Parhali Vadisi
| Parhali Vadisi | |
|---|---|
,_X_c.jpg) Tao-Klarceti Krallığına dair haritada, "Parkhali", Chaneti ve Artanuji arasında yer almaktadır. | |
| Coğrafya | |
| Ülke(ler) | Türkiye |
| Bölge(ler) | Tao (bölge) |
| Konum | Yusufeli, Artvin (il) |
| Yerleşim(ler) | Dört Kilise, Parhali, Kobaki, Heveki |
| Tür | Bölge |
| Akarsu | Barhal Çayı |
Parhali Vadisi (Gürcüce: პარხლის ხეობა), tarihsel Gürcistan'ın sınırları içinde, Tao'nun bir parçası olan bölgeydi. Günümüzde Türkiye sınırları içinde, Artvin iline bağlı Yusufeli ilçesinde yer alır. Parhali bölgesi, Çoruh Nehri'nin orta kesiminde, bu akarsuyun soldan aldığı derlerden biri olan Parhali Çayı havzasını kapsıyordu. Bugün Tekkale adıyla bir köy olan eski Parhali kasabası bu bölgenin merkeziydi. Ünlü Parhali Manastırı bu bölgededir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Parhali adı, antik kaynaklarda geçen "Pariadri" ile ilişkilendirilmiştir. Bununla birlikte Parhali'nin (ფარხალი/პარხალი), ağıl anlamına gelen Gürcüce "parehi" (ფარეხი) kelimesinden türediği ve otlak anlamına geldiği de yazılmıştır.[1][2]
Parhali bölgesi 10. yüzyılda Gürcü kralı III. Davit'in malikanesiydi. Parhali Manastırı da 961– 973 yılları arasında III. Davit tarafından inşa edilmiştir. Parhali İncili olarak bilinen İncil de Şatberdi Manastırı'nda hizmet eden İovane Beray taratından bu dönemde yazılmıştır.[3]
Parhali bölgesinde birkaç kilometre uzanan Savrieti Kanalı'nın 12-13. yüzyılda Gürcü kraliçe Tamar tarafından inşa edildiği yaygın bir görüştür. Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili 1917 yılında bu kanalın Utavo köyünden başladığını Kobaki köyünden geçerek "Zavrieti" köyüne ulaştığını yazmıştır. Yöre halkının da bu kanalın inşa edilmesini Kraliçe Tamar'a mal etmesine dikkat çekmiştir.[4]
Parhali vadisi 14. yüzyılda Trabzon İmparatorluğu'nun denetimine girmiştir.[5] Daha sonra, bir Gürcü devleti olan Samtshe-Saatabago'nun yönetimine giren bölge, 16. yüzyılın ortalarında Osmanlıların eline geçmiştir.
Parhali bölgesini 1917 yılında ziyaret eden Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, bölgede hasat zamanı yapılan şenlik pagan kültünün kalıntılarını taşıyordu: Soyunmuş olan gençler dans ediyor ve vücutlarına üzüm hevenkleri asıyorlardı. Bu gelenek Parhali köyünün aşağısındaki köylerde korunmuştu. Parhali köyünde ise hocalar gençlerin soyunmasına müsaade etmiyorlardı. Takaişvili bu çıplak gençleri Gürcü mitolojisindeki Aguna ve antik dönemdeki Bacchus'un yol arkadaşlarına benzetmiştir.[4]
Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre Parhali bölgesinde Müslümanlaşmış Gürcüler yaşıyordu. Bu tarihte Parhali köyünde sadece yaşlılar Gürcüce anlayabiliyordu. Kobaki köyünde ise, yaşlısı genci, herkes Gürcüce konuşuyordu. Heveki köyünde de aynı şekilde herkes Gürcüce konuşuyor ve buradaki halkın yarısı gizlice Hristiyan inancını sürdürüyordu.[4]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Parhali Manastırı -
Parhali İncili -
Tekkale köyünün merkezinden 5 kilometre uzaklıkta yer alan Othta Eklesia). -
Ekvtime Takaişvili ve rahip İpolite, Othta/Dört Kilise (Tekkale) köyü sakinleriyle, 1917. -
Hevek Köyü, papaz ve cemaati (ortada), 1917.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ V. Beridze, L. Menabde, D. Mushelişvili, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია (Gürcü Sovyet Ansiklopedisi), Tiflis, 1984, 7. cilt, s. 703.
- ^ "Şalva Gabeskiria, "Hattiler, Hatti ve Hitit Dilleri Üzerine", Çveneburi dergisi, Sayı: 28, s. 12-16 (Nisan–Haziran 1998)" (PDF). 26 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2021.
- ^ Maia Karanadze, Lela Şatirişvili, Nestan Çhikvadze Gürcü Elyazmaları Kitabı (ქართული ხელნაწერი წიგნი), Tiflis, 2o1o, s. 33. 9 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-3093-2
- ^ a b c "Ekvtime Takaişvili, 1917 Yılında Güney Gürcistan'da Arkeolojik Araştırma Gezisi (1917 წლის არქეოლოგიური ექსპედიცია სამხრეთ საქართველოში), Tiflis, 1960, s. 83-84". 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ მიქაელ პანარეტოსი (Mihail Panaretos) „ტრაპიზონის ქრონიკა“ (Trabzon Kroniği) 14. Yüzyıl