Moren set gölü
Moren set gölü, buzulların biriktirdiği tortular olan morenlerin bir çukurluğun önünü kapatması ile oluşan set gölleridir. Buzul gölü (sirk gölü) buzulun aşındırdığı çanağa su dolması ile oluşurken, bu göllerde etkili olan morenlerdir.
Oluşumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Göllerin oluşabilmesi için öncelikle bir çevresine göre alçakta bulunan bir çanak oluşması, daha sonra içinin su ile dolması gerekmektedir. Suyun olmadığı durumda kuru bir çanak olacaktır. Buzul bölgelerine morenler arkalarında bir çanak oluşturacak şekilde yığılırlar ise çanakta biriken sular bir moren setti gölü oluşturur.[1]
Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski içbuzul sahalarında moren set gölleri geniş yer kaplar. İskandinav ülkeleri yüzeyinin %6-10 kadarı, bir kısmı moren set gölü olan buzul gölleri ile kaplıdır. Kuzey Avrupa ülkeleri, Kuzey Amerika gölleri, Güney Amerika'nın güneyi moren set göllerinin yaygın olduğu alanlardır. Büyük Göller, Baltık Denizi çevresindeki Ladoga Gölü, Vänern Gölü, Onega Gölü, Vättern Gölü aynı şekilde oluşmuştur.[1]
Buzul çağı buzul sınırında moren set gölleri oluşmuştur. Vadi buzulları bulundukları araziyi aşındırır, kopardıkları tortuları taşırlar ve sona erdikleri yerde bırakırlar. Bu moren depoları arkalarındaki çukurun önünü kapatır, göl oluşumuna olanak sağlar. Alp Dağları'ndaki göller Cenevre Gölü, Konstanz Gölü, Zürih Gölü, Lugano Gölü bu şeklide oluşmuştur
Morenler doğrudan göl oluşturabildikleri gibi buzul çanağı önünde, yerli kayanın üzerinde birikerek buzul gölünün seviyesinin yükselmesine de neden olabilir.
Türkiye'de fazla moren set gölü bulunmaz. Munzur Dağları doğusunda Şergölü-Merk yaylası havzasında Şergölü cephe ve ön morenleri ile oluşmuştur.[2] Orta Toroslarda Namaras vadisinde buzul gölü bulunurken, Aladağlarda, Yedigöller civarı Hacer Vadisi'nde moren set gölü, akarsuların taşıdığı tortu ile dolup kuru bir düzlüğe dönüşmüştür.[3]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b İZBIRAK, Prof. Dr. Reşat (1989). Sular Coğrafyası. İstanbul: MEB. s. 207.
- ^ Hoşgören, Prof. Dr. Yıldız (1994). "Türkiye'nin Gölleri". Türk Coğrafya Dergisi. 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.
- ^ "Türkiye'nin Güncel Buzulları ve Geç Kuvaterner Buzul Çeşitleri" (PDF). Türkiye Jeoloji Bülteni. 2003. 10 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.