Irukandji denizanası
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
Irukandji denizanaları dünyadaki en küçük ve en zehirli kutu denizanalarıdır. Irukandji denizanaları Avustralya denizlerinde yaşarlar ve iğnelerini kurbanlarına fırlatarak Irukandji sendromu olarak bilinen semptomlara yol açabilirler. Yaklaşık bir santimetre küp büyüklüğündedirler. Bilinen beş Irukandji türü vardır: Carukia barnesi, Malo kingi, Mala maximus, Malo filipina ve Malo bella.[1][2]
Irukandji sendromunun belirtileri ilk defa 1952 yılında Hugo Flecker tarafından belgelenmiştir.[3] Adını Cairns şehrinin kuzeyinde bulunan kıyı şeridinde yaşayan Irukandji halkından almıştır.[4] İlk Irukandji denizanası, Carukia barnesi, 1964 yılında Jack Barnes tarafından bulunmuştur. Denizanasının Irukandji sendromuna sebep olduğunu kanıtlamak için küçük denizanasını yakalamış, kendisinı, oğlunu ve bir cankurtaranı sokmasına izin vermiş, ardından da etkilerini gözlemlemiştir. Ünlü toksikolog Dr. Jamie Seymour bu denizanası hakkında 'Katil Denizanası' adlı bir belgesel yapmıştır.[5][6]
Bulunduğu Bölge[değiştir | kaynağı değiştir]
Irukandji denizanalarının sadece Avustralya'nın kuzeyindeki denizlerde bulunduğu sanılıyordu. Bir National Geographic belgeseline[7] göre bu tür Britanya Adaları, Japonya ve Florida gibi yerlerde de bulunmuştur.[8] Malezya kıyılarında da Irukandji denizanası yaralamaları kaydedilmiştir.
Biyolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Irukandji denizanalarının gövdeleri 5 mm ile 25 mm arası genişliğindedir ve 1 santimetre ile 1 metre arasında uzunlukta 4 dokunaca sahiplerdir.[9] İğneleri gövdelerinden başlayıp dokunaçları boyunca devam eden küçük kırmızı noktalar olarak görülür.[9]
Irukandji denizanasının yaşam evresi ve zehri hakkında çok az bilgi vardır. Zehirleri oldukça güçlüdür. Araştırmacılar zehrinin küçük ve hızlı balıklardan oluşan avını anında sersemletebilecek kadar güçlü olduğunu düşünmektedirler. İstatistiklere bakıldığında Irukandji sendromuna farklı denizanası türlerinin de neden olabileceği düşünülmektedir fakat sadece Carukia barnesi ve Malo kingi'nin bu sendroma sebep olduğu kanıtlanabilmiştir.[10]
İğnesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Çoğu denizanasının sadece dokunaçlarında iğneleri vardır fakat Irukandji denizanaları gövdelerinde de birçok iğne bulundurur. Biyologlar bu benzersiz özelliğin amacını hala keşfedememişlerdir. Bu özelliğin denizanasının küçük avlarını yakalama ihtimalini arttırdığı hipotezini öne sürmüşlerdir.
Irukandji denizanaları iğnelerini fırlatıp zehirlerini enjekte edebilmeleri yönlerinden dolayı diğer kutu denizanalarından farklılardır. Bu özelliklerinin bir amacı olup olmadığı bilinmemektedir.[11]
Irukandji denizanası sokması o kadar şiddetlidir ki ölümcül beyin kanamalarına yol açabilir ve yıllık ortalama 50-100 insan Irukandji denizanası sokması sebebiyle hastaneye yatırılır.[12]
0 sıfır acı olmak üzere ve 10 hayal edilebilecek en şiddetli acı olmak üzere, Dr. Jamie Seymour Irukandji denizanasını sokmasının acısının on üzerinden on iki olduğunu söylemiştir.
Irukandji sendromu[değiştir | kaynağı değiştir]
Irukandji sendromu küçük bir miktar zehir yüzünden ortaya çıkar. Uzuvlarda kramplara, sırtta, böbreklerde aşırı acıya, deride yanma hissine, baş ağrısına, mide bulantısına, terlemeye, kusmaya, kalp atış hızında artışa, kan basıncında artışa ve kötü bir şeyler olacağına dair bir his oluşturan bir psikolojik fenomene neden olur.[13] Sendrom vücutta katekolamin salınımından dolayı ortaya çıkar.[9]
Sokmanın acısı orta derecede rahatsız edicidir. Aşırı acı sokmadan sonra 5 ila 120 dakika arasında başlar. Sendromun belirtileri saatler hatta haftalar bile sürebilir ve hastaların genellikle hastaneye yatırılması gerekir. Diğer kutu denizanası sokmalarında olduğu gibi sirke derideki iğnelerden kurtulmada yardımcı olur fakat çoktan vücuda giren zehre bir etkisi olmaz.[14] Tedavi antihistaminik ve anti-hipertansif ilaçlar yardımıyla ve acıyı kontrol etmek için de morfin ve fentanil gibi ilaçlar kullanılarak semptomatik olarak yapılır.[14]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Gershwin, Lisa-Ann (2007).
- ^ Li, R. (2011).
- ^ Pearn, J. H. (1990).
- ^ Flecker, Hugo (1952-07-19).
- ^ Barnes, J. (1964).
- ^ "The pharmacology of Malo maxima jellyfish venom extract in isolated cardiovascular tissues: A probable cause of the Irukandji syndrome in Western Australia."
- ^ National Geographic.
- ^ James D Grady, MD (December 2003).
- ^ a b c Tibballs, J. (December 2006).
- ^ Barnes, J. H. (1964-06-13).
- ^ Killer Jellyfish, Oasis
- ^ Predicting deadly Australian jellyfish movement 25 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Australian Geographic, 13 May 2014
- ^ Carrette, Teresa; Seymour, Jamie.
- ^ a b Greenland, P.; Hutchinson, D.; Park, T. (March 2006).