Tortulanma
Çökelme veya tortullanma, doğal oluşumlu bir materyaldir ki bu materyal kötü havadan dolayı aşınma ve erozyon sürecinde bozulur. Daha sonra bu tortulanma hava hareketi, su veya buz ya da parçacıklar üzerinde hareket eden yer çekimi ile taşınır. Meydana gelişi bir çözelti ya da süspansiyondaki katı parçacıkların dibe çökmesiyledir. Çeşitli meteryallerin (kum, taş, bitki ve hayvan kalıntıları) yeryüzünün çukur (jeosenklinal) yerlerinde birikip doğal bir harç ile birleşerek katılaşması sonucu sedimenter yani tortul kayaçlar meydana gelir. Mesela kömür, linyit, tebeşir birer organik tortul kayaçken, kalker (kireçtaşı), jips (alçı taşı), kayatuzu ise kimyasal tortul kayaçlara örnek verilebilir. İnsanlarda da çeşitli sedimantasyon faaliyetleri oluşabilir.
Tortulanmalar daha çok su (akışsal süreç), rüzgâr (esinti süreci) ve buzullar ile taşınır. Sahil ve ırmak kanal birikimleri akışsal taşınma ve yığılmanın örnekleridir, gerçi gölde yavaş hareket eden veya sabit duran suda ve okyanus kumullarında ve taşınan ince taneli topraklarda ortaya çıkan tortulanma rüzgara bağlı taşınması ve yığılmanın örnekleridir. Buz moren yığılmaları ve toprak aşınmaları buzsal taşınma ile oluşan tortulanmalarıdır.
Tortulanma insan yapımı dalgakıranlarla ortaya çıkar. Çünkü dalgakıranlar suyun akış hızını azaltır, bu yüzden dere çok tortu yükü taşıyamaz. Tortulanma bir akışın uzunluğuna, boyutuna, hacmine, yoğunluğuna ve şekline göre taşınır. Daha güçlü akıntı yükselmeyi ve parçacıklar üzerinde sürüklenmeyi arttırır, bu esnada daha geniş ve yoğun parçalar akıntının içine düşer.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Prothero, Donald R.; Schwab, Fred (1996), Sedimentary Geology: An Introduction to Sedimentary Rocks and Stratigraphy, W. H. Freeman, ISBN 0-7167-2726-9
- Siever, Raymond (1988), Sand, New York: Scientific American Library, ISBN 0-7167-5021-X
- Nichols, Gary (1999), Sedimentology & Stratigraphy, Malden, MA: Wiley-Blackwell, ISBN 0-632-03578-1
- Reading, H. G. (1978), Sedimentary Environments: Processes, Facies and Stratigraphy, Cambridge, MA: Blackwell Science, ISBN 0-632-03627-3
