Parasomni

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Parasomniler uykuya dalarken, uyurken, uyku aşamaları arasında veya uykudan uyanma sırasında ortaya çıkan anormal hareketler, davranışlar, duygular, algılar ve rüyaları içeren bir uyku bozuklukları kategorisidir. Parasomniler uyanıklık, NREM uykusu ve REM uykusu arasındaki geçişler ve bunların kombinasyonları sırasında kısmi uyarılmalar olan uyku durumlarıdır.

NREM ile ilişkili parasomniler[değiştir | kaynağı değiştir]

NREM parasomniaları, yavaş dalga uykusu (SWS) olarak da bilinen NREM uykusunun 3. evresinde (veya R&K standardizasyonuna göre 4. evrede) ortaya çıkan uyarılma bozukluklarıdır. Hastanın beyninin SWS'den çıktığı ve uyku ile uyanıklık durumu arasında kaldığı fizyolojik bir aktivasyondan kaynaklanırlar. Bu bozukluklar özellikle uyku veya uyku-uyanıklık geçişleri sırasında otonom sinir sisteminin, motor sistemin veya bilişsel süreçlerin aktivasyonunu içerir.[1]

Bazı NREM parasomnileri (uykuda yürüme, gece terörü ve konfüzyonel uyarılma) çocukluk döneminde yaygındır ancak yaş arttıkça sıklığı azalır. Bazı kişilerde alkol, uyku yoksunluğu, fiziksel aktivite, duygusal stres, depresyon, ilaçlar veya ateşli bir hastalık nedeniyle tetiklenebilirler. Bu uyarılma bozuklukları, konfüzyonel uyarılmalardan, uyurgezerlikten gece terörüne kadar değişebilir. Diğer spesifik bozukluklar arasında uykuda yeme, uykuda seks, diş gıcırdatma, ritmik hareket bozukluğu, huzursuz bacak sendromu ve uykuda konuşma yer alır.

NREM ile ilişkili parasomnilerin ayırıcı tanısı[2][değiştir | kaynağı değiştir]

  • Uykuda solunum bozukluğu
  • REM ile ilişkili parasomniler
  • Gece nöbetleri
  • Psikojenik dissosiyatif bozukluklar

Konfüzyonel uyarılmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Konfüzyonel uyarılma, bireyin uykudan uyandığı ve şaşkın bir durumda kaldığı bir durumdur. Bireyin kısmi uyanması ve ayağa kalkıp etrafına bakması ile karakterizedir. Genellikle yatakta kalırlar ve sonra tekrar uykuya dönerler. Bu bölümler saniyelerden dakikalara kadar sürebilir ve uyaranlara tepki vermeyebilir.[3] Konfüzyonel uyarılma çocuklarda yetişkinlere göre daha yaygındır. Çocuklarda yaşam boyu yaygınlığı %18,5, yetişkinlerde ise yaşam boyu yaygınlığı %2,9-4,2'dir.[4][5][6][7] Bebekler ve küçük çocuklar genellikle büyük miktarda hareket ve inlemeyle başlayan, daha sonra ara sıra dayak atmaya veya teselli edilemeyen ağlamaya dönüşebilen konfüzyonel uyarılmalar yaşarlar. Nadir durumlarda, konfüzyonel uyarılmalar yaralanmalara ve araç kazalarına neden olabilir, dolayısıyla tehlikeli olarak da değerlendirilebilir.[8] Bu eksik uyarılmaları tetikleyen başka bir uyku bozukluğu mevcut olabilir.[9]

Somniloquy (uykuda konuşma)[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişinin rüyaları sırasında konuştuğu parasomni türüdür.

Uykuyla ilişkili anormal cinsel davranış[değiştir | kaynağı değiştir]

Uykuyla ilişkili anormal cinsel davranış, sekssomni, uyurgezerlik ile örtüşebilecek bir konfüzyonel uyarılma şeklidir.[10] Böylece kişi uykudayken cinsel ilişkiye girer. Bu davranışlar bilinçdışıdır, sıklıkla rüya görmeden ortaya çıkar ve klinik, sosyal ve hukuki sonuçları da beraberinde getirir.[11] Yaşam boyu yaygınlığı %7,1, yıllık yaygınlığı ise %2,7'dir.[5]

Uyurgezerlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyurgezerliğin görülme sıklığı çocukluk çağında %1-17 arasında olup, en sık görülen olay on bir ila on iki yaş civarındadır. Yetişkinlerin yaklaşık %4'ü uyurgezerlik yaşamaktadır.[12] Yetişkinler için alkol, sakinleştiriciler, ilaçlar, tıbbi durumlar ve zihinsel bozuklukların tümü uyurgezerlik ile ilişkilidir.

Uyku terörü (gece terörü)[değiştir | kaynağı değiştir]

Uyku terörü yüksek sesli çığlıklar ve panik içerebildiği için en yıkıcı uyarılma bozukluğudur; aşırı durumlarda, koşarak veya duvarlara çarparak bedensel zarara veya maddi hasara yol açabilir. Bireyi teselli etmeye yönelik tüm girişimler boşunadır ve şaşkınlık durumunun uzamasına veya yoğunlaşmasına neden olabilir. Genellikle olaydan sonra hafıza kaybı yaşarlar ancak bu tam bir hafıza kaybı olmayabilir. Yetişkinlerin yaklaşık %3'ünde uyku terörü vardır ve bu parasomnianın sergilenen davranışları hafiften aşırı şiddete kadar değişebilir. Bu, şiddetli travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşayanlarda çok yaygındır.[4] Genellikle uykunun 3. evresinde ortaya çıkarlar.[13]

Uykuyla ilişkili yeme bozukluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Zihinsel Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-V), uykuyla ilişkili yeme bozukluğunu (SRED) uyurgezerlik kapsamında sınıflandırırken, ICSD bunu NREM ile ilişkili parasomni olarak sınıflandırır.[10][14]

REM ile ilişkili parasomniler[değiştir | kaynağı değiştir]

REM uykusu davranış bozukluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer parasomnilerden farklı olarak, kas atonisinin bulunmadığı hızlı göz hareketi uyku davranış bozukluğu (RBD), yaşlı erişkinlerde en yaygın olanıdır.[15] Bu, bireyin rüyalarını gerçekleştirmesine olanak tanır ve kendisinin veya başkalarının tekrar tekrar yaralanmasına (morluklar, yırtılmalar ve kırıklar) neden olabilir. Hastalar kendilerini yatağa bağlayarak, yastık barikatları kullanarak veya boş bir odada şilte üzerinde uyuyarak kişisel koruma önlemleri alabilirler.[4] Uyku ortamının güvenli bir yer olmasını sağlamanın yanı sıra melatonin ve klonazepam kullanan farmakolojik tedavi de tüm anormal davranışları ortadan kaldırmasa da RBD tedavisinde yaygındır.[16] Klonazepam tedavisine başlamadan önce obstrüktif uyku apnesi taraması yapılmalıdır.[17] Bununla birlikte, klonazepamın özellikle demans gibi nörodejeneratif bozuklukları olan hastalarda sabah kafa karışıklığı veya hafıza bozukluğu[17] gibi önemli yan etkileri nedeniyle dikkatli bir şekilde kullanılması gerekir.[18]

Demografik olarak RBD hastalarının %90'ı erkektir ve çoğu 50 yaşın üzerindedir.[4] Erkekler rüya sırasında daha saldırgan davranışlar sergileyebilirken, kadınlar uykularında daha fazla rahatsızlık sergiler.[19][20] RBD ayrıca genetik bir bileşikten de etkilenebilir çünkü birincil akrabaların, akraba olmayan kontrol grubuyla karşılaştırıldığında RBD geliştirme şansı önemli ölçüde daha fazla olduğu görülmektedir.[16][21]

REM uykusu davranış bozukluğunun tipik klinik özellikleri şunlardır:

  • Erkek cinsiyet
  • Ortalama başlangıç yaşı 50-65 (aralık 20-80)
  • Rüyalarla ilişkilendirilebilecek seslendirme, çığlık atma, küfür etme
  • Hastanın veya yatak arkadaşının yaralanmasıyla sonuçlanabilecek basit veya karmaşık motor aktivite
  • Genellikle uyku periyodunun ikinci yarısında meydana gelir (REM uykusu)
  • Nörodejeneratif hastalıklarla ilişkili olabilir[22]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Vella, Silvano; Donati, Filippo; Wielepp, Peter; Weder, Bruno (August 2000). "SPECT during sleepwalking". The Lancet. 356 (9228): 484-485. doi:10.1016/S0140-6736(00)02561-7. PMID 10981896.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ Bornemann, Michel A. Cramer (2016). "Classification of Parasomnias". Current Sleep Medicine Reports. 2 (2): 45-52. doi:10.1007/s40675-016-0039-y. ISSN 2198-6401.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  3. ^ "Irregular Bedtimes and Awakenings". Sleep Medicine Clinics (İngilizce). 9 (4): 481-489. 1 Aralık 2014. doi:10.1016/j.jsmc.2014.08.001. ISSN 1556-407X.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  4. ^ a b c d Schenck, Carlos H. (October 2005). "Insights from studying human sleep disorders". Nature. 437 (7063): 1279-1285. doi:10.1038/nature04287. ISSN 0028-0836. PMID 16251953.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ a b Grønli, Janne; Pallesen, Ståle (2010). "Prevalence of different parasomnias in the general population". Sleep Medicine. 11 (10): 1031-1034. doi:10.1016/j.sleep.2010.07.011. PMID 21093361.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  6. ^ Ohayon MM, Priest RG, Zulley J, Smirne S. The place of confusional arousals in sleep and mental disorders: findings in a general population sample of 13,057 subjects. J Nerv Ment Dis. 2000;188(6):340-8.
  7. ^ Ohayon MM, Guilleminault C, Priest RG. Night terrors, sleepwalking, and confusional arousals in the general population: their frequency and relationship to other sleep and mental disorders. J Clin Psychiatry. 1999;60(4):268-76.
  8. ^ "Sleep education". 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2023. 
  9. ^ Chervin, Ronald D. (June 2007). "Pediatric Sleep Medicine". CONTINUUM: Lifelong Learning in Neurology. 13: 153-200. doi:10.1212/01.CON.0000275610.56077.ee. ISSN 1080-2371.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  10. ^ a b International Classification of Sleep Disorders. Darien, IL: American Academy of Sleep Medicine. 2014. 
  11. ^ Poli, Francesca; Gilmore, Emma V.; Pizza, Fabio; Vignatelli, Luca; Schenck, Carlos H.; Plazzi, Giuseppe (15 Ağustos 2014). "Sleep-Related Violence and Sexual Behavior in Sleep: A Systematic Review of Medical-Legal Case Reports". Journal of Clinical Sleep Medicine. 10 (8): 927-935. doi:10.5664/jcsm.3976. ISSN 1550-9389. PMC 4106950 $2. PMID 25126042.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  12. ^ Mahowald & Schenck. 1283.
  13. ^ Katugampola, M. (2005) Health & Human Development, Pearson Education.
  14. ^ American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. American Psychiatric Publishing. ISBN 9780890425558. OCLC 1031488488. 
  15. ^ "Tuck Sleep". 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2019. 
  16. ^ a b McCarter, S., & Howell, J. (2017). REM Sleep Behavior Disorder and Other Sleep Disturbances in Non-Alzheimer Dementias. Current Sleep Medicine Reports, 3(3), 193-203.
  17. ^ a b Fleming, J. A. E. (13 Mayıs 2014). "Parasomnias". Canadian Medical Association Journal. 186 (8): E273-E280. doi:10.1503/cmaj.120808. ISSN 0820-3946. PMC 4016090 $2. PMID 24799552.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  18. ^ Aurora, R., Zak, R., Maganti, R., Auerbach, S., Casey, K., Chowdhuri, S., . . . Morgenthaler, T. (2010). Best practice guide for the treatment of REM sleep behavior disorder (RBD). Journal of Clinical Sleep Medicine : JCSM : Official Publication of the American Academy of Sleep Medicine, 6(1), 85-95.
  19. ^ Bjørnarå, Dietrichs, & Toft. (2013). REM sleep behavior disorder in Parkinson's disease – Is there a gender difference? Parkinsonism and Related Disorders, 19(1), 120-122.
  20. ^ Bjørnarå, K., Dietrichs, E., & Toft, M. (2015). Longitudinal assessment of probable rapid eye movement sleep behaviour disorder in Parkinson's disease. European Journal of Neurology, 22(8), 1242-1244.
  21. ^ Dauvilliers, B., Yves, Postuma, Livia, Ronald, Ferini-Strambi, Livia, Luigi, Arnulf, Livia, Isabelle, Högl, Livia, Birgit, Manni, Livia, Raffaele, . . . Montplaisir, Livia, Jacques. (2013). Family history of idiopathic REM behavior disorder: A multicenter case-control study. Neurology, 80(24), 2233-2235.
  22. ^ Silber, M. H.; Saper, C. B.; Ferman, T. J.; Dickson, D. W.; Parisi, J. E.; Benarroch, E. E.; Ahlskog, J. E.; Smith, G. E. (5 Nisan 2007). "Pathophysiology of REM sleep behaviour disorder and relevance to neurodegenerative disease". Brain. 130 (11): 2770-2788. doi:10.1093/brain/awm056. ISSN 0006-8950. PMID 17412731.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Parasomni&oldid=30448984" sayfasından alınmıştır