Hatı Çırpan
Hatı Çırpan | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Satı Çırpan 1890 Kazan, Ankara |
| Ölüm | 21 Mart 1956 |
| Tanınma nedeni | TBMM'ye giren ilk 18 kadın milletvekilinden biridir. |
Hatı Çırpan (Satı Kadın; d. 1890 - ö. 21 Mart 1956),[1] Türk siyasetçi.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk kadın köy muhtarlarından ve ilk kadın milletvekillerindendir. Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkının tanınmasından sonra 1935 Türkiye genel seçimlerinde aday olup ilk kadın milletvekilleri olarak meclise giren kadınlardan olmuş ve TBMM V. dönem Ankara milletvekili olarak görev yapmıştır.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1890'da Ankara'nın Kazan Köyü'nde doğdu. Babası Kara Mehmet Efendi, annesi Emine Hanım’dır.[2]
Daha genç bir kadınken babasının ölümü üzerine babasından kalan miras için köyün zorbalarından Kara Yusuf ile mücadele etti. Bu mücadeleyi kazanınca, gerçek adı Hatice olmasına rağmen, Satı Ağa olarak anılmaya başlandı.
Balkan Harbi sırasında gırtlağından yaralanmış bir asker olan Halil Çırpanoğlu'nun eşiydi.[3][4] Beş çocuk annesiydi.[5]
İstiklâl Harbi’nde orduya malzeme yetiştirmek için mücadele verdi. Çiftçilik yaptı. Harf İnkılabı’nın ardından açılan Millet Mektepleri’nde okuma-yazma öğrendi. 26 Ekim 1933'te kadınlara muhtar olma hakkı verilmesi sonrasında Kazan köyünün muhtarlık seçimlerini kazandı ve babasının ardından muhtar seçildi. Türkiye'nin ilk kadın muhtarlarından biri oldu.[6] 1935 seçimlerinde TBMM’ne giren 18 kadın milletvekilinden biri olmuştur.[4]
1934 yılında Kızılcahamam'a giderken Halkavun Nahiyesi'nden geçen Mustafa Kemal ile tanıştı. Rivayete göre bu ziyaret sırasında kendisine doğum tarihini soran Mustafa Kemal’e, 1890 doğumlu olmasına rağmen 19 Mayıs 1919’da doğduğunu söylemiş, o tarihten önce yaşamadığını ifade etmişti.[7] Mustafa Kemal’in tavsiyesiyle 1935 Türkiye genel seçimlerinde milletvekili adayı oldu. 8 Şubat 1935'te 1273 oyla Ankara milletvekili olarak TBMM'ye girdi. Mecliste Ziraat Komisyonu’nda görev almıştır.
O dönemde Hatti ile ilgilenen Mustafa Kemal'in isteği üzerine Satı adını Hatı olarak değiştirmiştir. Kamuoyunda Satı Kadın olarak bilinse de TBMM kayıtlarına adı Hatı Çırpan olarak geçer. Hatı, Mustafa Kemal'in Orta Asya Türkleri arasında ün yapan bir kadından esinlenerek kendisine verdiği bir isimdir.
Satı Kadın, meclise girdikten sonra yaptığı röportajlarda evli çiftlerin boşanması halinde çocukların zarar gördüğü ve bu yüzden boşanmamaları gerektiği yönünde görüş bildirip mecliste boşanmanın engellenmesine yönelik çalışacağını, ayrıca köylülere modern tarım araç-gereçlerinin temini ve köylere yol, su, sağlık ve eğitim hizmetlerinin götürülmesi için girişimleri destekleyeceğini söylemiştir. Halkevi çalışmalarının yaygınlaştırılması için de gayret göstermiştir.
Ankara’da milletvekilliği yaptığı süre zarfında bir köy evinde yaşamış, köyünden gelenleri bu evde ağırlamıştır ve milletvekilliği yapmadığı zamanlarda da köylüsünün sorunlarıyla ilgilenmiştir.
Satı Kadın, milletvekilliği görevini tamamladıktan sonra Kahramankazan’a döndü. 21 Mart 1956 günü hayatını kaybetti.
Kahramankazan’da anıt mezarı bulunur ve evi restore edilerek müze haline getirilmiştir.[8]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Satı Kadın meclis kürsüsünde, 1935. -
Kahramankazan'da kendisinin ismini taşıyan parkta Satı Kadın'a dair bir anıt. -
Satıkadın Müzesi'nin önündeki Satı Kadın'ın büstü. -
Satı Kadın'ın mezarı. -
Mezarın arkasında kendisini anlatan bir yazı.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2016.
- ^ Duroğlu, Sibel (2007). "Türkiye'de İlk Kadın Milletvekilleri" (PDF). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi). ss. 69-72. 7 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Mart 2016.
- ^ Dolapçı, Ercan. "Satı Kadın Başını Nasıl Açtı?". 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2016.
- ^ a b "Hatı (Satı) Çırpan (Oğlu) (1890-1956)". Atatürk Ansiklopedisi. 22 Mart 2021. 30 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2023.
- ^ "Hatı (Satı) Çırpan kimdir". Ensonhaber. 21 Mart 2013. 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2007.
- ^ Özdil, Yılmaz (25 Ocak 2017). "Pranga". Sözcü. 29 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2017.
- ^ "Satı Kadın Unutulmadı". 16 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2016.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Muhammet Yıldız Türkiye'de Kadın Haklarının Siyasi Gelişimi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Erzurum,2012.