petre-Pavle'nin nüfusu zaman içinde azalmış, 1878 tarihinde 6 haneye düşmüştü. Rus idaresinin başlarında köyün boşaldığı anlaşılmaktadır. Nitekim 1886 Rus nüfus sayımında, Komki köyü yer aldığı halde Petre-Pavle adı geçmemektedir.[6] Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli de 1917 yılında Petre-Pavle'nin (პეტრე-პავლე) terk edilmiş bir köy olduğunu, köyün kilisesinden geriye sadece duvarlarının kaldığını yazmıştır.[7]
Petre-Pavle adı, bu iki Havari adına kurulmuş olan köyün kilisesinden gelir. Tao-Klarceti bölgesinde Petre ve Pavle adına kiliselerin inşa edildiği bilinmektedir. Nitekim Gürcü hükümdarı Aşot da Ardanuç Kalesi'nde inşa ettiği kiliseyi bu iki Havari'ye adamıştı.[2][8]
Kalıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Petre-Pavle köyü, bugünkü Tepeler köyü yerleşiminin 3 kilometre güneybatısında bulunuyordu. Ortadan kalkmış olan bu köyden geriye bir kilise ile bir megalit yapının kalıntıları kalmıştır. Petre-Pavle Kilisesi, bu eski yerleşimin kuzeyinde, bir derenin kıyısında yer alıyordu. Söz dere günümüzde köylüler tarafından kiliseden dolayı “Keşiş Çayı” diye adlandırılmaktadır. Kilise alanında harçlı duvar parçaları ve üç adet düzgün kesme taş tespit edilmiştir. Söz konusu kalıntılar kilisenin dolgu duvar tekniğiyle inşa edildiğini, yüzeylerinin kesme taşlarla kaplı olduğunu göstermektedir.[1] Ardahan bölgesini gezmiş olan Konstantine Martvileli 1917 yılında, terk edilmiş olan Petre-Pavle köyünde, bir tepe üzerinde yer alan kiliseden geriye duvarlarının kaldığını yazmıştır. Petre-Pavle Kilisesi’nin bu tarihten sonra yıkıldığı bu kayıttan anlaşılmaktadır.[7]
Petre-Pavle köyünde bir tepe üzerinde yer alan megalit yapıdan da geriye 2 metre uzunluğunda bir duvar kalmıştır. Bu duvarın ortası moloz taşlarla doldurulmuştur. Yapı çok fazla zarar gördüğü için planı tespit edilememiştir.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 102. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 524". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 524-525". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 455". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 319". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 294-301". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2022.
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 10 Ekim 1917, sayı. 222". 6 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2023.
- ^ "Bagrationiler Üzerine Sumbat Davitisdze'nin Tarihi (სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ), Yayımlayan Ekvtime Takaişvili, Tiflis, 1949, s. 62". 11 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2024.