Deviskel Vadisi
Deviskel Vadisi (Gürcüce: დევისყელის ხეობა; okunuşu: "deviskelis h'eoba"), Artvin ilinin Borçka ilçesinde Deviskel Deresi ile kollarının oluşturduğu vadidir. Deviskel veya Deviskeli, sadece vadi ile akarsuyun değil, Borçka ilçesine bağlı Kaynarca köyünün de eski adıdır.
Gürcüce bir yer adı olan Deviskeli, Türkçe kaynaklara Deviskal (دویسقال) ve Deviskel (دهويسكل) biçiminde girmiştir.[1][2] Bu yazılış biçimleri, Gürcüce adın özgün biçiminin "devis skali" (დევის წყალი: dev suyu) veya "devis keli" (დევის ყელი: dev boğazı) olabileceğini desteklemektedir. Borçka ilçesinde Karşıköy'de Çinkuri (ჭინკური), Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ahlat köyünde Saçinke (საჭინკე) gibi Gürcü mitolojisine özgü Çinka'dan (ჭინკა) türemiş yer adları, Klarceti bölgesinde Deviskeli'nin masal figüründen adını alan tek yer olmadığını göstermektedir.[3]
Deviskel Vadisi, geniş bir alana yayılır ve Çoruh Havzası'nı oluşturan önemi vadilerden biridir. Tarihsel Klarceti bölgesinde bulunan bu vadi, Orta Çağ'da, Gürcü Krallığı döneminde önemli yerleşmelerin, yolların, köprülerin ve kiliselerin bulunduğu bir bölgeydi. Bazısı günümüze sağlam ulaşmamış çok sayıdaki tek kemerli taş köprü, önemli tarihsel yolların bu vadiden geçtiğini göstermektedir. Boçka'dan başlayan bir yol, Banakna, Sanatisi, Kvintauri, Buğareti, Şakareti, Bagini, Kertsnia, Kurdidi'den geçerek Karçhal Dağları'nın kuzey eteklerinde yer alan Bagini, Adaguli, Tetritskaro, Şuahevi, Deviskeli ve Klaskuri yaylalarına ulaşıyordu. Bu yaylalarda değişik yönlere ayrılan yollardan Maçahel vadisine, Şavşeti bölgesine ve İmerhevi vadisine gidiliyordu.[4][5]
Gürcü araştırmacı Zakaria Çiçinadze, 1890’ların başlarında Klarceti bölgesini dolaşmış, Deviskeli Deresi vadisinin uzunluğunun 40 kilometre kadar olduğunu yazmıştır. Vadi, Karçhal Dağları'nın kuzeyinde yer alan çok yüksek bir dağın dibinde son buluyordu. Bölgede yaşayan Gürcüler bu dağı “Patsa-Mta” (Küçük Dağ) olarak adlandırıyordu. Zengin bir bitki örtüsüne sahip olan Deveskeli Vadisi armut, ceviz, elma ağaçları ve üzüm bağlarıyla doluydu. “Patsa Mta” yakınında, Otingo köyünde kaplıca vardı. Müslüman Gürcüler sık sık bu kaplıcaya girmek için geliyor ve şifa bulması için hasta insanları getiriyorlardı. Deviskel Vadisi’nde yaşayan Gürcülerin Gürcüceyi Cavaheti şivesiyle konuşuyor olması Çiçinadze’nin dikkatini çekmiştir. Vadide yaşayan Müslüman Gürcüler bu farklılığı, halkın din değiştirmeye direnmesi üzerine Osmanlı Devleti’nin atalarını Ahaltsihe bölgesinden Deviskeli Vadisi'ne göç ettirmiş, Devskeli Vadisi sakinlerini de başka yerlere sürmesiyle açıklamışlardır.[6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 356.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2021.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 181, 193 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 171 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 77 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 140-142" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2022.