İtiş vektörlemesi
İtiş vektörlemesi, aynı zamanda itme vektörü kontrolü veya TVC, bir uçağın, roketin ya da farklı bir aracın yönelimini ve aracın açısal hızını kontrol etmek amacıyla motordan gelen itişin yönünü manipüle edebilme kabiliyetidir.
Atmosfer dışında da kullanılan roket biliminde ve balistik misillerde, aerodinamik kontrol yüzeyleri kullanışlı değildir. Bu sebeple itiş vektörlemesi temel olarak yönelim kontrolünü sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.
Uçaklar için bu yöntem, aslen uçaklara dikey kalkış (VTOL) yapabilme ya da daha kısa bir piste inip kalkış yapabilme (STOL) amacıyla geliştirilmiştir. Daha sonra bu yöntemin savaş durumunda, uçaklara geleneksel uçakların yapamadığı manevraları yapma kabiliyeti verdiği fark edilmiştir. Uçağın dönüş yapabilmesi için, uçak aileron ve elevator gibi aerodinamik kontrol yüzeylerini kullanmak zorundadır; itiş vektörlemesi olan uçaklarda dahi kontrol yüzeylerinin kullanılması zorunludur ancak daha az bir ölçüde kullanılmaları yeterli olmaktadır.
Rus kaynaklarından[1] türetilen füze literatüründe, itme vektörlemesi sık sık "gaz-dinamik yönetimi" veya "gaz-dinamik kontrol" olarak anılmıştır.
İtiş Vektörlemesi Methodu[değiştir | kaynağı değiştir]
Roket ve balistik füzeler[değiştir | kaynağı değiştir]
İtiş vektörlemesi kontrolü (TVC) sadece itiş gücü tahrik sisteminden kaynaklandığında kullanılabilir. Uçuşun diğer aşamalarında yönelim kontrolü ve uçuş güzergâhı kontrolü için farklı mekanizmalar gerekmektedir.
İtiş vektörlemesi 4 şekilde sağlanabilir:[2][3]
- Gimballi motor(lar) ya da egzoz(lar)
- Reaktif sıvı enjeksiyonu
- Yedek motorlar(Sabit veya hareketli)
- Egzoz kanatları
İtiş Vektörlemesinin Kullanıldığı Uçaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
İtme vektörünün iki ana faydası vardır: VTOL/STOL ve yüksek manevra kabiliyeti.
MODELLER[değiştir | kaynağı değiştir]
- 65 Çan Modeli
- Bell X-14
- Bell Boeing V-22 Osprey
- Boeing X-32
- Dornier Do 31
- Harrier Jump Jet
- British Aerospace Harrier II
- British Aerospace Deniz Harrier
- Hawker Siddeley Harrier
- McDonnell Douglas AV-8B Harrier II
- Hawker Siddeley Kerkenez
- Hawker Siddeley P. 1127
- Lockheed Martin F-35B Lightning II
- 191B VFW VAK
- Yakovlev Yak-38
- Yakovlev Yak-141
Daha yüksek manevra kabiliyeti için kullanıldığı uçaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
İki boyutlu vektör[değiştir | kaynağı değiştir]
- McDonnell Douglas F-15 ATLANTİS/MTD (deneysel)
- Lockheed Martin F-22 Raptor (pitch ve roll)
- McDonnell Douglas X-36 (yaw)
- Bana 163 B deneysel olarak kullanılan bir roket direksiyon kürek için yalpa ekseni
Üç boyutlu vektör[değiştir | kaynağı değiştir]
- Suhoy Su-35
- Suhoy Su-30MKİ
- Suhoy Su-30MKM
- Suhoy Su-30MKA
- Suhoy Su-30SM
- Suhoy Su-37 (deneysel)
- Suhoy Su-57
- Suhoy/HAL FGFA
- Mikoyan MiG-35 (MiG-29OVT)
- McDonnell Douglas F-15 AKTİF (deneysel)
- General Dynamics F-16 VİSTA (deneysel)
- Rockwell-MKK X-31 (deneysel)
- McDonnell Douglas F-18 HARV (deneysel)
- Mitsubishi X-2 (deneysel)
Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]
- 23 sınıf zeplin, bir dizi İngiliz, 1. Dünya Savaşı hava gemileri
- Zeplin Sanayi Skyship 600 modern zeplin
- Zeplin NT modern, itme–vektör zeplin
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "AA-11 ARCHER R-73". 2 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2014.
- ^ George P. Sutton, Oscar Biblarz, Rocket Propulsion Elements, 7th Edition.
- ^ Michael D. Griffin and James R. French, Space Vehicle Design, Second Edition.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Thrust vectoring ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
