Monoamonyum fosfat

Monoamonyum fosfat^[1]
Adlandırmalar
	IUPAC adı Amonyum dihidrojen fosfat
	Diğer adlar Monoamonyum fosfat
Tanımlayıcılar
CAS numarası	7722-76-1 ;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü;
ChEBI	CHEBI:62982;
ChemSpider	22812 ;
ECHA InfoCard	100.028.877
EC Numarası	231-764-5;
E numaraları	E342(i) (antioksidanlar, ...)
PubChem CID	24402;
UNII	09254QB17T;
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID5029689 ;
	InChI InChI=1S/H3N.H3O4P/c;1-5(2,3)4/h1H3;(H3,1,2,3,4) Key: LFVGISIMTYGQHF-UHFFFAOYSA-N ; InChI=1/H3N.H3O4P/c;1-5(2,3)4/h1H3;(H3,1,2,3,4) Key: LFVGISIMTYGQHF-UHFFFAOYAX;
	SMILES [O-]P(=O)(O)O.[NH4+];
Özellikler
Kimyasal formül	H6NO4P
Molekül kütlesi	115,03 g mol−1
Görünüm	beyaz kristaller
Koku	yok
Yoğunluk	1.80 g/cm3
Erime noktası	190 °C
Çözünürlük (su içinde)	(g/dL) 28 (10 °C); 36 (20 °C); 44 (30 °C); 56 (40 °C); 66 (50 °C); 81 (60 °C); 99 (70 °C); 118 (80 °C); 173 (100 °C)
Çözünürlük	etanol ve ; asetonda çözünmez
Kırınım dizimi (nD)	1.525
Yapı
Kristal yapı	tetragonal
Termokimya
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)	−1445.07 kJ/mol
Tehlikeler
	GHS etiketleme sistemi:
Piktogramlar
İşaret sözcüğü	İkaz
Tehlike ifadeleri	H319
Önlem ifadeleri	P261, P264, P271, P280, P302+P352, P304+P340, P305+P351+P338, P312, P321, P332+P313, P337+P313, P362, P403+P233, P405, P501
NFPA 704; (yangın karosu)	1 0 0
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	5750 mg/kg (sıçan, oral)
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Amonyum fosfat; Diamonyum fosfat
Diğer katyonlar	Monosodyum fosfat; Monopotasyum fosfat
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Monoamonyum fosfat (MAP)^[5] olarak bilinen amonyum dihidrojen fosfat (ADP), (NH₄)(H₂PO₄) kimyasal formülüne sahip bir kimyasal bileşiktir. MAP tarımsal gübrelerin^[6] ve bazı yangın söndürücülerin önemli bir bileşenidir. Optik^[7] ve elektronik^[8] alanlarında da önemli kullanımları vardır.

Kimyasal özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Monoamonyum fosfat suda çözünür ve ondan tetragonal sistemde susuz tuz olarak, uzun prizmalar veya iğnelerek olarak kristalleşir.^[7] Etanolde pratik olarak çözünmez.^[2]

Katı amonyum fosfat pratikte 200 °C'ye kadar olan sıcaklıklarda kararlı kabul edilebilir. Bu sıcaklıktan sonra, gaz halindeki amonyak NH₃ ve erimiş fosforik asite H₃PO₄ ayrışır.^[9] 125 °C’de amonyağın kısmi basıncı 0.05 mm Hg’dir.^[10]

Stokiyometrik monoamonyum fosfat çözeltisi asidiktir (%0,1 konsantrasyonda pH 4,7, %5'te 4,2).^[11]

Üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Monoamonyum fosfat, doğru miktarda ayarlanmış fosforik asit ve amonyağın ekzotermik reaksiyonuyla endüstriyel olarak üretilir:^[12] NH₃ + H₃PO₄ → NH₆PO₄

Kristal MAP daha sonra çökelir.

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarım[değiştir | kaynağı değiştir]

Monoamonyum fosfatın ağırlıkça en büyük kullanımı, gübrelerin bir bileşeni olarak tarımdadır. Toprağı bitkilerin kullanabileceği formda azot ve fosfor elementleriyle besler. NPK etiketi 12-61-0’dır (12-27-0), yani ağırlıkça %12 elementel azot ve (toplam olarak) %61 fosfor pentaoksit P₂O₅ veya %27 elementel fosfor içerir.

Yangın söndürücüler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bileşik ayrıca bazı kuru kimyasal yangın söndürücülerdeki ABC tozunun bir bileşenidir.

Optik[değiştir | kaynağı değiştir]

Monoamonyum fosfat, çift kırılma özelliklerinden dolayı optik alanında yaygın olarak kullanılan bir kristaldir. Tetragonal kristal yapısının bir sonucu olarak, bu malzeme, optik dalga boylarında tipik kırılma indisleri n_o = 1.522 ve n_e = 1.478 ile negatif tek eksenli optik simetriye sahiptir.^[7]

Elektronik[değiştir | kaynağı değiştir]

Monoamonyum fosfat kristalleri, bazı aktif sonar transdüserlerde (alternatifi, manyetostriksiyon kullanan transdüserlerdir) gerekli bir özellik olan piezoelektrik özelliktedir. 1950’lerde MAP kristalleri, transdüserlerde bulunan kuvars ve Rochelle tuzu kristallerinin büyük ölçüde yerini aldı. Çünkü, kuvarstan daha kolay işleniyorlar ve Rochelle tuzundan farklı olarak havadan nem çekerek sulanmıyorlardı.^[8]

Oyuncaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Nispeten toksik olmayan MAP, çeşitli renklerde boyalarla karıştırılmış oyuncak kitleri olarak satılan, rekreasyonel kristal yetiştiriciliği için de popüler bir maddedir.

Doğal oluşumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bileşik, doğada ender bir mineral olan bifosfamit olarak bulunur. Bifosmamit, guano yatakları içinde oluşur.^[13]^[14] Monohidrojen muadili olan ilgili bir bileşik, daha da az bulunan fosfamittir.^[14]^[15]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Lide, David R. (1998). Handbook of Chemistry and Physics (87 bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ss. 4-40. ISBN 0-8493-0594-2.
^ ^a ^b ^c Dejun Xu, Xing Xiong, Lin Yang, Zhiye Zhang, and Xinlong Wang (2016): "Determination of the Solubility of Ammonium Dihydrogen Phosphate in Water-Ethanol System at Different Temperatures from 283.2 to 343.2 K". Journal of Chemincal Engineering Data, cilt 61, sayı 1, sayfalar 78–82. DOI:10.1021/acs.jced.5b00224
^ Chemical Book: "Ammonium dihydrogen phosphate 1 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". 14-08-2018 tarihinde erişildi.
^ National Bureau of Standards. Selected Values of Chemical Thermodynamic Properties. Technical note 270-3. 1968 [1] 1 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Monoammonium Phosphate (MAP)" (PDF). www.mosaicco.com. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015.
^ IPNI. "Monoammonium Phosphate (MAP)" (PDF). www.ipni.net. International Plant Nutrition Institute. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2014.
^ ^a ^b ^c Amnon Yariv, Pochi Yeh (1984). Optical Waves in Crystals. Wiley, Inc.
^ ^a ^b Willem Hackmann (1984). Seek and Strike: Sonar, Anti-Submarine Warfare and the Royal Navy, 1914–1954. Her Majesty's Stationery Office. ISBN 0-11-290423-8.
^ G. O. Guerrant and D. E. Brown (196): "Thermal Decomposition of High-Analysis Fertilizers Based on Ammonium Phosphate". Journal of Agricultural and Food Chemistry,cilt 13, sayı 6, sayfalar 493-497. DOI:10.1021/jf60142a002
^ John R Van Wazer (1958). Phosphorus And Its Compounds - Volume I: Chemistry. New York: Interscience Publishers, Inc. s. 503.
^ Haifa Chemicals Ltd.: "Mono-Ammonium Phosphate 12-61-0 15 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Ürün bilgi formu, 02-01-2023 tarihinde erişildi.
^ Martin Bäckman, Martin Gunnarsson, Linnea Kollberg, Martin Müller, and Simon Tallvod (2016): "Production of Monoammonium Phosphate at Yara AB 2017-11-18 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Technical Report, Lund University.
^ "Biphosphammite". 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
^ ^a ^b "List of Minerals". 21 Mart 2011. 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
^ "Phosphammite". 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.

[hand-1] Lide, David R. (1998). Handbook of Chemistry and Physics (87 bas.). Boca Raton, Florida: CRC Press. ss. 4-40. ISBN 0-8493-0594-2.

[DXu-2] Dejun Xu, Xing Xiong, Lin Yang, Zhiye Zhang, and Xinlong Wang (2016): "Determination of the Solubility of Ammonium Dihydrogen Phosphate in Water-Ethanol System at Different Temperatures from 283.2 to 343.2 K". Journal of Chemincal Engineering Data, cilt 61, sayı 1, sayfalar 78–82. DOI:10.1021/acs.jced.5b00224

[chembk-3] Chemical Book: "Ammonium dihydrogen phosphate 1 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". 14-08-2018 tarihinde erişildi.

[4] National Bureau of Standards. Selected Values of Chemical Thermodynamic Properties. Technical note 270-3. 1968 [1] 1 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[5] "Monoammonium Phosphate (MAP)" (PDF). www.mosaicco.com. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2015.

[IPNI-6] IPNI. "Monoammonium Phosphate (MAP)" (PDF). www.ipni.net. International Plant Nutrition Institute. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2014.

[wcryst-7] Amnon Yariv, Pochi Yeh (1984). Optical Waves in Crystals. Wiley, Inc.

[piezo-8] Willem Hackmann (1984). Seek and Strike: Sonar, Anti-Submarine Warfare and the Royal Navy, 1914–1954. Her Majesty's Stationery Office. ISBN 0-11-290423-8.

[guerr-9] G. O. Guerrant and D. E. Brown (196): "Thermal Decomposition of High-Analysis Fertilizers Based on Ammonium Phosphate". Journal of Agricultural and Food Chemistry,cilt 13, sayı 6, sayfalar 493-497. DOI:10.1021/jf60142a002

[wazer-10] John R Van Wazer (1958). Phosphorus And Its Compounds - Volume I: Chemistry. New York: Interscience Publishers, Inc. s. 503.

[haifa-11] Haifa Chemicals Ltd.: "Mono-Ammonium Phosphate 12-61-0 15 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Ürün bilgi formu, 02-01-2023 tarihinde erişildi.

[yara-12] Martin Bäckman, Martin Gunnarsson, Linnea Kollberg, Martin Müller, and Simon Tallvod (2016): "Production of Monoammonium Phosphate at Yara AB 2017-11-18 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Technical Report, Lund University.

[13] "Biphosphammite". 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.

[ima-mineralogy.org-14] "List of Minerals". 21 Mart 2011. 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.

[15] "Phosphammite". 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]