Ses bilgisi sayfasının kaynağını görüntüle

{{dilbilim}}
'''Ses bilgisi''' ya da '''fonetik''' [[dil]]sel seslerin öğelerini araştıran modern [[dilbilim]], [[biyoloji]], [[akustik]] bilimi, [[sinirbilim]], [[tıp]] ve diğer bilimlerle ilişkili olan kendine özgü, disiplinler arası bir alandır. Ses bilgisinin araştırma nesnesi, konuşulan [[dil (filoloji)|dil]]dir. Dilde gerçekleşen ses olayları da bu bilim dalının konularından biridir.<ref>Doğan Aksan (2020), Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim), TDK.</ref>

"İşlevsel ses bilgisi", ([[sesbilim]]in ilgi alanı olduğu gibi) konuşulan dili farklı açılardan ele alır. Sesbilimde “dil sistemindeki ses birimlerin işlevleri”, ses bilgisinde ise sözlü ifadelerdeki özellikler söz konusudur ve ses bilgisi, [[fen bilimleri]]nin yöntemlerini kullanır. Ses bilgisinin amacı görgül dil üretimi ve bu üretimin algılamasının imkân ve sınırlarını araştırmaktır.

''Fonetik'' sözcüğü, [[Yunanca]] “''ses''” anlamında olan'' phōnḗ '' sözcüğünden türetilen ve “''işitilen, duyulan''” anlamına gelen ''phōnētikós'' sözcüğünden gelmektedir.

== Ses bilgisinin çalışma alanları ==
Ses bilgisi, çalışma alanı olarak ikiye ayrılır:

=== Genel ses bilgisi ===
Genel ses bilgisi, bir dildeki işaretlerin üretimi, aktarımı ve alınması ile ilgilenir.
 
Genel Ses bilgisinin bu üç çalışma alanına karşılık gelen alt alanları şunlardır: 
* ''Boğumlama:'' Dile fizyolojik bakış açısı ile yaklaşır. 
* ''Sesçil fonetik:'' Seslerin ve dil şifrelerinin taşıyıcısı olarak dilin fiziksel yapısıyla uğraşır.
* ''İşitsel fonetik:'' Ses olaylarının nasıl algılandığı ve bunların beyindeki oluşumu ile ilgilenir.

=== Ses bilgisi ===
Alt alanları:
* ''Düzgüsel sesbilgisi:'' Bir dildeki seslerin doğru söylenişine göre dildeki ses sisteminin kurallarını inceler.
* ''Karşılaştırmalı sesbilgisi:'' Artzamanlı ve eşzamanlı olarak iki dilin sesbilimsel sistemlerini karşılaştırır.
* ''Betimsel sesbilgisi:'' Fonetik öğelerin ve bu öğelerin birleşimlerinin sıklığı, belli bir şifreye ait dilsel işaretlerin özelliği, fonetik ve fonolojik istatistik konularını inceler. 
* ''Adli sesbilgisi:'' Suç bilimi gibi alanlarda bir konuşmacının ses ve konuşma özelliklerinin araştırılmasına yönelik fonetik bilginin kullanıldığı alandır. 
* ''Araçsal ya da deneysel sesbilgisi:'' Uluslararası Fonetik Alfabesi aracılığıyla bütün dillerdeki seslerin gösterilmesi ve tanımlanması ile uğraşır. 
* ''Kulak fonetiği:'' İnsan duyumunun yeteneğiyle uğraşan kuramsal sesbilgisinin alanıdır. 
* ''Patholoji fonetiği:'' Dilbilimsel dil, konuşma, ses, nefes alma ve duyma bozukluklarına yönelik inceleme yapar. 
* ''Fonolojik sesbilgisi:'' Farklı tonlama türlerinin ve vurgulamanın araştırılması gibi konularda bir dildeki ses birimlerinin işlevi, ilişkisi, düzenlenmesi ve yapısı ile uğraşır. 
* ''Psikolojik sesbilgisi:'' Bir dildeki seslerin yayılması, konuşma sürecinin planlanması ve konuşmayı konuşmacının kendisinin algılaması gibi konuları kapsar. 
* ''İletişimsel sesbilgisi:'' Bilgi alışverişinde ses yapısının düzenlenmesi ile uğraşır.
* ''Nörolojik sesbilgisi:'' Merkezi sinir sisteminin konuşma sürecini ayarlaması ile uğraşır. 
* ''Eğitsel fonetik:'' Konuşma becerisinin kazanılması ve bireysel ses gelişimi konularıyla uğraşır. 
* ''Prozodi:'' Dildeki seslerin tanımlanması ve bu seslerin, sözcük hecelerindeki kullanımı ile uğraşır. Araştırma alanına hecelerin ses yapısı ve dildeki seslerin birleştirilme kuralları da dahildir. 
* Dil sisteminin öğesi olarak ses birimleri ile [[ses bilimi]] de ilgilenir. Fonetik ve [[fonoloji]] arasındaki fark “Ses Bilgisi” kavramıdır.

== Ayrıca bakınız ==
* [[Dil bilimi]]
* [[Sesbilim]]
* [[:en:Phono-semantic matching|Phono-semantic matching]]<ref>[[Ghil'ad Zuckermann|Zuckermann, Ghil’ad]] (2003), [[w:en:Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew|''Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew'']]. [https://www.palgrave.com/gp/book/9781403917232 Palgrave Macmillan] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180612143416/https://www.palgrave.com/gp/book/9781403917232 |tarih=12 Haziran 2018 }}. {{ISBN|9781403917232}} / {{ISBN|9781403938695}}</ref>

==Kaynakça==
{{kaynakça}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Ses bilgisi]]