Zihinsel temsil
Zihin felsefesinde, bilişsel psikolojide, sinirbilimde ve bilişsel bilimde zihinsel temsil (veya bilişsel temsil), dış gerçekliği temsil eden varsayımsal bir içsel-bilişsel semboldür.[1] Başka bir deyişle de "belirli varlıkları veya bilgi türlerini açık bir şekilde işlemek için resmi bir sistem ve sistemin bunu nasıl yaptığına dair bir spesifikasyon" sembolünü kullanan zihinsel bir süreçtir.[2] Zihinsel temsil, gerçekte duyularla mevcut olmayan şeylerin zihinsel imgesidir.[3] Çağdaş felsefede, özellikle zihin felsefesi ve ontoloji gibi metafizik alanlarında, zihinsel temsil, fikirlerin ve kavramların doğasını açıklamanın ve tanımlamanın yaygın yollarından biridir.
Zihinsel temsiller (veya zihinsel imgeler), hiç deneyimlenmemiş şeylerin yanı sıra var olmayan şeylerin de temsil edilmesini sağlar.[4] Daha önce hiç gitmediğiniz bir yere seyahat ettiğinizi veya üçüncü bir kolunuz olduğunu düşünün. Bunlar ya hiç olmamıştır, imkansızdır ya da yoktur, yine de beynimiz ve zihinsel imgelemimiz onları hayal etmemize izin verir. Görsel imgelerin hatırlanma olasılığı daha yüksek olsa da, zihinsel imgeleme duyma, koku ya da tat gibi duyusal modellerin herhangi birinde temsiller içerebilir. Stephen Kosslyn, görüntülerin belirli sorun türlerini çözmeye yardımcı olmak için kullanıldığını önermektedir. Söz konusu nesneleri görselleştirebilir ve sorunları çözmek için görüntüler zihinsel olarak temsil edilir.[4] Zihinsel temsiller insanların olayları hemen önlerinde deneyimlemelerine izin vermesine rağmen beynin temsili içeriğini nasıl yorumladığı tartışmalıdır.
Temsili zihin teorileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Temsilcilik (dolaylı gerçekçilik olarak da bilinir), temsillerin dış gerçekliğe erişmemizin ana yolu olduğu görüşüdür. Temsili zihin teorisi, çağdaş zihin felsefesi, bilişsel bilim ve deneysel psikolojideki fikirlerin, kavramların ve diğer zihinsel içeriğin doğasını açıklamaya çalışır. Naif veya doğrudan gerçekçilik teorilerinin aksine, temsili zihin teorisi gözlemleyen özne ile dış dünyada gözlemlenen nesneler, süreçler veya diğer varlıklar arasında aracı olarak hareket eden zihinsel temsillerin fiili varlığını varsayar. Bu aracılar, o dünyanın nesnelerini veya sadece zihni temsil eder.
Örneğin, birisi zemininin süpürülmesi gerektiği inancına ulaştığında, temsili zihin teorisi, zemini ve temizlik durumunu temsil eden zihinsel bir temsil oluşturduğunu belirtir. Orijinal veya "klasik" temsil teorisi muhtemelen Thomas Hobbes'a kadar uzanabilir ve genel olarak klasik deneycilikte baskın bir temadır. Teorinin klasik versiyonuna göre, zihinsel temsiller, temsil edilen nesnelerin veya durumların görüntüleridir (genellikle "idealar" olarak adlandırılır). Modern taraftarlar için, Jerry Fodor, Steven Pinker gibi, temsil sistemi daha çok içsel bir düşünce dilinden (mentalese) oluşur. Düşüncelerin içerikleri, doğal dillere benzer şekilde, ancak çok daha soyut düzeyde, doğal dillerinkine çok benzer bir sözdizimi ve anlambilim içeren sembolik yapılarda (Mentalese'nin formülleri) temsil edilir. Portekizli mantıkçı ve bilişsel bilimci Luis M. Augusto için, bu soyut, biçimsel düzeyde, düşünce sözdizimi, sembol kuralları kümesidir (sembol yapıları üzerinde ve bunlarla birlikte işlemler, süreçler, vb.) ve düşüncenin anlam bilimi, sembol yapıları kümesidir (kavramlar ve önermeler). İçerik (örn. düşünce), her iki sembol dizisinin anlamlı bir şekilde birlikte oluşmasından ortaya çıkar. Örneğin, "8 x 9" anlamlı bir birlikte oluşumdur, oysa "KEDİ x §" değildir; "x", "8" ve "9" gibi simge yapıları tarafından çağrılan bir simge kuralıdır, ancak "KEDİ" ve "§" ile değil.[5] Kanadalı filozof P. Thagard, "Bilişsel Bilime Giriş" adlı çalışmasında şunu belirtmiştir: “çoğu bilişsel bilim insanı, insan zihnindeki bilginin zihinsel temsillerden oluştuğunda hemfikirdir” ve “bilişsel bilim, insanların düşünme ve eylemin uygulanması için zihinsel temsiller aracılığıyla işleyen zihinsel prosedürlere sahip olduğunu ileri sürer” (Thagard, P. (1996). Mind. Introduction to Cognitive Science).
Güçlü vs. zayıf, kısıtlı vs. sınırsız
[değiştir | kaynağı değiştir]Güçlü ve zayıf olmak üzere iki tür temsilcilik vardır. Güçlü temsilcilik (strong representationalism), fenomenal karakteri kasti içeriğe (intentional content) indirgemeye çalışır. Öte yandan, zayıf temsilcilik (weak representationalism), yalnızca fenomenal karakterin kasti içeriğe bağlı olduğunu iddia eder. Güçlü temsilcilik, fenomenal karakterin doğası hakkında bir teori sağlamayı amaçlar ve bilinç problemine bir çözüm sunar. Bunun tersine, zayıf temsilcilik, bir bilinç teorisi sağlamayı amaçlamaz ve bilinç problemine bir çözüm sunmaz. Güçlü temsilcilik, kısıtlı ve sınırsız versiyonlara (restricted & unrestricted versions) ayrılabilir. Kısıtlanmış versiyon, görsel algı gibi yalnızca belirli türden fenomen durumları ele alır. Çoğu temsilci görüşü savunan kişi, temsilciliğin sınırsız versiyonunu onaylar. Sınırsız versiyona göre, fenomenal karakteri olan her durum için o durumun fenomenal karakteri onu kasti içeriğine kadar indirger. Temsiliyetçiliğin yalnızca bu sınırsız versiyonu, fenomenal karakterin doğası hakkında genel bir teori sunarken, bilinç problemine potansiyel bir çözüm sunabilir. Bir durumun olgusal karakterinin kasti içeriğine başarılı bir şekilde indirgenmesi, bilinçliliğin fizikalist bir açıklaması yapıldığında, bilinç problemine bir çözüm sağlayacaktır.
Sınırsız versiyon ile ilgili sorunlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Temsilciliğin sınırsız versiyonuna karşı tartışırken, insanlar genellikle kasti içerikten yoksun görülen fenomenal zihinsel durumları ortaya çıkarırlar. Sınırsız versiyon, tüm fenomenal durumları açıklamaya çalışır. Bu nedenle, doğru olabilmesi için, fenomenal karaktere sahip tüm durumların, o karaktere indirgenmiş kasti içeriğe sahip olması gerekir. Bu nedenle, kasti içeriğe sahip olmayan fenomenal durumlar, sınırsız versiyona karşı bir örnek olarak hizmet eder. Durumun kasti içeriği yoksa, onun fenomenal karakteri, o durumun kasti içeriğine indirgenemez çünkü başlangıçta hiçbiri yoktur.
Bu tür bir durumun yaygın bir örneği, ruh halleridir (moods). Ruh halleri, genellikle belirli bir şeye yönlenmeyen fenomenal karakterli durumlardır. Ruh hallerinin, tipik olarak belirli şeylere yönelik olduğu düşünülen duyguların aksine, yönelimden yoksun olduğu düşünülmektedir, örneğin, kardeşinize kızgınsınızdır ya da tehlikeli bir hayvandan korkuyorsunuzdur. Ruh halleri yönlendirilmediği ve aynı zamanda kasıtsız oldukları için, kasıtlılık veya hakkaniyetten yoksun oldukları sonucuna varılır. Çünkü ruh halleri hiçbir şeye yönlendirilmediği için hiçbir şeyle ilgili değillerdir. Kasıtlı olmadıkları için kasti içerikten yoksun olacaklardır. Kasti içerikten yoksun olan fenomenal karakterler temsil doktrinini çürütecek şekilde kasıtlı içeriğe indirgenemez. Duygularda tipik olarak yönlülük ve kasıtlılık kabul edilse de bu fikir de sorgulanmıştır. Belirli bir şeye ya da herhangi bir şeye yöneltilmiş gibi görünmeyen ani deneyimler kişinin duygularına da işaret edebilir. Müzik dinleyerek ortaya çıkan duygular, yönlendirilmemiş, kasıtsız duyguların bir başka potansiyel örneğidir. Bu şekilde uyandırılan duygular, onları uyandıran müzik de dahil olmak üzere hiçbir şeyle ilgili görünmemektedir.[6]
Yanıtlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yanıt olarak, temsilcilik savunucuları, ruh hallerinin istenmeyen kasıtsızlığını reddedebilir ve makul bir şekilde sahip oldukları düşünülebilecek bazı kasti içerikleri belirlemeye çalışabilir. Temsilciliğin savunucuları, belirli bir şeye yöneltilmiş olan dar kasıtlılık anlayışını da reddedebilir ve bunun yerine daha geniş bir niyetlilik türünü savunabilir.
Ruh halleri için öne sürülebilecek üç alternatif yönlülük / niyetlilik türü vardır.[6]
- Dışa yönelim (Outward directedness): X modunda olmak, dışa odaklı temsilî belli bir tür içeriğe sahip olmak gibidir.
- İçe yönelim (Inward directedness): X modunda olmak, içe odaklı temsilî belli bir tür içeriğe sahip olmak gibidir.
- Karma yönelim (Hybrid directedness): X modunda olmak, hem belirli bir tür dışa odaklanmış temsil içeriğine hem de belirli bir tür içe odaklı temsil içeriğine sahip olmak gibidir.
Dışa dönük olma durumunda, ruh hali ya bir bütün olarak dünyaya - dünyadaki değişen bir dizi nesneye ya da insanlar tarafından dünyadaki şeylere yansıtılan bağlanmamış duygu özelliklerine yönelik olabilir. İçe dönük olma durumunda ruh hali, bir kişinin vücudunun genel durumuna yöneliktir. Karma yönelim durumunda ruh hali, içe ve dışa doğru şeylerin bazı kombinasyonlarına yöneliktir.
Diğer itirazlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ruh halleri için bazı olası kasti içerikler tanımlanabilse bile bu içeriğin parçası oldukları ruh hallerinin fenomenal karakterini yeterince yakalayıp yakalayamayacağını sorgulanabilir. Amy Kind, daha önce bahsedilen tüm yönlülük türlerinde (dışa doğru, içe doğru ve karma) ruh hali durumuna sağlanan kasti içeriğin, ruh hali durumlarının fenomenal yönlerini yeterince yakalayamadığını ileri sürer.[6] İçe dönüklük durumunda, ruh hali fenomenolojisi kişinin vücut durumuna bağlı görünmemektedir. Bireyin ruh hâli, vücudunun genel durumu tarafından yansıtılsa dahi kişi bunun farkında olmayabilir ki bu durum kasıtlı içeriğin ruh halinin fenomenal yönlerini yeterli biçimde açığa çıkarmadaki yetersizliğini gösterir. Dışa doğru yönelim durumunda ruh halinin fenomenolojisi ve onun kasti içeriği, paylaşmaları gereken karşılıklı denk bağlantıyı, yani fenomenal karakterin kasti içeriğe indirgenmesi bağıntısını paylaşmıyor gibi görünür. Hibrit yönlülük, eğer ilerletilirse, aynı itirazla karşı karşıya kalır.
Filozoflar
[değiştir | kaynağı değiştir]Ne tür temsillerin var olduğu konusunda geniş bir tartışma vardır. Tartışmanın farklı yönlerini ortaya çıkaran birkaç filozof var. Bu tür filozoflar arasında Alex Morgan, Gualtiero Piccinini ve Uriah Kriegel bulunmaktadır - ancak bu ayrıntılı bir liste değildir.
Alex Morgan
[değiştir | kaynağı değiştir]Temsillerin "iş tanımı" vardır.[1] Bu, temsiller (1) bir şeyi temsil eden - kasıtlı olan, (2) spesifik ilişkisi olan - temsil edilen nesnenin var olması gerekmiyor ve (3) içerik, temsil edilen şeyde nedensel bir rol oynayan şeylerdir: örn. Bir arkadaşa "merhaba" demek ya da düşmana bakış atmak. Yapısal temsiller de önemlidir.[1] Bu tür temsiller, temelde zihnimizde bulunan ve dünyadaki nesnelere (kasıtlı içerik) tam olarak karşılık gelen zihinsel haritalardır. Morgan'a göre, yapısal temsiller zihinsel temsillerle aynı şey değildir - yapısal temsillerde zihinsel hiçbir şey yoktur: örn. bitkilerin yapısal temsilleri vardır. İç temsiller de vardır.[1] Bu tür temsiller, gelecekteki kararları, olaysal (epizodik) anıları veya geleceğe yönelik herhangi bir yansımayı içerir.
Gualtiero Piccinini
[değiştir | kaynağı değiştir]Gualtiero Piccinini doğal ve doğal olmayan zihinsel temsillerle ilgili konuları tartışır. Piccinini’in tartışması Grice (1957)[7] tarafından verilen zihinsel temsillerin doğal tanımına - “P, P’ye yol açar”, dayanır. Örneğin, varsayılan birinde görülen lekeler kızamık lekeleridir ve bu lekeler kızamığı gerektirir. Bir de doğal olmayan temsiller vardır - “P, P'yi gerektirmez”. Burada örnek olarak, otobüsün kornasını 3 kez çalması otobüsün dolu olduğu anlamına gelir. Kornanın çalınışı otobüsün doluluğundan bağımsızdır. Oysa biz otobüsün doluluğunu rastgele biçimde başka bir şekilde de ifade edebilirdik.
Uriah Kriegel
[değiştir | kaynağı değiştir]Kriegel’e göre nesnel ve öznel zihinsel temsiller vardır.[8] Nesnel temsiller, beynin çevrede olanı basitçe izlediği ve akabinde olanı takip ettiği teoriye dayanandır. Pencerenin dışında mavi bir kuş varsa nesnel temsil mavi kuşun temsilidir. Öznel temsiller kişiden kişiye değişebilir. Örneğin, eğer kişi renk körüyse mavinin maviliğini temsil edemediği için pencerenin dışındaki mavi kuş kişiye mavi görünmeyecektir (yani mavinin rengini göremiyor). Bu iki temsil türü arasındaki ilişki değişkendir.
- Amaç değişir, ancak öznel değildir: Örn., kavanozda beyin (brain in a vat)
- Öznellik değişir, ancak amaç değişmez: Örn., renkleri ters çevrilmiş dünya (color-inverted world)
- Tamamen nesnel olan ve hiçbiri öznel olmayan tüm temsiller: örn., termometre
- Tamamen öznel olan ve hiçbiri nesnel olmayan tüm temsiller: örn., bitkisel hayat
Eliminativistler, öznel temsillerin var olmadığını düşünürler. İndirgemeciler öznel temsillerin nesnelere indirgenebileceğini düşünürler. İndirgeyici olmayanlar ise öznel temsillerin gerçek ve farklı olduğunu düşünürler.[8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d Morgan, Alex (2014). "Representations Gone Mental" (PDF). Synthese. 191 (2): 213-44. doi:10.1007/s11229-013-0328-7. 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ Marr, David (2010). Vision. A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. The MIT Press. ISBN 978-0262514620.
- ^ Mckellar, Peter (1957). Vision. A Computational Investigation into the Human Representation and Processing of Visual Information. Oxford, England.
- ^ a b Robert J. Sternberg (2009). Cognitive Psychology. ISBN 9780495506294. 13 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2020.
- ^ Augusto, Luis M. (2014). "Unconscious representations 2: Towards an integrated cognitive architecture". Axiomathes. 24: 19-43. doi:10.1007/s10516-012-9207-y.
- ^ a b c Kind, Amy (2014). Current Controversies in Philosophy of Mind. New York: Routledge. s. 118.
- ^ Grice, H.P. (1957). "Meaning". Philosophical Review. 66 (3): 377. doi:10.2307/2182440. JSTOR 2182440.
- ^ a b Kriegel, Uriah (2014). Current Controversies in Philosophy of Mind. Routledge. ss. 161-79.
