Harosman Mağaraları
| Harosman Mağaraları (ხაროსმანის მღვიმეები) | |
|---|---|
 | |
| Konumu | Çayağzı, Hanak, Ardahan (il) |
Harosman Mağaraları veya Harosmani Mağaraları (Gürcüce: ხაროსმანის მღვიმეები) ve Mağaro Mağaraları (Gürcüce: მაღაროს მღვიმეები) olarak da bilinir, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı Çayağzı köyü sınırlarında bir mağara kompleksidir.[1] Tzkarosmani Mağaraları (წყაროსმანის მღვიმეები) olarak da bilinir.[2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir kaynağa göre, eski adı Orezaki olan Çayağzı köyünün 1,7 kilometre doğusunda, Kasreti Deresi'nin sağ kıyısında bugün ortadan kalkmış olan Mağaro (მაღარო) köyü bulunuyordu. Mağaro Gürcücede maden ocağı anlamına gelir.[1][3] Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli de 1917 yılında Mağaro (მაღარო) köyünden söz etmiş ve Nakalakevi (ნაქალაქევი) köyünden sonra Tzkarosmani (წყაროსმანი) adlı dereyi izleyerek aşağı indiğini, bu derenin kıyısı boyunca Mağaro yoluna koyulduğunu, Mağaro Mağaraları'nın Vardzia gibi mağaralardan oluştuğunu yazmıştır.[2] Mağaro Mağaraları adının Mağaro köyün, Tzkarosmani Mağaraları adının da Tzkarosmani Deresi'nden geldiği anlaşılmaktadır. Ancak 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Mağaro adı geçmemektedir. Bununla birlikte, Osmanlıca Harosman (خاروسمان) ve Harosman-i Büzürg (خاروسمان بزرك) adıyla kaydedilmiş iki köy bulunmaktadır. Harosman köyünde 14, Büyük Harosman anlamına gelen Harosman-i Büzürg köyünde ise 4 Hristiyan hane bulunuyordu. Günümüze ulaşmamış olan bu iki Gürcü köyü, Duduna köyünün yakınlarında yer alıyordu. Yöre halkının bugün de "Harosman" olarak bildiği Harosmani Mağaraları adının bu köyün adıyla bağlantılı olarak ortaya çıktığı görülmektedir.[1][4][5]
Mağaralar[değiştir | kaynağı değiştir]
Harosman Mağaraları'ndaki mağaralar insan eliyle oyularak oluşturulmuştur. Söz konusu kompleks onlarca mağaradan oluşmaktadır. Birer yaşam mekanı olan mağaraların arasında kilise olarak kullanılmış mağaralar bulunmaktadır. Dere kıyısında yer alan direk kayadaki mağaralar üst üste yer alır. Bu konumundan dolayı Martvileli bu mağaraları "beş-altı kat odalar" şeklinde tarif ermiştir.[1] Konstantine Martvileli, mağaraların Kura Nehri'in derin kayalık vadisinde her iki tarafta bulunduğunu, kayaların eteklerinin yaşlı çam ve kayın ağaçlarıyla kaplı olduğunu, mağaraların vadinin ulaşılması mümkün olmayan üst kısımdaki kaya boyunca uzandığını ve birbiriyle bağlantılı 50 mağara bulunduğunu, aşağıda bulunan büyük mağaraya yukarıdan aşağıya bir yol indiğini ve mağaraya 20-24 metre kala bu yolun daraldığını, sonra ikiye ayrılıp bir yolun soldaki daha küçük mağaraya, diğer yolun da sağdaki daha geniş mağaraya girdiğini yazmıştır.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 20. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, Perşembe, 28 (11) Eylül 1917, sayı: 232.
- ^ "მაღარო" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 546". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 489". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.
- ^ "Roin Malakmadze, Şuşana Putkaradze, Elza Putkaradze ve Şorena Putkaradze - İstanbul Gürcü Manastırından Yazılar (წერილები სტამბოლის ქართული სავანიდან), Batum, 2020, s. 116-117" (PDF). 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Şubat 2024.