Patlayıcı madde
Patlayıcı madde, hararet veya şok tesiri ile kimyasal değişikliğe uğrayan, yüksek derecede ısı, çok hacimde gaz meydana getiren, katı, sıvı veya gaz hâlindeki kimyasal maddelerdir.[1]
Kuvvetli patlayıcıların pek çoğu, kapalı bir sistemde olmadıkları veya bir şok tesirine maruz kalmayıp tutuşturuldukları zaman patlamak yerine sadece yanarlar.
Patlayıcı maddeler, kararsız hâldeki kimyasal madde veya madde karışımları olup, darbe veya kıvılcım gibi bir etkiye maruz kalması sonucu kendi kendine ilerleyen son derece hızlı kimyasal reaksiyonlarla kararlı bileşiklere dönüşürken yüksek ısı, ses, darbe etkisi ve gazlar ortaya çıkarırlar. Yanma süresi çok hızlı olduğundan yanma için gerekli oksijen havadan sağlanamaz. Bu nedenle patlayıcı madde yapısında oksitleyiciler bulunması gerekir.
RDX, Aseton peroksit, Nitrogliserin, Gümüş fülminat, Cıva(II) fülminat, Nitroselüloz, Pikrik asit gibi patlayıcı maddeler şoka maruz kaldığında patlayabilir. Depolanması, saklanması ve taşınması risk taşır. Özellikle Cıva(II) Fülminat kendi ağırlığında bile patlayabilir. TNT, ANFO, Dinamit, C-4, Karabarut, Dumansız barut vb. gibi patlayıcılar depolanması en kolay patlayıcılar arasındadır. Amonyum Nitrat, Potasyum klorat gibi oksitleyici bileşikler tek başına patlayıcı değildir ancak bazı maddelerle homojen veya heterojen hâline getirilmesiyle güçlü patlayıcı madde hâline dönüşür. Örneğin bir tür patlayıcı olan ANFO'nun yapımında kullanılan Fuel oil yanıcı, Amonyum nitrat ise yanıcı olmayan maddedir. Bu iki karışım bir araya geldiğinde Amonyum Nitrat, Fuel Oil'de oksitleyici rol oynar. C-4 patlayıcı şoka karşı çok hassas olan Aseton Peroksit ve RDX karışımlarından oluşur. Ancak özel işlemlerden geçen C-4 aleve maruz kaldığında (fünye ile şok uygulanmadığı sürece) sadece yanar. Kara Barut ve Dumansız Barut itici yakıttır ve bu ikisi kapalı alan içinde şoka maruz kalmadığı takdirde patlamak yerine sadece yanar.
Patlayıcı maddeler hem zarar vermek veya savunma amaçlı kullanılırken hem de faydalı amaçlı da kullanılabilmektedir.
Dinamit yapımında kullanılan nitrogliserin tıpta anjina pektoris ve kronik kalp yetmezliği gibi kalp koşullarını tedavi etmek için güçlü bir vazodilatör (vasküler sistemin genişlemesi) olarak, pikrik asit ile nitroselüloz boyar madde üretiminde, pikrik asit aynı zamanda tıpta antiseptik ve yanık tedavilerinde, nitroselüloz vernik ve boya yapımında, inşaat alanlarında ve hafriyat çalışmalarında dinamit yerine tercih edilen ANFO'nun yapımında kullanılan amonyum nitrat tarım alanında gübreleme amaçlı, potasyum nitrat hem gübreleme hem de gıda sektöründe gıda koruyucusu olarak, çay şekeri (sakkaroz) roket yakıtlarının yapımında kullanılır.
Patlayıcı maddelerin tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilinen ilk patlayıcı madde baruttur. Tarihî kayıtlara göre; barutun hammaddesi olan potasyum nitrat M.S. yaklaşık 1200 yıllarında Arabistanlı Abdullah’ın yazmış olduğu kitapta geçmektedir. Çinliler de yine bu yüzyıl içerisinde kara barutu kullanmıştır. Çin’den batıya doğru gelen barut 1300’lü yıllarda Avrupa’da silahlarda kullanılmaya başlanmıştır. Tahrip edici olarak kullanılması ise 1600'lü yıllara denk gelmektedir.[2]
Modern patlayıcıların temeli ise 1833’te Fransız kimyageri Henri Braconnot’un nitrik asidin nişasta ile verdiği alev alıcı olan esteri keşfetmesiyle başladı. 1846 yılında ise Alman kimyageri Christian Friedrich Schönbein, selülozu, sülfürik ve nitrik asit karışımı ile nitrolayarak kara baruttan iki misli daha tesirli olan nitroselülozu elde etmiştir.[2]
1846’da İtalyan Ascanio Sobrero trinitrogliserini elde etti ama bu maddeden tam anlamıyla gerçek bir patlayıcı üreten Alfred Bernhard Nobel’dir. Nobel, trinitrogliserini kullanarak dinamiti keşfetmiştir. 1875 yılında da Nobel bu çalışmasını geliştirmiş ve patlayıcı özelliği olan jelatini elde etmiştir.[2]
TNT ise 1863 yılında Alman kimyager Julius Wilbrand’ın çalışmalarıyla ortaya çıkmış ve Birinci Dünya Savaşı'ndan önce depolardaki yerini almıştır.[2]
RDX 1899’dan, PETN ise 1920’den itibaren kaynaklarda vardı ama tahrip gücü yüksek patlayıcılara İkinci Dünya Savaşı'nda gerek duyulacağı için o zamana kadar kullanılmamıştır.[2]
Genel olarak patlayıcılar tahrip edici patlayıcılar, ateşlemeye yarayan patlayıcılar, askeri patlayıcılar ve fırlatıcı yakıt halinde olan patlayıcılar olarak sınıflandırılırlar. Bu tür patlayıcıların tamamı Duoscan ve Exploscan tarafından başarıyla tespit edilebilir ve daha sonra geliştirilecek olan tüm patlayıcıları da hafızasına eklemek suretiyle tespit edilebilir.[2]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
 | Malzeme ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "PATLAYICI VE YÜKSEK PATLAYICI MADDELERİN ÖZELLİKLERİ, SINIFLANDIRILMASI VE PATLAMA ETKİLERİ" (PDF). E.NİLGÜN EKERMEN MKEK ŞUBE MÜDÜRÜ. Kimya Mühendisleri Odası. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2020.
- ^ a b c d e f sezai. "Patlayıcı Madde Tarihi – Kural Güvenlik". 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
