Agnodice
Agnodice | |
|---|---|
 Erkek hekim kılığındaki Agnodice, burada gerçek cinsiyetini ortaya çıkarmak için tuniğini kaldırırken değil, göğüsleri olduğunu göstermek için dış giysisini açarken hayal edilmiştir. | |
| Okunuş |
|
| Doğum |
|
| Milliyet | Yunan |
| Kariyeri | |
| Dalları | Tıp |
Çağ: Klasik Yunanistan | |
Agnodice veya Agnodike (Grekçe: Ἀγνοδίκη Agnodikē, Grekçe telaffuz: [aŋnodíkɛː] MÖ 4. yüzyıl) Antik Atina'daki ilk kadın ebe ya da hekim olarak anılan efsanevi bir figürdür. Hikâyesi Romalı yazar Gaius Julius Hyginus tarafından “Fabulae” adlı eserinde anlatılmıştır. Agnodice'nin genellikle tarihi bir figür olduğuna inanılmaz, ancak hikayesi ebelik veya tıp uygulayan kadınları desteklemek ve onlara karşı çıkmak için kullanılmıştır.
Hyginus'a göre Agnodice, Herophilus'un yanında tıp eğitimi almış ve o dönemde kadınların hekimlik yapması yasak olduğu için erkek kılığına girerek memleketi Atina'da hekimlik yapmıştır. Kadın hastaları arasındaki popülaritesi arttıkça, rakip hekimler onu Atinalı kadınları baştan çıkarmakla suçladı. Yargılandı ve tuniğini kaldırarak jüriye cinsiyetini açıkladı (eski Yunancada anasyrma olarak bilinen bir hareket). Bir kadın olarak yasadışı bir şekilde hekimlik yapmakla suçlanmış, etkili tedavileri için onu öven Atinalı kadınlar tarafından savunulmuştur. Beraat etti ve Atina'da kadın hekimlere karşı çıkarılan yasa iptal edildi.
Hayat hikayesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hyginus'a göre Agnodice, o zamanlar kadınların tıp okumasının yasak olduğu antik Atina'da yaşamıştır. Tıp öğrenmek için erkek kılığına girmiş, saçlarını kısa kesmiş ve İskenderiye'de Herophilus'un yanında çalışmıştır. Hekimlik eğitimi alan Agnodice, utançlarından dolayı erkek hekimlere danışmayan doğum sancısı çeken kadınlara yardımcı olmaya çalıştı.[1] Bir vakada Agnodice cinsiyetini açıkladı ve kadını tedavi etmesine izin verildi. Agnodice'in başarısını kıskanan diğer doktorlar onu hastalarını baştan çıkarmakla suçladılar. Agnodice, Areopagus mahkemesinde yargılanırken giysilerini kaldırarak kadın olduğunu ortaya çıkardı. Kadınların hekimlik yapmasını yasaklayan yasayı çiğnemekle suçlandı, ancak tedavi ettiği önemli Atinalıların eşleri tarafından savunuldu. Bunun üzerine yasa kadınların hekimlik yapmasına izin verecek şekilde değiştirildi.[2]
Hyginus Agnodice'i bir “obstetriks” olarak tanımlar. Bunun İngilizceye nasıl çevrileceğini bilmek zordur. Sarah Pomeroy, Agnodice'nin zamanında Atina'da ebelerin var olduğunu ancak Agnodice'nin tıp alanındaki resmi eğitimiyle ayırt edildiğini savunarak bunu “obstetrisyen” olarak çevirmiştir.[3] Ancak, Helen King antik dünyada sağlık görevlileri için “resmi bir lisans sistemi” olmadığını ve antik şifacıları “ebe” ve “doğum uzmanı” gibi farklı kategorilere ayırmanın anakronistik olduğunu belirtmektedir.[4]
Tarihsellik[değiştir | kaynağı değiştir]
Modern akademisyenler, genellikle Agnodice'in gerçek bir tarihi şahsiyet olduğundan şüphe duymaktadır.[5] Agnodice'nin tarihsel olarak kabul edilmesiyle ilgili sorunlar arasında dönemiyle ilgili sorular ve edebi ve epigrafik kanıtlar ebelerin bilindiğini gösterirken Hyginus'un Agnodice'den önce Atina'da obstetris olmadığı iddiasının mantıksızlığı yer alır.[6][7][8] Hyginus, Agnodice'ye “belli bir Herophilus” tarafından tıp öğretildiğini iddia eder - genellikle jinekoloji üzerine çalışmalarıyla bilinen ve yumurtalıkların keşfiyle tanınan antik bir hekim olan Kalkedonlu Herophilus ile özdeşleştirilir.[9] Eğer durum buysa, Agnodice, MÖ 4. yüzyılın sonlarında ya da üçüncü yüzyılın başlarında yaşamış olmalıdır.[10]
Agnodice'nin tarihselliğine inananlar, ondan önce Atina'da ebe bulunmamasını açıklayan iki ayrı sonuca varmışlardır. İlk teori, Agnodice'den önce hiç ebe olmadığıdır; alternatif olarak, daha önce ebelerin olduğu ancak yasalar tarafından ebelik yapmalarının yasaklandığı öne sürülmüştür.[11] Bu ikinci teori zaman içinde detaylandırılmıştır. 1938'de Kate Hurd-Mead, kadınların kürtaj yapmakla suçlandıkları için doktorluk yapmalarının yasaklandığını öne süren ilk kişi olmuştur.[12] Margaret Alic gibi bazı modern feminist tıp tarihçileri tarafından tekrarlanan ve hiçbir temeli olmayan bir hikaye yorumudur.[13]
Agnodice hikâyesinin çeşitli unsurları diğer Greko-Romen hikâyelerinde de paraleldir. Örneğin, Hyginus'un Procris ve Cephalus efsanesi versiyonunda, Procris erkek kılığına girer ve tuniğini kaldırarak Cephalus'a kendini gösterir. Eteklerini kaldıran kadın grupları efsanelerde (Plutarkhos'un Bellerophon ve Likyalı kadınlar hikâyesinde olduğu gibi) ve tarihte (Herodotus ve Diodorus Siculus tarafından anlatılan hikâyelerde) de görülür.[14] Agnodice'nin öyküsü tarihsel bir gerçek olarak değil de bu bağlamda yorumlanırsa, Helen King öyküdeki iki etek kaldırma olayının ilk olarak Agnodice'nin tedavi ettiği kadınlarla benzerliğini, ikinci olarak da Atinalı erkeklerden farkını vurgulama işlevi gördüğünü ileri sürer.[15]
Antik Yunan'da kadın doktorlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Hyginus'un anlattığı hikâyenin açılış cümlelerinde 'eskilerin ebeleri yoktu'; ancak hikâyenin sonunda özgür doğan kadınların 'tıp' öğrenmesine izin verilir. Bu da Agnodice'nin ilk ebe mi yoksa ilk kadın hekim mi olduğu sorusunu açıkta bırakmaktadır. Nancy Demand, Hipokrat döneminde bazı ebelerin erkek hekimlerin yanında çalışarak statülerini yükselttiklerini ileri sürmüştür.[16] Ancak Agnodice öyküsünün geçtiği döneme bir tarih koymanın zorluğu, öyküyü bu argümanla ilişkilendiremeyeceğimiz anlamına gelmektedir. Hikâyenin dışında, Antik Yunan'da yalnızca ebelerin değil, aynı zamanda yalnızca kadın ve çocukları değil, tüm hastaları tedavi etmiş olabilecek kadın hekimlerin de varlığına dair kanıtlarımız bulunmaktadır.[17]
Tıp alanındaki kadınlar üzerine etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Agnodice'in hikayesi, 16. yüzyıldan bu yana tıp mesleğindeki bir dizi cinsiyet seçeneğine emsal teşkil etmek için kullanılmaktadır.[8] Hikayenin daha sonraki bazı anlatıcıları, açılış satırındaki ebelik iddialarına odaklanıp, örneğin erkeklerin kadınlardan önce ebe olduğunu ya da kadınların önce ebe olduğunu savunurken, diğerleri Agnodice'in Herophilus'tan öğrendiği varsayılan şey üzerine yoğunlaşmıştır ki bu ebelikten ziyade tıptır.[18] Böylece hem 18. yüzyılda erkek ebeliğinin zirveye ulaşmasında hem de 19. yüzyılda kadınların tıp mesleğine girme mücadelesinde kullanıldı. 17. yüzyılın “Papa ebesi” Elizabeth Cellier kendisini modern bir Agnodice olarak konumlandırmıştır.[19] 'Kim neyi keşfetti/icat etti' listesinde yer almasına rağmen, daha çok erkek doktorların (“belli bir Herophilus”) bilgisi ile bu bilginin vücutlarını bir erkek doktora göstermekten utanan kadınlara ulaştırılması arasındaki boşluğu dolduran biri olarak temsil edilir.[20]
Ancak Agnodice'nin hikayesini olumsuz bir örnek olarak ele alan başkaları da olmuştur: Örneğin Augustus Kinsley Gardner 1851 yılında verdiği bir konferansta ebeliğin bir kadın mesleği olduğu “yüzyıllar boyunca” “kelimenin tam anlamıyla hiçbir gelişme kaydedilmediğini” savunarak Agnodice'i 19. yüzyıldaki kürtajcı Madam Restell ile karşılaştırmıştır.[21][22]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Parker 2016, s. 252.
- ^ King 1986, ss. 53-4.
- ^ Pomeroy 1977, ss. 51-68.
- ^ King 2013, s. 59.
- ^ Retief & Cilliers 2006, s. 178.
- ^ King 1986, s. 60.
- ^ King 2013, s. 252.
- ^ a b King, Helen (18 Ekim 2017). "Agnodice: reading the story". Erişim tarihi: 11 Aralık 2018.
- ^ King 1986, s. 54.
- ^ Greenhill 1870.
- ^ King 1986, s. 55.
- ^ King 1986, s. 56.
- ^ Alic 1986, s. 28.
- ^ King 1986, ss. 61–62.
- ^ King 1986, s. 68.
- ^ Demand 1994, s. ?.
- ^ Flemming 2007, ss. 257-279.
- ^ King 2013, s. ?.
- ^ King 1986, ss. 58–59.
- ^ Green 2008, s. 31-33.
- ^ King 2013, s. 57.
- ^ Gardner 1852, ss. 8–9; 26.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Alic, Margaret (1986). Hypatia's heritage: a history of women in science from antiquity to the late nineteenth century. Londra: Women's Press. ISBN 0704339544.
- Demand, Nancy H. (1994). Birth, death, and motherhood in Classical Greece. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0801847621.
- Flemming, Rebecca (2007). "Women, writing, and medicine in the classical world". Classical Quarterly. Cilt 57. ss. 257-279. doi:10.1017/s0009838807000225
. - Green, Monica H. (2008). Making Women's Medicine Masculine: the rise of male authority in pre-modern gynaecology. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780191549526.
Greenhill, William Alexander (1870). "Agnodice". Smith, William (Ed.). Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. 1. s. 74.- Gardner, Augustus (1852). A History of the Art of Midwifery: a lecture delivered at the College of Physicians and Surgeons, November 11th, 1851. New York: Stringer and Townsend.
- King, Helen (2013). The one-sex body on trial: the classical and early modern evidence. Farnham. ISBN 978-1-4094-6336-8.
- King, Helen (1986), "Agnodike and the Profession of Medicine", Proceedings of the Cambridge Philological Society, cilt 32, ss. 53-77, doi:10.1017/S006867350000482X
- Marland, Hilary (1993). The Art of Midwifery: early modern midwives in Europe. Londra: Routledge. ISBN 0415064252.
- Retief, F. P.; Cilliers, L. (2006), "The Healing Hand: The Role of Women in Greco-Roman Medicine", Acta Theologica, 26 (2)
- Parker, Sarah E. (2016). "The One-Sex Body on Trial: The Classical and Early Modern Evidence by Helen King (review)". Canadian Bulletin of Medical History. 33 (1).
- Pomeroy, Sarah (1977). "Technikai kai mousikai: The education of women in the fourth century and in the Hellenistic period". American Journal of Ancient History. Cilt 2.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Henry Gardiner Adams ((Ed.)), "Agnodice", A Cyclopaedia of Female Biography, Wikidata Q115390384
