İçeriğe atla

Bayağı çalı kuşu: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.116.390 değişiklik
k Bot v3: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
+Taksonomi ve sistematik
35. satır: 35. satır:


Amerika'da yaşayan ve Avrupa'da geçit kuşu olarak görülen [[yakut tepeli çalı kuşu]] ile bayağı çalı kuşunun ayırt edilmesi daha zor olabilir. Yakut tepeli çalı kuşunun da yüzü Eski Dünya'da yaşayan kuzeni gibi sadedir ancak erkeklerin sorgucu sarı ya da siyah kenar tüyleri olmadan kızıl renklidir. Dişi ve genç yakut tepeli çalı kuşlarında yakut kırmızı sorguç yoktur ancak sorguçları olmayan genç bayağı çalı kuşları ile karşılaştırıldığında Amerika'da yaşayan tür boyut olarak daha büyüktür ve beyazımsı göz halkası ile sarımsı kanat kuşaklarına sahiptir.<ref name= Baker/>
Amerika'da yaşayan ve Avrupa'da geçit kuşu olarak görülen [[yakut tepeli çalı kuşu]] ile bayağı çalı kuşunun ayırt edilmesi daha zor olabilir. Yakut tepeli çalı kuşunun da yüzü Eski Dünya'da yaşayan kuzeni gibi sadedir ancak erkeklerin sorgucu sarı ya da siyah kenar tüyleri olmadan kızıl renklidir. Dişi ve genç yakut tepeli çalı kuşlarında yakut kırmızı sorguç yoktur ancak sorguçları olmayan genç bayağı çalı kuşları ile karşılaştırıldığında Amerika'da yaşayan tür boyut olarak daha büyüktür ve beyazımsı göz halkası ile sarımsı kanat kuşaklarına sahiptir.<ref name= Baker/>

== Taksonomi ve sistematik ==
Çalı kuşları, bazen [[ötleğengiller]] [[familya]]sı içine alınan ama sıklıkla da kendi familyaları [[Regulidae]] içinde sınıflandırılan küçük bir grup kuştur.<ref name = BB852 >{{cite journal |last= Monroe |first= Burt L. |date=February 1992 |title= The new DNA – DNA avian classification: What's it all about? |journal= British Birds |volume=85 |issue= 2|pages=53–61 }}</ref> Özellikle de son zamanlarda yapılan araştırmalar yüzeysel benzerliklere rağmen çalı kuşlarının ötleğenlerden [[filogenetik]] olarak uzak olduğunu gösterdi.<ref name= Barker>{{cite journal |last= Barker | first= F Keith |author2=Barrowclough, George F |author3=Groth, Jeff G | year = 2002 | title= A phylogenetic hypothesis for passerine birds: taxonomic and biogeographic implications of an analysis of nuclear DNA sequence data | journal= Proceedings of the Royal Society of London B | volume= 269 | pages= 295–308 | doi = 10.1098/rspb.2001.1883 | pmid=11839199 | pmc=1690884 | issue=1488}}</ref><ref name= Spicer>{{cite journal |last= Spicer | first= Greg S |author2=Dunipace, Leslie | year= 2004 | title= Molecular phylogeny of songbirds (Passerifor-mes) inferred from mitochondrial 16S ribosomal RNA gene sequences | journal= Molecular Phylogenetics and Evolution | volume= 30 |issue= 2 |pmid= 14715224 | pages= 325–335 | url = http://online.sfsu.edu/~gs/spicer/pages/spicerpdf/spicerdunipace04.pdf| doi =10.1016/S1055-7903(03)00193-3 }}</ref><ref name= alstrom>{{cite journal |last= Alström | first= Per |author2=Ericson, Per G P |author3=Olsson, Urban |author4= Sundberg, Per | year= 2006| title= Phylogeny and classiccation of the avian superfamily Sylvioidea | journal= Molecular Phylogenetics and Evolution | volume= 38 |pmid= 16054402 |issue= 2 | pages= 381–397 | url = http://www.nrm.se/download/18.4e1d3ca810c24ddc70380001143/Alstr%C3%B6m+et+al+Sylvioidea+MPEV+2006.pdf | doi = 10.1016/j.ympev.2005.05.015 }}</ref> Familya adı Regulidae ve içinde yer alan tek cins ''Regulus'' adları [[Latince]] "kral" anlamına gelen ''rex'' sözcüğünün küçültmesi olan ''regulus'' sözcüğünden gelir.<ref name = Chambers>{{cite book | last = Brookes| first = Ian (editor-in-chief) | title = The Chambers Dictionary, ninth edition | year =2006 | publisher = Chambers | location = Edinburgh | page = 1277 | isbn = 978-0-550-10185-3| title-link = Chambers Dictionary }}</ref> Bayağı çalı kuşu, [[Carl Linnaeus]] tarafından 1758'de ''[[Systema Naturae]]'' eserinde ilk olarak ''Motacilla regulus'' adıyla tanımlandı.<ref>{{cite book | last=Linnaeus | first=Carl | author-link=Carl Linnaeus | title=Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata | language = la| publisher=Holmiae: Laurentii Salvii. | year=1758| page=188}}</ref> İngiliz doğa bilimci [[John Latham]] tarafından 1790'da ötleğen cinsi ''[[Syşvia (cins)|Sylvia]]'' içine alındı.<ref name= latham>{{cite book| last = Latham | first = John | title = Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae, complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates, adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c | year = 1790 | location = London | publisher = Leigh & Sotheby | language = la | page = 548 | volume = ii }}</ref> Fransız zoolog [[Georges Cuvier]] 1800'de türü şimdiki cinsi içine taşıdı.<ref name= cuvier>{{cite book| last = Cuvier | first = Georges | title = Lecons d'anatomie comparee de M. G. Cuvier, Recueillies et publiees sous ses yeux, par C. Dumeril et Duvernoy | year = 1800 | location = Paris | publisher = Crochard et cie | language = fr | volume = 1, table 2 }}</ref>

[[Sürmeli çalı kuşu]] ya da Tayvan'da yaşayan ''Regulus goodfellowi'' ile olan ilişkileri de uzun tartışmalara neden olmuştur. ''R. goodfellowi'' bazen sürmeli çalı kuşunun bir ırkı olarak kabul edilir ancak bölge şakıması çalı kuşunun [[Himalayalar]]da yaşayan ırklarının şakımalarına benzer ve genetik veriler en yakın akrabasının bayağı çalı kuşu olduğunu gösterir.<ref name= flamecrest>{{cite journal | last= Päckert | first= Martin |author2=Martens, Jochen |author3=Severinghaus, Lucia Liu | year=2008 | title= The Taiwan Firecrest (''Regulus goodfellowi'') belongs to the Goldcrest assemblage (''Regulus regulus'' s. l.): evidence from mitochondrial DNA and the territorial song of the Regulidae | journal= Journal of Ornithology | volume= 150 | issue = 1 | pages= 205–220 | doi = 10.1007/s10336-008-0335-5 | s2cid= 5626256 }}</ref> Sürmeli çalı kuşu bayağı çalı kuşundan yaklaşık 3,0-3,1 milyon yıl önce ayrılarak [[türleşme|türleşti]].<ref name=erfurt>{{cite book |last1= Päckert |first1=Martin|last2=Martens|first2=Jochen|last3=Sun|first3=Yue-Hua|last4=Tietze|first4=Dieter Thomas |year=2009|chapter-url=http://www.staff.uni-mainz.de/tietze/pub/1056.pdf|chapter=Phylogeography and the Evolutionary time-scale of Passerine Radiations in the Sino-Himalayan Region (Aves: Passeriformes)|pages=71–80|editor1-last=Hartmann|editor1-first= Matthias|editor2-last=Weipert|editor2-first=Jörg |title=Biodiversität und Naturausstattung im Himalaya/Biodiversity and natural heritage of the Himalaya III |location=Erfurt|publisher=Verein der Freunde & Förderer des Naturkundemuseums Erfurt|isbn=978-3-00-027117-5 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110614015551/http://www.staff.uni-mainz.de/tietze/pub/1056.pdf|archive-date=14 June 2011}}</ref>


==Kaynakça==
==Kaynakça==

Sayfanın 06.25, 17 Kasım 2021 tarihindeki hâli

Bayağı çalı kuşu
Dişi R. r. regulus
Erkek kuşun şakıması
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1]
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Passeriformes
Familya: Regulidae
Cins: Regulus
Tür: R. regulus
İkili adlandırma
Regulus regulus
       Üreme dönemi yaz konuğı
       Yıl boyunca yerleşik
       Kış konuğu
(dağılımlar yaklaşıktır)
Sinonimler
  • Motacilla regulus Linnaeus, 1758
  • Regulus cristatus
Regulus regulus
Regulus regulus

Bayağı çalı kuşu (Regulus regulus), çalı kuşugiller (Regulidae) familyasından, Avrupa ve Asya'nın her yanında rastlanan bir çalı kuşu türü. Altın rengi sorgucu nedeniyle Avrupa folklorunda "kuşların kralı" olarak anılmasının yanısıra bilimsel adı olan regulus Latince "kral" demektir.[2] Palearktik, Makaronezya adaları ile İzlanda'da dahil olmak üzere çok yaygın bir alana dağılmış olan türün çok sayıda alt türü tanınmaktadır. Üreme dağılım alanının kuzey ve doğusunda yaşayan kuşlar, kışları geçirmek için daha güneye göç ederler.

Bayağı çalı kuşunun tüy örtüsü üst kısımlarda yeşilimsi, alt kısımlarda beyazımsıdır ve kanatlarında iki beyaz kuşak vardır. Siyah irisleri ve erkeklerde turuncu ya da altın rengi, dişilerde de sarı sorguçlarıyla sade bir yüze sahiptir. Görünüşte Avrupa'da aynı dağılımı paylaştığı sürmeli çalı kuşuna benzese de, sürmeli çalı kuşunun bronz rengi omuzları ile yüzündeki belirgin renk örüntüsü oldukça ayırt edicidir. Şakıması birbirini izleyen ve tekrar eden tiz notalardan oluşur. Kanarya Adalarında yaşayan bayağı çalı kuşları artık iki alt türe ayrılmıştır ancak daha önceleri sürmeli çalı kuşunun bir alt türü olarak ya da Regulus teneriffae adıyla ayrı bir tür olarak sınıflandırılmaktaydılar.

Yuvasını, ya kozalaklı ağaçların üstüne ya da sarmaşık dolanmış ağaç gövdelerine yapar. On ila on iki arasında yumurta üzerine yalnızca dişi kuluçkaya yatar ancak yavrular ebeveynlerin ikisi tarafından da beslenir. İkinci bir yumurtlamaya sık rastlanır. Bayağı çalı kuşu beslenmek için böcek aradığı için sürekli hareket hâlindedir ve kışları baştankara sürüleri ile birlikte görülürler. Yırtıcı kuşlar tarafından avlanabilirler ve parazit taşıyabilirler ancak geniş dağılımları ve büyük popülasyonları nedeniyle herhangi bir korunma endişesi görülmemektedir.

Fiziksel özellikler

Bayağı çalı kuşu 8,5 ila 9,5 cm boyunda,[3] 13.5 ila 15.5 cm kanat açıklığına sahip ve 4,5 ila 7 g ağırlığında küçük bir kuştur. Üst kısımları zeytin yeşili, alt kısımları beyazımsı tüy örtüsü, iki beyaz kanat kuşağı, göze çarpan siyah irisleri ve sade yüzü ile ötleğene benzer. Tepesinin yanları ve dar alnı siyahtır; erkeklerde ortası turuncu, yanları sarı, dişilerde ise tamamen sarı olmak üzere parlak bir sorguca sahiptir.[4][5] Üreme mevsiminde nümayiş esnasında sorguç dikilir ve erkeklerin ayırt edici turuncu tüylerini daha da belirgin hâle getirir.[6] Küçük ve ince gagaları siyahtır. Bacaklar ise ten rengi- kahverengidir.

Sorguç renkleri dışında erkek ile dişi birbirine benzer ancak yeni tüyler çıktığında dişiler erkeklere göre çok az daha soluk üst tüylere ve daha grimsi alt tüylere sahiptirler. Genç kuşlar erişkinlere benzer ancak üst kısımları daha mat renklidir ve renkli sorguçları yoktur. Kuyruk ve uçuş tüyleri ilk kışlarında değişmese bile genç kuşlar artık arazide erişkinlerden neredeyse ayırt edilemeyecek hâle gelirler.[7] Ara sıra ani yön değiştirme ile birlikte hızlı kanat çırpmalarından ibaret uçuşları ayırt edicidir. Beslenirken birden ileri atılma ve sık sık kanat çırparak havada asılı durmadan ibaret kısa uçuşlar yaparlar. Bitki örtüsü içinde hiç durmadan hareket ederler, sık sık dallarda, ağaç gövdelerinde bir aşağı bir yukarı hareket hâlindedirler.[4]

Tanımlama

Belçika'da nominat alt tür R. r. regulus. Bayağı çalı kuşunun sorgucu parlaktır ve görece sade bir yüze sahiptir. Sorguçtaki turuncu tüyler bu kuşun erkek olduğunu gösterir.

Bayağı çalı kuşu, dağılımı alanı içindeki diğer küçük kuşlardan genellikle kolayca ayırt edilebilir ancak yetersiz gözlem sürmeli çalı kuşu ya da sarı kaşlı çıvgın ile karıştırılmasına neden olabilir.[8] Erişkin sürmeli çalı kuşu parlak beyaz kaş ve siyah göz kuşakları ile ayırt edici bir yüze sahiptir ve gençleri de bayağı çalı kuşundan ayırt etmeye yetecek kadar bu özellikleri gösterir. Sarı kaşlı çıvgının kaşları sarımsı ve tepe kuşağı soluk renklidir ve kafa deseni farklıdır.

Amerika'da yaşayan ve Avrupa'da geçit kuşu olarak görülen yakut tepeli çalı kuşu ile bayağı çalı kuşunun ayırt edilmesi daha zor olabilir. Yakut tepeli çalı kuşunun da yüzü Eski Dünya'da yaşayan kuzeni gibi sadedir ancak erkeklerin sorgucu sarı ya da siyah kenar tüyleri olmadan kızıl renklidir. Dişi ve genç yakut tepeli çalı kuşlarında yakut kırmızı sorguç yoktur ancak sorguçları olmayan genç bayağı çalı kuşları ile karşılaştırıldığında Amerika'da yaşayan tür boyut olarak daha büyüktür ve beyazımsı göz halkası ile sarımsı kanat kuşaklarına sahiptir.[7]

Taksonomi ve sistematik

Çalı kuşları, bazen ötleğengiller familyası içine alınan ama sıklıkla da kendi familyaları Regulidae içinde sınıflandırılan küçük bir grup kuştur.[9] Özellikle de son zamanlarda yapılan araştırmalar yüzeysel benzerliklere rağmen çalı kuşlarının ötleğenlerden filogenetik olarak uzak olduğunu gösterdi.[10][11][12] Familya adı Regulidae ve içinde yer alan tek cins Regulus adları Latince "kral" anlamına gelen rex sözcüğünün küçültmesi olan regulus sözcüğünden gelir.[13] Bayağı çalı kuşu, Carl Linnaeus tarafından 1758'de Systema Naturae eserinde ilk olarak Motacilla regulus adıyla tanımlandı.[14] İngiliz doğa bilimci John Latham tarafından 1790'da ötleğen cinsi Sylvia içine alındı.[15] Fransız zoolog Georges Cuvier 1800'de türü şimdiki cinsi içine taşıdı.[16]

Sürmeli çalı kuşu ya da Tayvan'da yaşayan Regulus goodfellowi ile olan ilişkileri de uzun tartışmalara neden olmuştur. R. goodfellowi bazen sürmeli çalı kuşunun bir ırkı olarak kabul edilir ancak bölge şakıması çalı kuşunun Himalayalarda yaşayan ırklarının şakımalarına benzer ve genetik veriler en yakın akrabasının bayağı çalı kuşu olduğunu gösterir.[17] Sürmeli çalı kuşu bayağı çalı kuşundan yaklaşık 3,0-3,1 milyon yıl önce ayrılarak türleşti.[18]

Kaynakça

  1. ^ BirdLife International (2018). "Regulus regulus". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2018: e.T22734997A132183740. doi:10.2305/IUCN.UK.2018-2.RLTS.T22734997A132183740.en Özgürce erişilebilir. Erişim tarihi: 12 November 2021. 
  2. ^ All about the goldcrest
  3. ^ Mullarney, Killian; Svensson, Lars; Zetterstrom, Dan; Grant, Peter J. (1999). Collins Bird Guide. London: Collins. s. 336. ISBN 978-0-00-219728-1. 
  4. ^ a b Snow, David; Perrins, Christopher M, (Ed.) (1998). The Birds of the Western Palearctic concise edition (2 volumes). Oxford: Oxford University Press. ss. 1342-1346. ISBN 978-0-19-850188-6. 
  5. ^ Hogstad, Olav (1971). "Age determination of Goldcrests Regulus regulus (L.) in summer and early autumn". Ornis Scandinavica. 2 (1): 1-3. doi:10.2307/3676233. JSTOR 3676233. 
  6. ^ Simms, Eric (1985). British Warblers (New Naturalist Series). Londra: Collins. ss. 352-363. ISBN 978-0-00-219810-3. 
  7. ^ a b Baker, Kevin (1997). Warblers of Europe, Asia and North Africa (Helm Identification Guides). Londra: Helm. ss. 385-387. ISBN 978-0-7136-3971-1. 
  8. ^ Catley, G (September 1992). "Identification pitfalls and assessment problems". British Birds. 85: 490-494. 
  9. ^ Monroe, Burt L. (February 1992). "The new DNA – DNA avian classification: What's it all about?". British Birds. 85 (2): 53–61. 
  10. ^ Barker, F Keith; Barrowclough, George F; Groth, Jeff G (2002). "A phylogenetic hypothesis for passerine birds: taxonomic and biogeographic implications of an analysis of nuclear DNA sequence data". Proceedings of the Royal Society of London B. 269 (1488): 295–308. doi:10.1098/rspb.2001.1883. PMC 1690884 $2. PMID 11839199. 
  11. ^ Spicer, Greg S; Dunipace, Leslie (2004). "Molecular phylogeny of songbirds (Passerifor-mes) inferred from mitochondrial 16S ribosomal RNA gene sequences" (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 30 (2): 325–335. doi:10.1016/S1055-7903(03)00193-3. PMID 14715224. 
  12. ^ Alström, Per; Ericson, Per G P; Olsson, Urban; Sundberg, Per (2006). "Phylogeny and classiccation of the avian superfamily Sylvioidea" (PDF). Molecular Phylogenetics and Evolution. 38 (2): 381–397. doi:10.1016/j.ympev.2005.05.015. PMID 16054402. 
  13. ^ Brookes, Ian (editor-in-chief) (2006). The Chambers Dictionary, ninth edition. Edinburgh: Chambers. s. 1277. ISBN 978-0-550-10185-3. 
  14. ^ Linnaeus, Carl (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata (Latince). Holmiae: Laurentii Salvii. s. 188. 
  15. ^ Latham, John (1790). Index ornithologicus, sive, Systema ornithologiae, complectens avium divisionem in classes, ordines, genera, species, ipsarumque varietates, adjectis synonymis, locis, descriptionibus, &c (Latince). ii. London: Leigh & Sotheby. s. 548. 
  16. ^ Cuvier, Georges (1800). Lecons d'anatomie comparee de M. G. Cuvier, Recueillies et publiees sous ses yeux, par C. Dumeril et Duvernoy (Fransızca). 1, table 2. Paris: Crochard et cie. 
  17. ^ Päckert, Martin; Martens, Jochen; Severinghaus, Lucia Liu (2008). "The Taiwan Firecrest (Regulus goodfellowi) belongs to the Goldcrest assemblage (Regulus regulus s. l.): evidence from mitochondrial DNA and the territorial song of the Regulidae". Journal of Ornithology. 150 (1): 205–220. doi:10.1007/s10336-008-0335-5. 
  18. ^ Päckert, Martin; Martens, Jochen; Sun, Yue-Hua; Tietze, Dieter Thomas (2009). "Phylogeography and the Evolutionary time-scale of Passerine Radiations in the Sino-Himalayan Region (Aves: Passeriformes)" (PDF). Hartmann, Matthias; Weipert, Jörg (Ed.). Biodiversität und Naturausstattung im Himalaya/Biodiversity and natural heritage of the Himalaya III. Erfurt: Verein der Freunde & Förderer des Naturkundemuseums Erfurt. ss. 71–80. ISBN 978-3-00-027117-5. 14 June 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bayağı_çalı_kuşu&oldid=26544102" sayfasından alınmıştır