Taşköprülüzade Ahmed

Taşköprülüzade Ahmed, Taşköprüzade Ahmed Efendi ya da tam adıyla Taşköprülüzade İsameddin Ahmed bin Mustafa (d. 2 Aralık 1495, Bursa - ö. 16 Nisan 1561, İstanbul), Osmanlı Devleti'nin ilk bilim tarihçisi ve ilk ansiklopedi yazarıdır. Osmanlı ulemasından olan Taşköprülüzade Ahmet Efendi, Biri "ilimler"i, diğeri ise "bilginler"i konu edinen eserleri kaleme almıştır. İlimleri ele alan cildi Miftâhü’s-Sa‘âde, bilginleri konu edinen cildi ise Şakâyık-i Nu’mâniyye adını taşımaktadır.

Hayatı

Osmanlı'da birçok alim yetiştiren aileden gelen Ahmet'in dedesinin Hayreddin Halil'in Taşköprü'deki Muzafferiye Medresesi'nde müderrislik yapmış olması nedeniyle ailesi Taşköprülüler olarak tanınmıştı. Taşköprülüzade ilk eğitimini babasından ve amcası Kemaleddin Kasım'dan aldı. Çeşitli bilim dalları hakkında bilgi edindikten sonra İstanbul'da eğitimini tamamlayarak 1525'te müderris oldu ve Dimetoka'daki Oruç Paşa Medresesi'ne atandıktan sonra İstanbul'daki Hacı Hüseyinzade Medresesi'ne atandı. Daha sonra Üsküp ve Edirne'de çeşitli medreselerde müderrislik yaptı. 1545'te Bursa kadısı olan Taşköprülüzade Ahmet, 1551'de İstanbul kadılığına tayin edildi. 1554 yılında gözlerinden rahatsızlanan ve emekliye ayrılan Taşköprülüzade Ahmet, eserlerini kitaplaştırdı.

Kanuni Sultan Süleyman devrinde yaşamış Taşköprülüzade, Arapça kaleme aldığı Şaka’ikü’n-Nu’maniye fi-Ulemai’d-Devletü’l-Osmaniye adlı eserinde I. Osman'dan I. Süleyman'a kadar yaşayan 552 alim ve şeyhlerin terceme-i hâlini (özgeçmişini) yazmıştır. Bu eser, Fatih Sultan Mehmet devri ilim hayatı ve uleması ile ilgili en çok bilgi veren kaynaktır. Yine Arapça kaleme aldığı Miftâhü’s-Sa‘âde ve Misbâh-üs-Siyâde fî Mevduât-ul-Ulûm adlı eseri, o dönemdeki bilimlerden ve her bilim dalıyla ilgili eserlerden ve yazarlarından söz etmektedir. Bu eser, oğlu Kemâleddîn Mehmed Efendi tarafından bazı ilaveler yapılarak Mevduât-ül-Ulûm adıyla Türkçeye çevrilmiştir.

Eserleri

Taşköprülüzade'nin 25 kadar eseri mevcuttur. Bunlardan bazıları:

• Şaka’ikü’n-Nu’maniye fi-Ulemai’d-Devletü’l-Osmaniye
• Miftâh-üs-Seâde ve Misbâh-üs-Siyâde fî Mevduât-ul-Ulûm
• Nevâdir-ül-Ahbâr fî Menâkıb-il-Ahyâr
• Şerh-ul-Ahlâk el-Adûdiyye.
• Risâletün fil-Ferâiz.
• Risâletün fil-Kazâi vel-Kader.
• El-Câmi fil-Mantık.
• Şerh-i Hadîs-i Erbe’în.
• Risâlet-üş-Şifâ fî Devâ-il-vebâ.
• Tabakât-ül-Fukahâ.
• Muhtasarun fî İlm-in-Nahv.
• Şerh-ul-Cezerî fî İlm-il-Kırâat.

Kaynakça

• Tülek, Vehbi "Taşköprülüzade Ahmed Efendi", Türkiye Gazetesi, 28.6.2007.
• Türkiye Gazetesi Rehber Ansiklopedisi, 17. Cilt, İstanbul, 1984.

Dış bağlantılar

• Taşköprülüzâde'nin Mevzû'âtu'l-ulûm'undaki İlimler Tasnîfi Üzerine 6 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• Aḥmad ibn Muṣṭafá Ṭāshkubrīʹzādah, (haz. Mümin Çevik) (1975), Mevzuat'ül Ulûm 2 Cilt, Üçdal Neşriyat.