Mirza Taki Han
| Taki Mirza Han Kerbela-i | |
|---|---|
| |
| İran Başbakanı | |
| Görev süresi 12 Mayıs 1848 - 13 Kasım 1851 | |
| Hükümdar | Nasıreddin Şah |
| Yerine geldiği | Hacı Mirza Akasi |
| Yerine gelen | Mirza Akā Han Nûrî |
| Kaçar Hanedanı GenelKurmay Başkanı | |
| Görev süresi 1848-1850 | |
| Hükümdar | Nasıreddin Şah |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Taki Mirza Kerbela-i Kurban 1807 İran |
| Ölüm | 10 Ocak 1852 (45 yaşında) İran |
| Partisi | Bağımsız Parti |
| Evlilik(ler) | İzzet el-Devle |
| Mesleği | Siyaset |
| Dini | İslam |
Mirza Taki Han (Farsça:میرزا تقیخان فراهانی, d.1807 ö.1852), 1807 yılında Irâk-ı Acem’de Ferâhân yakınlarındaki Hezâve’de doğdu. Emîr-i Kebîr ve Emîr-i Nizâm unvanlarıyla tanınır.
Gençliği Ve Öğrenimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hayatının ilk dönemi hakkındaki bilgiler kısıtlıdır. Bir aşçı olan babası Kerbelâyî Muhammed Kurban, Ferâhân’da Kāim-i Makām Mirza Büzürg’ün hizmetinde bulunduğundan ailesi onunla birlikte önce Tahran’a, ardından Tebriz’e yerleşti. Mirza Büzürg babasının yardımcısı olarak çalışan Mirza Takī’nin zekâ ve kabiliyetini fark edince oğullarıyla birlikte ders almasını ve iyi bir eğitim görmesini sağladı. Mirza Takī öğrenimini tamamladıktan sonra Mirza Büzürg tarafından kâtiplik görevine getirildi.
Başbakan Ve Genelkurmay Olmadan Önceki Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Mirza Bozorg 1822'De ölünce yerine geçen oğlu Ebü’l-Kāsım zamanında önce Tebriz ordusunda askerî kâtip (leşkernüvîsî), ardından 1835’de Tebriz ordusunun malî işlerinden sorumlu bulunan müstevfî-i nizâmı olarak tayin edildi. Mirza Takī bu dönemde üç resmî seyahat yaptı. İlkinde Rus elçisinin Tahran’da öldürülmesi münasebetiyle özür beyan etmek için 1829-1830 yıllarında Hüsrev Mirza başkanlığında bir heyetle Rusya’ya gitti. On ay süren bu gezi esnasında Tiflis, Moskova ve St. Petersburg’da okulların yanı sıra bazı sanayi kuruluşlarını görme fırsatı buldu; izlenimleri ona İran’da yapacağı reformlar için geniş bir ufuk sağladı. 1837'De ikinci gezisinde Veliaht Nâsırüddin Mirza ile birlikte Erivan’a giderek, Rus Çarı I. Nikolay'la görüştü. Üçüncü gezisini, 1843-1847 yılları arasında “müşîrüddevle” unvanıyla başkanı olduğu bir heyetle birlikte Osmanlı-İran sınır ihtilâflarını görüşmek üzere Erzurum’a yaptı. . Mirza Takī, Türkiye’de görevli bulunduğu zaman içerisinde Osmanlı Devleti’nin gerçekleştirdiği Tanzimat Reformunun sonuçlarını görme fırsatı buldu. İran’a dönünce vezîr-i nizâm ve on beş yaşındaki Veliaht Nasıreddin Mirza'ya lala olarak tayin edilen Mirza Taki, 1848 yılında Muhammed Şah’ın vefatı üzerine Nasıreddin Mirza'yı Tahta Çıkardı.
Başbakan Ve Genelkurmaylığı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Nasıreddin Şah tarafından emîr-i nizâmlığa (Genelkurmay) getirildi ve tahta çıkma töreni için gereken hazırlıkları yapma göreviyle Tahran’a gönderildi. Nasıreddin Şah tahta çıktıktan sonra onu Başbakanlığa (şahs-ı evvel-i Îran) tayin etti ve kendisine “emîr-i kebîr” unvanlarını verdi. İran’da Başbakanlık makamına ulaştıktan sonra siyasi, ekonomik ve sosyal alanlarda birçok problemle karşılaşan Mirza Taki Han bunları çözüme kavuşturmak ve ülkeyi daha iyi bir seviyeye ulaştırmak için bir dizi reform hareketi başlattı. İlk olarak gelirleri arttıran ve harcamaları buna göre ayarlayan dengeli bir bütçe programını yürürlüğe koydu; endüstri ve tarımı özendiren çeşitli kararlarla devlete yeni gelirler sağladı. Birçok kişiyi teknik eğitim almak ve öğrenim görmek üzere Rusya’ya gönderdi. Ülke genelinde imar faaliyetlerine girişti ve öncelikle Tahran’da bir çarşı ile şehre su getiren bir kanal, Şîraz’da bir hisar,Nasiri Barajı, İsfahan’da ticarî merkez, Muhammere’de kışla inşa ettirdi. Modern bir ordu kurmak ve askerin eğitiminde Ruslar’la İngilizler’in etkisini azaltmak için İtalyan ve Avusturyalı subaylardan faydalandı; silah ve mühimmat ithalâtını asgari seviyeye düşürmek amacıyla Tahran, Horasan ve Tebriz’de fabrikalar kurdu. Yaptığı en önemli hizmeti ise ülkede Avrupa tarzında ilk öğretim kurumu olan Tahran Üniversitesini kurmasıdır.
Görevden Alınışı Ve Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaçar hânedanına intisap ettikten sonra hızlı bir şekilde yükselmesiyle diğer devlet adamlarından birçoğunun kinini üzerine çekmiş, bilhassa malî alanda yaptığı reformlarla ciddi düşmanlar kazanmıştı. Sonuçta reformları daha birinci yılını doldurmadan aleyhindeki propagandalar yoğunlaştı, çok yoğun ve verimli geçen Başbakanlık görevine 15 Kasım 1851 Nasıreddin Şah tarafından son verildi. Yaklaşık iki ay sonra gönderildiği Kâşân’a bağlı Fîn kasabasında şahın emriyle öldürüldü.
Kişiliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Dürüst, Reformcu, İleriyi Gören, Adaletli, İstihbaharatçı Bir Kişiliğe Sahip Olan Taki Mirza İranlı Devlet Adamları İçin Örnek Bir Şahsiyettir.
