Eksplosofor
Eksplosoforlar organik kimyada organik bileşiklere patlayıcı özellikler kazandıran fonksiyonel gruplardır.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk olarak 1935’de Rus kimyager V. Pletz tarafından kullanılan terim,[1] başlangıçta bazı makalelerde "plosofor" olarak yanlış tercüme edilmiştir. Ayrıca, molekülün patlayıcı kapasitesini değiştiren bir grup olan bir oksoeksplos kavramıda (kromofor ve oksokrom kavramına benzer) dikkat çekmektedir. Eksplosofor terimi, J. Agrawal and R. Hodgson (2007) tarafından Organic Chemistry of Explosives gibi kitaplarda kullanıldıktan sonra daha sık kullanılmıştır.
Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Azot içeren eksplosoforlar (aşağıdaki I, II ve IV grupları) özellikle güçlüdür. Çünkü oksijenin yanı sıra çok kararlı bir molekül olan moleküler azot oluşturmak üzere reaksiyona girerler ve bu nedenle toplam reaksiyon son derece ekzotermiktir. Oluşan gaz da genişleyerek gözlemlenen şok dalgasına neden olur.
Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]
Pletz eksplosoforları sekiz farklı kategoriye ayırdı.[2][3]
I. −NO2, −ON=O ve −ONO2[değiştir | kaynağı değiştir]
Bunlar,
- bir azot atomunun bir organik moleküle bağlandığı nitro grubu,
- oksijenin organik moleküle bağlandığı, nitrit grubu ve
- bir azot atomunun, organik moleküle bağlanmış bir oksijen ile diğer iki oksijen atomu arasında bulunduğu nitrat esterleri şeklinde temsil edilirler.
Ticari olarak en çok kullanılan patlayıcılar nitrat ve nitrit esaslıdır.
II. −N=N− ve −N−=N+=N−−[değiştir | kaynağı değiştir]
Organik / inorganik bileşiklere bağlı sırasıyla Azo ve azotür grupları (örnk. AgN3, Pb(N3)2, NH4N3)
III. −RnNXm[değiştir | kaynağı değiştir]
Halojenlenmiş azot grubu X:halojen (örneğin NI3 ve NCl3)
IV. −C=N−O−[değiştir | kaynağı değiştir]
Fülminat grubu (örnek HONC ve Hg(ONC)2)
V. −OClO2 ve −OClO3[değiştir | kaynağı değiştir]
Organik / inorganiklere bağlı sırasıyla Klorat ve perklorat grupları (örnk. KClO3, FOClO3)
VI. −O−O− ve −O3−[değiştir | kaynağı değiştir]
Organikler / inorganiklere bağlı, sırasıyla peroksit ve ozonit grupları, (örnk. aseton peroksit, metil etil keton peroksit)
VII. −C≡C− M+[değiştir | kaynağı değiştir]
Metal türevleri ile asetilenür grubu (örnk. Ag2C2, Cu2C2)
VIII. Belirli organik radikallerin karbonuna dengesiz bir bağ ile bağlanan bir metal atomu[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu sınıf örneğin cıva, talyum ve kurşun organik bileşiklerini içerir.
Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]
Pletz tarafından tanımlanan sekiz sınıfın dışındaki diğer maddeler de eksplosofor olarak tanımlanmıştır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Pletz, V. J. Gen. Chem. (U.S.S.R.) 5, 173 (1935)
- ^ Handrick, G.R., Lothrop, W.C. Chemical Reviews, 1949, 44 (3) p 419–445
- ^ Warey, Philip. B. ed. New Research on Hazardous Materials, Nova Science Publishers, 2007