Alaşya
Alaşya (Akadca ve Hititçe: 𒀀𒆷𒅆𒅀 Alaşiya ; Ugaritçe ẢLṮY), Alasiya/Alaşiya olarak da yazılır ve Alaşya Krallığı olarak da bilinir,[1] Orta ve Geç Tunç Çağlarında var olan ve Doğu Akdeniz bölgesinde yer alan bir devletti. Eski Mısır ve Eski Yakın Doğu'daki diğer devletler için başta bakır olmak üzere önemli bir maden ihracatçısıydı . Günümüze ulaşan birçok metinde adı geçmektedir ve günümüzde Kıbrıs'ın eski adı veya bir bölgesi olduğu düşünülmektedir. Bu varsayım, Tel Aviv Üniversitesi'nde Alaşya'dan diğer hükümdarlara gönderilen kil tabletler üzerine yapılan bilimsel analizlerle doğrulanmıştır.[2]
Metinler[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaşiya olarak çevrilen ve İncil'deki Elishah'a karşılık gelen bu devletin adı Mısır, Hitit, Akad, Miken (Linear B) ve Ugarit dillerinde yazılmış metinlerde geçmektedir. Amarna mektuplarından bazıları kraldın veya Alaşya'nın bakanlarının ağzından yazılmıştır. Bu mektuplar genelde Alaşya'den gönderilen bakır miktarı ve karşılığında Alaşya'nın almak istediği gümüş veya fildişi talepleri ile ilgilidir. Bir mektup, 500 talent bakırdan (muhtemelen 12.5 ton) bahseder ve neden bu kadar az bakırın gönderildiğine dair bahaneler sunar. Firavun ayrıca Alaşya Kralı tarafından "kardeşi" olarak anılır, bu da muhtemelen krallığının ekonomik gücünden dolayı kralın kendisini Mısır firavunuyla eşit olarak gördüğünü gösterir. Birkaç yüzyıl sonra yazılan Papirüs Anastasi IV, Alaşya'dan Mısır'a gönderilen bakıra ve ineklere de atıfta bulunur.[3]
Bu sebepten dolayı, Alaşiya olarak tanımlanan herhangi bir yer, Geç Tunç Çağı'nda oldukça fazla bakır üretimine sahip olmalıdır. Metinlerde Alaşiya'nın konumuna dair başka ipuçları da bulunuyor. Mesela Amarna mektuplarından bazıları, Alaşya Kralı'na ve Lukki halkına (muhtemelen Deniz Kavimleri'nin bir parçası) ait bir geminin Alaşya'daki köyleri ele geçirmesine atıfta bulunur.[4]
Diğer yazışmalarda, Ugarit Kralı, Ugarit'i Deniz Kavimlerinden korumak için Alaşya Kralı'ndan yardım ister. Ugarit'ten gelen bir başka belgede iki prensin "Alaşya diyarına" sürgün edildiği kaydedilmektedir. Yine Ugarit'te bulunan başka bir metin, Alaşya'nın başkentinin bir dağın üzerinde konumlandığına dair bir ipucu içermektedir. Ancak bu kelime dağdan çok kıyı olarak çevrilmiştir.[5] İsmi tarihte kayıtlı olan ilk Kıbrıs kralı, MÖ 13. yüzyılda Ugarit'e gönderilen mektuplarda adı geçen Kuşmeşuşa'dır.[6]
Antik Mısır hikâyelerinden Wenamun'un Öyküsü'nün günümüze ulaşan sonu, bir Mısır rahibi olan Wenamun'un, Biblos'tan Mısır'a deniz yoluyla seyahat ettiği sırada rotasından saptığını ve Mısır yerine Alaşya'da karaya çıktığını anlatır. Bu hikâyede Wenamun, öfkeli bir kalabalık tarafından neredeyse öldürüecekken, "kasabanın prensesi" Hatbi tarafından kurtarıldığını kurtarılır.
Alaşya'ya atıfta bulunan son metinlerden bazıları günümüzde Türkiye toprakları üzerinde yer alan Hitit İmparatorluğu'ndan kalmadır. Hitit metinleri Hitit donanmasının Alaşya'yı deniz savaşlarında yendiğini yazarak övünür. Alaşya Muharebeleri tarihte kayıtlı ilk deniz savaşlarından biridir ve Hitit İmparatorluğu'nun zaferiyle sonuçlanmıştır.[7]
Alaşya'dan gelen Amarna mektuplarının listesi[değiştir | kaynağı değiştir]
- EA33; Başlık: Oluşmakta olan Bir İttifak
- EA34; Başlık: Firavun'un sitemleri yanıtlandı
- EA35; Başlık: Nergal'in Eli
- EA 36; Başlık: Bakır hakkında daha fazla bilgi
- EA37; Başlık: Gümüş hakkında daha fazla bilgi
- EA38; Başlık: Bir kardeş kavgası
- EA39; Başlık: Gümrük Vergisiz
- EA40; Başlık: Gümrük Vergisiz, Validen Valiye
Alaşya'nın konumunun belirlenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaşiya, Tunç Çağı'nda diğer Doğu Akdeniz ülkeleri için önemli bir bakır kaynağı olarak biliniyordu. Bakır madeni çıkartan Alaşya Krallığı aynı zamanda Doğu Akdeniz kıyısı boyunca bu madenin ticaretini de yapmıştır.
Bu nedenle Doğu Akdeniz'de, deniz kıyısında ve Tunç Çağı döneminde bakır üretiminin oldukça fazla olduğu bir yerde bulunmalıdır.
Bazı akademisyenler, Alaşiya'nın Suriye veya Türkiye'de olma olasılığına dikkat çektiler ancak günümüzde akademisyenler genellikle (her ne kadar aralarında evrensel bir fikir birliği olmasa da) Alaşya'nın Kıbrıs'ın tamamını veya en azından en azından bir kısmını ifade ettiği konusunda hemfikir.[8] Spesifik olaraksa, günümüzde Gazimağusa'ya bağlı Tuzla'da yer alan Enkomi bölgesinin tüm Kıbrıs adasını kapsayan Alaşya krallığının başkenti olduğu da akademisyenlerin doğruluğunu kabul ettiği bir varsayımdır.[9]
Kıbrıs'ın Alashiya ile özdeşliği, 2003 yılında Goren ve diğerleri tarafından Amerikan Arkeoloji Dergisi'nde (American Journal of Archaeology) yayımlanan ve Alaşya'dan gönderilen bir dizi Amarna ve Ugarit mektubunun petrografik ve kimyasal analizini detaylandıran bir makalede doğrulanmıştır. Tabletleri oluşturmak için kullanılan kilin kökenine ilişkin bu incelemeler, Alaşya'nın Suriye'de olamayacağını, Kıbrıs'taki kilin ise Alaşya kili ile eşleştiğini gösteriyor.
Bununla birlikte, bu analiz killerin Tuzla'daki Enkomi sahasında yer alan killerden gelmediğini ve Kalavasos ve Alassa (ki bu kelime muhtemelen Alaşya ile aynı kökten geliyor) sahalarındaki killerin Alaşya killerine daha yakın olduğunu göstermiştir. Bu alanlar, özellikle Kalavasos, aynı zamanda Geç Tunç Çağı'nda önemli yerleşim alanlarıydı ve bakır kaynaklarına yakın konumda bulunmaktaydı.
Ayrıca, Armstrong[10] bu dönemde Kıbrıs'taki bölgesel farklılıklara dair kayda değer kanıtlar olduğunu ve Geç Tunç Çağı boyunca Kıbrıs üzerinde, bütün ada çapında hakimiyet sağlamış merkezi bir otoriteye dair hiçbir kanıt bulunmadığını ileri sürmektedir.
Bu nedenle, Alaşya krallığının başkentinin her zaman Kalavasos mu olduğu yoksa Enkomi'den Kalavasos'a mı taşındığı, ayrıca krallığın tüm Kıbrıs'ın mı adı olduğu yoksa Kıbrıs'ın yalnızca bir bölgesini mi kapsadığı yüzde yüz kesin değildir.[11]
Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Knapp (1985). "J Article Alashiya, Caphtor/Keftiu, and Eastern Mediterranean Trade: Recent Studies in Cypriote Archaeology and History". Journal of Field Archaeology (İngilizce). 12 (2): 231-250. doi:10.2307/530294.
- ^ Goren et al. 2003
- ^ Knapp 1996
- ^ Armstrong 2003
- ^ Goren 2003
- ^ Eric H. Cline (22 Eylül 2015). 1177 B.C.: The Year Civilization Collapsed. Princeton University Press. ISBN 978-1-4008-7449-1. 13 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2022.
- ^ Connolly, Peter; Gillingham, John; Lazenby, John (2016). The Hutchinson Dictionary of Ancient and Medieval Warfare. Routledge. s. 9.
- ^ Wachsmann 1986
- ^ Knapp 1997
- ^ Armstrong, 2003
- ^ Goren et al. 2003; Armstrong 2003
Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Armstrong, KM 2003. Yerleşim Hiyerarşisi ve Alaşya'nın Kıbrıs'taki Yeri . Yüksek lisans tezi ön baskısı, Cincinnati Üniversitesi .
- Buttrick, GA ve CM Laymon. 1971. Yorumcunun İncil Üzerine Tek Cilt Yorumu, s. 13-14.0-687-19299-4ISBN'si 0-687-19299-4 .
- Goren, Y., Bunimovitz, S., Finkelstein, I. ve Na'aman, N. 1993. Alaşya'nın Konumu, Tabletlerin petrografik analizi 28 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Amerikan Arkeoloji Dergisi 107:233-255
- Knapp, A. Bernard. (1985). "Alaşya J Makalesi, Caphtor/Keftiu ve Doğu Akdeniz Ticareti: Kıbrıs Arkeolojisi ve Tarihinde Son Çalışmalar". Alan Arkeoloji Dergisi. 12 (2).
- Knapp, AB ed. 1996. MÖ Üçüncü Binyıldan Birinci Bin Yıla Yakın Doğu ve Ege Metinleri. ("Alaşya"ya atıfta bulunan 122 Tunç Çağı ve erken Demir Çağı metinlerinin tercümeleri).0-9651704-2-XISBN'si 0-9651704-2-X
- Knapp, AB 1997. Geç Tunç Çağı Kıbrıs Toplumunun Arkeolojisi .0-85261-573-6ISBN'si 0-85261-573-6
- Schwemer, Ö. 2008. Eski Yakın Doğu'nun Fırtına Tanrıları: Özet, Sentez, Son Çalışmalar (Bölüm II) 12 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. . Koninklijke Brill NV, Leiden, 2008.
- Wachsmann, S. 1986. Kıbrıs Kadim Alaşya mı? Mısır Tabletinden Yeni Kanıt . İncil Arkeoloğu 49(1):37-40