Çağatay Hanlığı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
k r2.7.3) (Bot: Değiştiriliyor: vi:Hãn quốc Sát Hợp Đài |
|||
| 1. satır: | 1. satır: | ||
{{ |
{{Eski ülke bilgi kutusu |
||
|kendi_dilindeki_adı = Çağatay Hanlığı<br />Tschagatai-Ulus<br />Khanat Cayatai |
|||
|_noautocat=yes |
|||
|tam_adı = |
|||
|native_name = Çağatay Hanlığı<br />Tschagatai-Ulus<br />Khanat Cayatai |
|||
|yaygın_adı = |
|||
|conventional_long_name = |
|||
|statü = |
|||
|common_name = |
|||
|yönetim_biçimi = [[Monarşi]] |
|||
| |
|||
|kuruluş_yılı = 1227 |
|||
|continent = Asya |
|||
|yıkılış_yılı = 1370 |
|||
|region = <!--- Reserved for generating categories on subregions of continents ---> |
|||
|olay1 = |
|||
|country = <!--- The country, to which this historic entity belongs today ---> |
|||
| |
|olay_tarihi1 = |
||
| |
|olay2 = |
||
|olay_tarihi2 = |
|||
|status_text= <!--- A free text to describe status and empire at the top of the infobox like: "State of the Holy Roman Empire" ---> |
|||
| |
|olay3 = |
||
|olay_tarihi3 = |
|||
|government_type = [[Monarşi]] |
|||
|olay4 = |
|||
| |
|||
|olay_tarihi4 = |
|||
|<!--- Rise and fall, events, years and dates ---> |
|||
|öncel1 = Moğol İmparatorluğu |
|||
|<!-- only fill in the start/end event entry if a specific article exists. Don't just say "abolition" or "declaration"--> |
|||
|bayrak_öncel1 = Flag of the Mongol Empire.svg |
|||
| |
|||
|resim_öncel1 = |
|||
|year_start = 1227 |
|||
| |
|öncel2 = |
||
|bayrak_öncel2 = |
|||
| |
|||
|öncel3 = |
|||
|event_end = |
|||
|bayrak_öncel3 = |
|||
|date_start = |
|||
| |
|öncel4 = |
||
|bayrak_öncel4 = |
|||
| |
|||
| |
|öncel5 = |
||
|bayrak_öncel5 = |
|||
|date_event1 = |
|||
|ardıl1 = Doğu Çağatay Hanlığı |
|||
|event2 = |
|||
|bayrak_ardıl1 = |
|||
|date_event2 = |
|||
| |
|resim_ardıl1 = |
||
|ardıl2 = Batı Çağatay Hanlığı |
|||
|date_event3 = |
|||
| |
|bayrak_ardıl2 = |
||
|ardıl3 = Büyük Timur İmparatorluğu |
|||
|date_event4 = |
|||
|bayrak_ardıl3 = Timurid.svg |
|||
| |
|||
|ardıl4 = |
|||
|event_pre = |
|||
| |
|bayrak_ardıl4 = |
||
|ardıl5 = |
|||
|event_post = [[Afak Hoca]]'nın [[Muhammed İmin Han|Muhammed İmin Han'ı]] devirmesi |
|||
|bayrak_ardıl5 = |
|||
|date_post = 1687 |
|||
| |
|||
|<!--- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 ---> |
|||
|p1 = Moğol İmparatorluğu |
|||
|flag_p1 = Flag of the Mongol Empire.svg |
|||
|image_p1 = |
|||
|p2 = |
|||
|flag_p2 = |
|||
|p3 = |
|||
|flag_p3 = |
|||
|p4 = |
|||
|flag_p4 = |
|||
|p5 = |
|||
|flag_p5 = |
|||
|s1 = Doğu Çağatay Hanlığı |
|||
|flag_s1 = |
|||
|image_s1 = |
|||
|s2 = Batı Çağatay Hanlığı |
|||
|flag_s2 = |
|||
|s3 = Büyük Timur İmparatorluğu |
|||
|flag_s3 = Timurid.svg |
|||
|s4 = |
|||
|flag_s4 = |
|||
|s5 = |
|||
|flag_s5 = |
|||
| |
|||
|image_flag = |
|||
|flag = |
|||
|image_coat = |
|||
|symbol = |
|||
|symbol_type = |
|||
| |
|||
|image_map = Chagatai Khanate map en.svg |
|||
|image_map_caption = |
|||
|bayrak = |
|||
| |
|||
| |
|bayrak_altyazısı = |
||
|bayrak_bağlantısı = |
|||
|latd=|latm=|latNS=|longd=|longm=|longEW= |
|||
|bayrak_türü = |
|||
| |
|||
|slogan = |
|||
| |
|arma = |
||
| |
|arma_altyazısı = |
||
|arma_bağlantısı = |
|||
|dini = [[Şamanizm]], [[Budizm]], [[Müslümanlık]] |
|||
| |
|sembol_türü = |
||
| |
|||
|harita = Chagatai Khanate map en.svg |
|||
|leader1 = Çağatay Han |
|||
| |
|harita_altyazısı = |
||
|leader3 = Muhammed İmin Han |
|||
|başkent = [[Almalık]], [[Karşi]] |
|||
|leader4 = |
|||
|sürgündeki_başkent = |
|||
|year_leader1 = 1225-1242 |
|||
|latd = |latm = |latNS = |longd = |longm = |longEW = |
|||
|year_leader2 = 1362-1370 |
|||
|year_leader3 = 1681-1687 |
|||
|slogan = |
|||
|year_leader4 = |
|||
|ulusal_marş = |
|||
|title_leader = Han |
|||
|yaygın_diller = [[Çağatayca]] |
|||
|representative1 = |
|||
|din = [[Şamanizm]], [[Budizm]], [[Müslümanlık]] |
|||
|representative2 = |
|||
|para_birimi = dirhem, dinar ve [[Kebek]] |
|||
|representative3 = |
|||
|representative4 = |
|||
|yönetici1 = Çağatay Han |
|||
|year_representative1 = |
|||
|yönetici2 = İlyas Hoca |
|||
|year_representative2 = |
|||
|yönetici3 = Muhammed İmin Han |
|||
|year_representative3 = |
|||
|yönetici4 = |
|||
|year_representative4 = |
|||
|yönetici_yılları1 = 1225-1242 |
|||
|title_representative = |
|||
| |
|yönetici_yılları2 = 1362-1370 |
||
| |
|yönetici_yılları3 = 1681-1687 |
||
| |
|yönetici_yılları4 = |
||
| |
|yönetici_unvanı = Han |
||
|vekil1 = |
|||
|year_deputy1 = |
|||
|vekil2 = |
|||
|year_deputy2 = |
|||
|vekil3 = |
|||
|year_deputy3 = |
|||
|vekil4 = |
|||
|year_deputy4 = |
|||
|vekil_yılları1 = |
|||
|title_deputy = |
|||
|vekil_yılları2 = |
|||
| |
|||
|vekil_yılları3 = |
|||
|<!--- Legislature ---> |
|||
|vekil_yılları4 = |
|||
|legislature = |
|||
| |
|vekil_unvanı = |
||
|type_house1 = |
|||
| |
|yasama_organı = |
||
|meclis1 = |
|||
|type_house2 = |
|||
|meclis_türü1 = |
|||
| |
|||
|meclis2 = |
|||
|<!--- Area and population of a given year ---> |
|||
|meclis_türü2 = |
|||
|stat_year1 = |
|||
|stat_area1 = |
|||
|istatistik_yılı1 = |
|||
|stat_pop1 = |
|||
|yüzölçümü1 = |
|||
|stat_year2 = |
|||
|nüfus1 = |
|||
|stat_area2 = |
|||
|istatistik_yılı2 = |
|||
|stat_pop2 = |
|||
|yüzölçümü2 = |
|||
|stat_year3 = |
|||
|nüfus2 = |
|||
|stat_area3 = |
|||
|istatistik_yılı3 = |
|||
|stat_pop3 = |
|||
|yüzölçümü3 = |
|||
|stat_year4 = |
|||
|nüfus3 = |
|||
|stat_area4 = |
|||
|istatistik_yılı4 = |
|||
|stat_pop4 = |
|||
|yüzölçümü4 = |
|||
|stat_year5 = |
|||
|nüfus4 = |
|||
|stat_area5 = |
|||
|istatistik_yılı5 = |
|||
|stat_pop5 = |
|||
|yüzölçümü5 = |
|||
|footnotes = |
|||
|nüfus5 = |
|||
|günümüzdeki_durumu = |
|||
|dipnotlar = |
|||
}} |
}} |
||
Sayfanın 15.40, 30 Ağustos 2012 tarihindeki hâli
Çağatay Hanlığı Tschagatai-Ulus Khanat Cayatai | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1227-1370 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Başkent | Almalık, Karşi | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Çağatayca | ||||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||||
| Han | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | dirhem, dinar ve Kebek | ||||||||||||
| |||||||||||||
Çağatay Hanlığı, Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın adını taşıyan Türkleşmiş Moğol devlettir.
Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. Yıktıkları Kara Hıtay'ın toprakları olan Kaşgar civarı ile Maveraünnehir'in büyük bölümünü Çağatay’a vermişti. Çağatay'ın bu topraklarda 1227’de kurduğu devlet 1370’e değin varlığın sürdürdü. Çağatay Han, önce ağabeyi Cuci Han ve ardından babası ölünce hanedanın en yaşlı üyesi oldu. Buna karşın kardeşi Ögeday’in kaan (büyük han) olmasına karşı çıkmadı ve topraklarını ona bağlı kalarak yönetti.
Çağatay Han'ın 1241'de ölümünden sonra Çağatay Hanlığı merkezi Moğol devletine karşı mücadeleye girişti. Çağatay'ın torunu Algu, Kubilay Han ile Arik Böge arasındaki taht mücadelesinin yol açtığı iktidar boşluğundan yararlanarak Harezmşahlar, Batı Türkistan ve Afganistan'ı da sınırlarına kattı. 1266’da tahta çıkan Mübarekşah, İslam dinini kabul eden ilk Çağatay hanı oldu. Ondan önceki Çağatay hükümdarları Şamanizm inancını benimsiyorlardı.
Çağatay Hanlığı en parlak dönemini Kebek Han’ın yönetiminde (1318-26) yaşadı. Kebek Han göçebe hayatını bırakıp Karesi'de sarayı yaptırarak yerleşmiş, Çağatay ekonomisi gelişmiş ve ilk Çağatay parası Kebek[1]i basıldı. Bu yerleşme ve şehirlileşme ile birlikte din açısından İslamlaşma ve dil açısından Türkleşme yaşanmıştır. Ancak bu durum boylar arasındaki siyasi çatışmanın sebebi yaratılmıştır.
Aslında Çağatay Han döneminde İslam'ın dinî alışkanlıkları yasaklanmıştır. Fakat Kara Hülâgu'den sonraki Hanlar Orta Asya'nın çoğunluğunu oluşturan müslümanlara barışık davranmaya başlamıştır. Mübarek Şah müslüman olduysa da kendisinden sonraki Hanlar Kebek Han'a kadar Budist idi. Moğol Hanların ciddi İslamlaşması ise Tarmaşirin'nin İslam'ı kabul etmesinden sonra yaşanmıştır.
Bu dönemde Maveraünnehir'de oturan ve kent kültürüne alışarak Türkleşmiş Batı Çağatay Hanlığı bünyesindekiler kendineline "Çağataylı" olarak hitap etmeye başlamıştır. Bu dince İslamleşmiş dilce Türkçeleşmiş "Çağataylı"lar bazı tarihçişler tarafından Çağatay Türkleri ve kullandıkları dili de Çağatayca olarak adlandırılmaktadır.
Bu "Çağataylı"lara karşın doğuda İli vadisi ve Tanrıdağı kuzeyinde göçebe hayvancılığını sürdürmüş boylar kendilerine "Moghul (Moğol)" olarak hitap ederek Moğol kültürününden gururu duymaya devam etmişler ve Moğolluğunu yitirmiş "Çağataylı"lara "Karaunas (Melez)" diyerek aşağılamıştır. "Çağataylı"lar ise "Moghul"lara "Çete" diyerek aşağılamıştır.
Bu durumda Tarmaşirin'den sonraki Çağatay Hanlığı, Duva Han'ın oğullarının güç mücadelesinin sahnesi olmuş ve 1340'dan sonra Pamir Dağlarının doğusunu yöneten Doğu Çağatay Hanlığı ile batısını yöneten Batı Çağatay Hanlığı olmak üzere ikiye bölünmüştür.
Doğuda tahta çıkan Tuğluk Timur (1359-70) batı bölgesini ele geçirerek Çağatay topraklarını yeniden birleştirdi. Çağatay Hanlığı Altıshahr[2] (Yarkand Hanlığı), Moghulistan ve Uyguristan gibi üç bölgeden oluşmuştur.
Bu sırada Doğu Çağatay kökenli Barlas boyundan Timur, hanlık için bir tehlike olarak belirmeye başlamıştı. Çağatay Hanlığı’na bağlı Semerkant emirinin hizmetinde bulunan Timur, önce Semerkant’ı, sonra Çağatay topraklarını ele geçirdi.
Çağatay Hanlığı böylece yıkılmasına karşın, Çağataylılar 17. yüzyıl sonlarına kadar varlıklarını sürdürdüler.
Notlar
- ^ Chaghatayid coins
- ^ Altıshahr; güney Sincan'da Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu, ve Uçturfan'dan oluşan altı şehirler.
Kaynakça
- Svat Soucek, A History of Inner Asia, Cambridge University Press (Februar 2000) ISBN 978-0-521-65704-4 (İngilizce)
Ayrıca bakınız
- Çağatay Hanlar listesi
- Doğu Çağatay (Moğolistan) Hanlığı: (1347-1508)
- Yarkand (Kaşgar) Hanlığı: (1514-1680)
 | Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |