Ayasofya (Ohri)
Aγία Σοφία (Yunanca) Sancta Sophia (Latince) | |
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Mimari tarz | Orta Bizans Mimarisi |
| Konum | Ohri, Kuzey Makedonya |
| Koordinatlar | 41°06′43″K 20°47′38″D / 41.11194°K 20.79389°D |
Ohri Ayasofya Kilisesi (Makedonca: Црква Света Софија, Crkva Sveta Sofija, ″Azize Sofya Kilisesi″) Kuzey Makedonya'nın Ohri ilçesinde bulunan, Osmanlı İmparatorluğu döneminde cami olarak da hizmet veren[1] üç nefli bir orta çağ kilisesidir.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Birinci Bulgar İmparatorluğu'nun resmen Hristiyanlığa geçmesinin ardından I. Boris (h. 852-889) döneminde inşa edilen kilisenin inşa edildiği tarih hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Yapının 9 ila 11. yüzyıllarda yaptırılmış olabileceği bir tahmin olarak ileri sürülmüştür.[2]
Mimari[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğuya bakan kilisenin batısında bir narteks ve exonarteks, kuzeyinde ise sonradan eklenmiş bir revak bulunur. Çeşitli aşamalardan geçen yapının ilk formu orta bizans dönemine ait önemli bir mimari biçim ortaya koymaktadır. Bu biçimde 11. yüzyılın bölgesel eğilimlerinin yanı sıra, Konstantinopolis'in Makedonya ve Ohri Başpiskoposluğu üzerine olan etkisi de gözlemlenebilmektedir. Günümüze nispeten daha iyi korunarak gelen doğu kısmında ana apsisin iki yanında birer apsidiyol bulunur. Kilisenin temel mimarisi 11. yüzyılda inşa edilmiş olmasına rağmen 14. yüzyılda başpiskopos II. Gregory tarafından dış eklemeler yapılmıştır. Bu üç nefli bazilikanın batı tarafına 1313-1314'lü yıllarda eklenen kısım mimarlık tarihi bakımından önem taşımaktadır. "İki kat halindeki revakı ile âdeta o devrin saray cephelerini hatırlatan bu ilâve cephe, 14. yüzyılın mimarisinde bir moda olmuş ve gerek Bizans gerek Osmanlı Türk mimarisinde de kendisini göstermiştir."[3]
Osmanlı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ohri şehrinin en büyük kilisesi olan Ayasofya Kilisesi, aynı Konstantinopolis'te olduğu gibi fetih sonrası camiye dönüştürülmüş ve şehrin en ilk ve en büyük camisi haline olmuştur. Ohri Ayasofya'sı, cami haline getirildiği sırada bir takım değişikliklere uğramıştır. Semavi Eyice'nin aktardığına göre bugün hiçbir izi kalmayan cami minaresi kilisenin narteks kısmının sol tarafındaki kubbesinin tam ortasından yükselmekteydi. Adeta bir baca biçiminde olan, şerefe çıkıntısından yoksun bu minarelerde ezan en tepedeki pencere şeklindeki küçük menfezlerden okunuyordu. Bu kısmın hemen üstünde ise ufak bir külâh bulunmaktaydı. Bu nadir rastlanır minarenin bir eşi de yine Ohri'de Struga yolundaki bir mescidde bulunmaktadır.[4]
Freskler[değiştir | kaynağı değiştir]
Ohri şehrinin Yugoslav idaresine geçmesinin ardından camilikten çıkartılan kilisenin duvarlarında bulunan ve 11., 12. ve 13. yüzyıllara tarihlenen fresko resimler bir restorasyon çalışması sırasında tamamen temizlenerek meydana çıkarılmıştır. Çok farklı konuları içinde barındıran ve günümüze bozulmadan ulaşan bu freskler Bizans sanatının önemli bir devresini yansıtmaktadırlar.[5]
Restorasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
Ohri Ayasofya'sı 1951 yılında F. Forlati, C. Brandi ve Y. Froidevaux gibi isimlerden oluşan ve UNESCO tarafından görevlendirilen bir ekip tarafından incelenmiş ve bir onarım raporu hazırlanmıştır.[6] Yapı Osmanlı döneminde cami haline getirildiğinde, yapıda bulunan ikonostasis gibi bazı nişlenmiş parçalar dağılmış, bu parçaların bazıları minberin inşasında kullanılırken, diğer bir kısmı ise yere döşenmişlerdir. Semavi Eyice'nin aktardığına göre 1961 yılında bu kabartmalar ile süslü Bizans devri parçalarından meydana gelen bu minbere henüz el sürülmemişti ve bu eser üzerinde Türk devrinde yazılan hâtıra yazıları ile durmaktaydı. UNESCO heyeti tarafından hazırlanan onarım raporunda tarihin bir evresini yansıtan bu minberin, ancak ikonostasis ve ambon gibi Bizans kilisesine ait mermer parçaların yeniden terkibinin mümkün olması durumunda dağıtılması tavsiye edilmiştir.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Frucht, Richard (2005). Eastern Europe: an introduction to the people, lands, and culture. ABC-CLIO. ss. 928. ISBN 978-1-57607-800-6.
- ^ Boris Cholpanov - "Land of a global crossroads", Sofia, 1993, Bulgarian Academy of Science, page 131 (the original is in Bulgarian)
- ^ Ohri Ayasofyası cephesinin 14. yüzyılda Epiros, İstanbul, hatta Bursa'da bir Türk eserinde benzerlerinin yapılmış olması hakkında bakınız; Semavi EYİCE, Son devir bizans mimarisi (İstanbul 1963)
- ^ a b Semavi EYİCE. "Ohri'nin Türk Devrine Ait Eserleri." Vakıflar Dergisi, 6 (1965): 140.
- ^ R. Hamann, Mac Lean, H.Hallensleben,Die Monumentalmalerei in Serbien und Makedonien (Giessen 1963) 15-17;res.1-28, lev.1-5.
- ^ F .Forlati, C. Brandi, Y .Froidevaux, Sainte Sophie d' Ochrida, La conservation et la restauration de'l edifive et de ses fresques,(Col. Musees et monuments, I V-Unesco), Paris 1951.