Genel embriyoloji

Prenatal dönemin ilk kademesi olan embriyonal devreye ait oluşumları genel embriyoloji inceler. Emrbriyonal devre her ne kadar zigot şekillenmesi ile başlıyorsa da zigotu meydana getiren dişi ve erkek eşey hücrelerinin de bilinmesi, tanınması gerekir.

Erkek ve dişi eşey hücrelerinin gelişme ve olgunlaşma süreçleri

Erkek eşey hücresi testis'te, dişi eşey hücresi de ovarium'da yapılır. Bu hücreler kendilerine ait organlarda birtakım aşamalar geçirerek olgunlaşırlar ve sonra zigotu (zygote) meydana getirmek üzere birleşirler. Erkek ve dişi eşey hücrelerinin birleşmeleri için bunların karakterize olan bir bölünmeden ibarettir ve mayoz bölünme(melosis) adını alır. Olgun eşey hücrelerinin meydana gelişine erkekte spermatogenezis, dişide ise ovogenezis adı verilir. Her iki olayda da üç evre görülür; çoğalma, büyüme ve olgunlaşma. Spermatogenezis: Erkek eşey hücresinin (spermatozoon) oluşumu anlamına gelen spermatogenezis testis'in tubulus seminiferus contortus adı verilen kıvrımlı kanallarında gerçekleşir. Spermatogenezis, goniyogenezis, spermatositogenezis ve spermiyogenezis dönemlerini kapsar. Spermatogonyum'dan başlayarak spermatozoon oluşuncaya kadar geçen olaylar dizisinde çoğalma, büyüme, olgunlaşma ve başkalaşma evreleri vardır. Çoğalma evresinde spermatogonyumlar mitoz bölünmeyle sayıca artarlar. Bu döneme goniyogenezis denir. Spermatogonyumların A ve B tipleri vardır. Spermatogonyum A'ların bir kısmı kaynak hücresi olarak kalırken, bir kısmı da spermatogonyum B'lere dönüşürler. Spermatogonyum B'ler daha iridirler ve bazal membrandan, tubulus'un lumenine doğru hareket ederler. Spermatogonyum B'ler mitotik bölünme ile sayılarını arttırarak luminal yüze doğru yönlenirler ve daha da büyüyerek, primer spermatosit'leri şekillendirirler. Bu dönem büyüme evresidir. Primer spermatosit'lerden itibaren olgunlaşma evresi başlar. Olgunlaşma, mayoz bölünmeden ibarettir. Mayoz bölünme, birbirini izleyen iki mitoz bölünme şeklindedir. Primer spermatosit'lerden birinci mitoz sonunda sekunder spermatosit'ler, sekunder spermatosit'lerden de ikinci mitoz bölünme sonucu, haploid kromozom içeren spermatid'ler şekillenir. Boğalarda bir adet spermatogonyum A hücresinden bölünmeler sonucu 64 adet spermatid oluşur. Buraya kadar olan dönem spermatositositogenezis adını alır. Mayoz bölünmenin tamamlanmasından sonra spermiyogenezis başlar ve spermatid'ler başkalaşma (metamorfozis) evresine girerler. Spermatid'ler çekirdek ve biçimlerinin kazanarak, spermatozoon'lara (spermiyum) dönüşürler. Spermatogenezis'in tamamlanması koçta 50, boğa, köpek ve aygır'da 60 göstermezler. Bir tubulus'a ait bitişik segmentler gelişmenin farklı basamaklarında olan hücrelere sahiptirler. Bu da spermatozoon'ların üretiminde sürekliliği sağlar. Spermatogenezis'te testis hormonu olan testosteron ile hipofiz hormonları olan FSH, LH ve androjen taşıyıcı protein(androjen binding protein = ABP)'lerin rolü vardır, hipofiz ön lobundan salgılanan FSH tubulus seminiferus contortus'lardaki Sertoll hücrelerini etkileyerek Cinsel erğinliğe ulaşıldığında, hipofiz ön lobundan salgılanan LH (intersititiel cell stimulatig hormone = ICSH) testisin intersitisyel dokuusnda bulunan Leydig hücrelerini etkiliyerek testosteron'un salgılanmasına neden olur. Dolaşım ile tubulus seminiferus contortus'lara gelen testosteron'un androjen taşıyıcı protein ile oluşturduğu kompleks spermatogonium'ları etkileyerek çoğalma sürecini (mitoz) başlatır. FSH spermatogenezis'in başlatılması. LH ve testosteron hormonu ise sürekliliği için gereklidir.

HÜCRELER

• Zigot: Zigot, olgun dişi ve erkek cinsiyet hücrelerinin birleşmesiyle meydana gelmiş hücre.
• Mayoz: Kromozom sayısının yarıya inmesi, redüksiyon-indirgenme
• Spermatogenez: Sperma (tohum) + gonos (meydana getirmek)