Hospio
Hospio (Gürcüce: ხოსპიო; okunuşu: "h'osp'io"), Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesinde, Ahalkalaki Belediyesi'nde bir köydür. Ahalkalaki Platosu'nda, deniz seviyesinden 1.720 metre yükseklikte yer alır. Ahalkalaki kasabasına 5 km uzaklıktadır.
Bazı Gürcüce kaynaklarda Hospia olarak da geçen Hospio, Bavra, Martuni ve Horenia köyleriyle birlikte Hospio temini oluşturmaktadır ve bu teminin merkezidir.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Hospio'da 10. yüzyılda inşa edilmiş olan kilise buranın eski bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Bu yüzyılda köy Gürcü Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Daha sonra birleşik Gürcü Krallığı'nın bir parçası olan Hospio, bu krallığın zayıflaması üzerine bağımsız devlete dönüşen Samtshe-Saatabago'nun (1268-1625) idaresi altındayken, 1578 yılında Osmanlıların eline geçti. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine Hospiye / Hospiya (خوسپیە) olarak kaydedilmiş olan Hospio, Ahalkalak livasının Akşehir nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte Hospiye-i Süfla (Aşağı Hospiye) ve Hospiye-i Ulya (Yukarı Hospiye) adlaıyla iki ayrı köy olarak kaydedilmişti. Bu tarihte Aşağı Hospio'da 16, Yukarı Hospio'da 9 hane yaşıyordu. Her hane, Osmanlı idaresinin Hristiyan köylülerden alınan ispenç vergisi vermekle yükümlü kılınmıştı. Bu hanelerin reisleri Meraba, Basila, Gogiça, Hosik, Grigol, Sahak, Kadam, Datuna, Nikola gibi adlar taşıyordu. İki yerleşmede de buğday, arpa, çavdar, keten tohumu tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[2]
Hospio, yaklaşık 250 yıl Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Edirne Antlaşması’yla Çarlık Rusyası’na bırakıldı. Böylece bu imparatorluğun bir parçası olan Gürcistan’a yeniden katılmış oldu. Rus idaresi sırasında Paravani Deresi'nin sol kıyısındaki Aşağı Hospio köyüne Büyük Hospio, aynı derenin sağ kıyısındaki Yukarı Hospio köyüne de Küçük Hospio adı verildi. Küçük Hospio'nun adı Sovyet döneminde Marduni olarak değiştirildi. Büyük Hospio da Hospio olarak kaldı.[3] Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli, 20. yüzyılın başında, köyün nüfusunun Palavandişvili gibi Müslüman Gürcülerden oluştuğunu, ancak köy halkının Gürcüce konuşamadığını yazmıştır.[4]
Hospio köyünde, ikisi kilise ve biri cami olmak üzere üç adet tarihsel yapı bulunmaktadır. 10. yüzyıla tarihlenen eski Hospio Kilisesi'den kabartma haçlar kalmıştır. İçi boyandığı için eski yazılardan sadece bazı bölümler günümüze ulaşmıştır. Kilise Sovyet döneminde başka amaçla kullanışmıştır. Eski Hospio Kilisesi, 2006 yılında Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine alınmıştır.[5][6]
Köydeki ikinci kilise, 14-15. yüzyılda inşa edilmiştir. Tek nefli bir yapı olan yeni Hospio Kilisesi, köyün ucunda, Paravani Deresi'in sağ kıyısındadır. Yapı değişik renklerde kesme bazalt taşlardan inşa edilmiştir. Doğu duvarı toprağa yaslanan kilisenin giriş kapısı güney duvarında yer alır. Doğu, güney ve batı duvarlarında birer adet pencere bulunmaktadır. Yeni Hospio Kilisesi, 2018 yılında Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine alınmıştır.[7]
Hospio köyündeki cami ise, köyün Osmanlı döneminde ortaya çıkmış Müslümanları tarafından, Rus idaresi sırasında, 1905 yılında inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlı (8,85 x 11,10 m) bir yapı olan caminin yapımında, köşelerde kesme ve diğer yerlerde moloz taş kullanılmıştır. Günümüzde kullanılmayan yapının çatı örtüsü ahşaptır.[8] Camiye 2012 yılında kültürel miras anıtı statüsü verilmiştir.[9]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
2014 yılı verilerine göre köyde 385 kişi yaşıyordu. Nüfusun yaklaşık yarısı Gürcülerden, diğer yarısı da Ermenilerden oluşuyordu.[5]
| Sayım tarihi | Nüfus | Erkek | Kadın |
|---|---|---|---|
| 2002 | 471 | 224 | 247 |
| 2014 | 385 | 186 | 199 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Ahalkalaki Belediyesi". 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 221, 237, II. cilt (1941), s. 218, 233". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1947), s. 311". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (Gürcüce), Gori, 1914, s. 167" (PDF). 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021.
- ^ a b Samshe-Cavaheti (სამცხე-ჯავახეთი), Yazarlar (Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Lamzira Lağidze, Vaja Trapaidze, Tinatin Nanobaşvili), Tiflis, 2016, s. 289 26 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8626-7]
- ^ ""Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları Hakkında"". 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- ^ ""Hospio Kilisesi" (Gürcüce) - Gürcistan Ulusal Kültürel Mirası Korunma Ajansı". 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- ^ Nebi Gümüş - Nicole Kancal-Ferrari, Ahıska Bölgesindeki Türk İslam Mimarı Yadigarları, İstanbul, 2019, s. 488, ISBN 978-975-17-4362-6.
- ^ "Camilere Kültürel Miras Anıtı Statüsü Verildi" (Gürcüce)