Samsun Mevlevîhânesi
Samsun Mevlevîhânesi, Türkiye'nin Samsun ilinin İlkadım ilçesinde yer alan ve 1940-50 yılları arasında yıkılmış olan mevlevîhâne.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Hangi tarihte açıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte; 1520 tarihli tahrirde şehirdeki herhangi bir mevlevîhaneden söz edilmezken, 1576 tarihli tahrirde şehirde bir mevlevîhâne olduğu bilgisinden yola çıkılarak 16. yüzyılın ortaları ile sonları arasında açıldığı tahmin edilmektedir.[1] Samsun Mevlevîhânesi ile ilgili bilgilere, 1852 yılından itibaren rastlanmaktadır. Bu tarihte şehirde, zaviye statüsünde bir nevlevîhâne olup, şeyhi Mustafa Efendi'ydi.[2] Osmanlı belgelerine göre 1857 yılının mayıs ayında şeyhliğine Antalyalı Hasan Dede'nin atandığı mevlevîhânenin bilgilerine, bu tarihten sonra kronolojik olarak ulaşılabilmektedir.[2] 1862 yılında Antalyalı Hasan Dede'nin ölümü üzerine, oğlu Hafız Ali Dede Samsun Mevlevîhânesi şeyhi olarak atandı.[3] Ancak bu zamanlarda mevlevîhane vakfının bir binası ve yeri olmadığından bina yapımı için Samsun Mutasarrıflığına müracaat eden Hafız Ali Dede'ye, sahilde yer alan ve terkedilmiş durumdaki 1583,5 m²'lik arazinin 1282 m2lik kısmı ve arazide yer alan bina tahsis edildi. Yaklaşık iki yıl içerisinde bina inşası tamamlandı.[3] Hafız Ali Dede'nin 1867 yılında vefat etmesinin ardından, 10 Ağustos 1867'de yerine oğlu Cemaleddin Efendi geçti.[4]
3 Ağustos 1869 tarihinde şehirde çıkan yangında mevlevîhâne de hasar gördü. Onarımı için Evkaf Nazırlığınden yardım istenilse de olumlu veya olumsuz bir geri dönüş yapılmadı.[4] Şeyh Cemaleddin Efendi'nin diğer başvurularına da olumlu yanıt gelmeyince, mevlevîhâneyi kendi imkânlarıyla onardı ve mevcut odaların üzerine üç odalı bir selamlık ile bir harem inşa ettirdi.[5] 27 yıl kadar görevini sürdüren Cemaleddin Efendi'nin 1893'teki ölümü üzerine 7 yaşındaki oğlu Ali Enver Dede kendisinin yerine geçse de, yaşı küçük olduğundan kendisinin yerine Gelibolu Mevlevîhânesi çilekeşlerinden Laz Mehmed Efendi vekil olarak tayin edildi.[5] Bu dönemde mevlevîhâneye uzun süreli bir bakım çalışması yapıldı ve çalışmaların bitmesinin ardından 22 Mayıs 1901 günü düzenlenen törenle tekrar hizmete açıldı.[6]
Ali Enver Dede ancak 18 yaşına gelince, 1904 yılı başlarında Samsun Mevlevîhânesi'nin başına geldi.[6] Aynı yıl çıkan yangında büyük hasar gören mevlevîhâneyi kendi imkânlarıyla yaptırmak isteyen Ali Enver Dede'nin annesi Zeliha Hanım, bu amaç doğrultusunda mevlevîhânenin üzerine bir ev ve geçimini sağlamak amacıyla çevresine on adet dükkân inşa ettirdi.[7] Ali Enver Dede döneminde mevlevîhânenin pek faal olmaması sebebiyle, 1911 yılı başlarında Ali Enver Dede'nin yerine Çankırı Mevlevîhânesi'nden Hüseyin Hasib Dede vekaleten atandı.[7] Ancak oğlu Ali Enver Dede'nin vefat etmesine rağmen mevlevîhâne üzerinde hak iddia eden Zeliha Hanım, bu doğrultuda giriştiği hukuk mücadelesini kazandı ve daha önceleri zorla çıkarıldığı mevlevîhâneye ait olan evine, 1912 yılında tekrar yerleşti.[8] Bu hukuk mücadelesinin diğer tarafındaki isim Hüseyin Hasib Dede ise Samsun'dan ayrılmak zorunda kalıp, Çankırı Mevlevîhânesi'ne gönderilirken; yerine vekaleten Ünyeli Mahir Efendizâde Halil Efendi'yi bıraktı.[8] Diğer taraftan Zeliha Hanım'ın yaptığı girişimler sonucunda Ali Enver Dede'nin en küçük oğlu Yusuf Efendi, mevlevîhânenin yeni şeyhi olarak atandı.[8] Yusuf Efendi'nin yaşının küçük olması sebebiyle, Kastamonu Mevlevîhanesi'nden Mehmed Emin Efendi, vekil şeyh olarak Samsun Mevlevîhânesi'nin başına geldi.[8] Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna kadar Mehmed Emin Efendi'nin görevini sürdürdüğü tahmin edilmektedir.[9] 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilân edilmesi ve Türkiye'nin kurulmasının ardından, 30 Kasım 1925'te yürürlüğe giren tekke, zaviye ve türbelerin kapatılmasıyla ilgili çıkarılan kanuna dayanılarak, ülkedeki diğer eşdeğer kurumlarla birlikte kapatıldı.[10]
Samsun Mevlevîhânesi, 1940-1950 yıllarında yapılan yol genişletme çalışmaları esnasında yıkıldı.[10] Günümüzde TEKEL fabrikası ile Samsun İl Özel İdaresinin yer aldığı bölgede konumlanmış olan mevlevîhâne, hemen yanındaki Mevlevîhâne caddesine de ismini vermiştir.[10]
Şeyhleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Samsun Mevlevîhânesi'nin şeyhinin isimlerine ilk kez 1852 yılındaki kaynaklarda rastlanmış olup, kapatıldığı 1925 yılına kadarki şeyhleri aşağıdaki gibidir:[10]
- 1852-?: Mustafa Efendi
- 1857-1862: Antalyalı Hasan Dede
- 1862-1867: Hafız Ali Dede
- 1867-1893: Cemaleddin Efendi
- 1893-1904: Laz Mehmed Efendi (vekaleten)
- 1904-1911: Ali Enver Dede (vekaleten Laz Mehmed Efendi)
- 1911-1912: Hasib Dede (vekaleten)
- 1912: Ünyeli Mahir Efendizade Halil Efendi (vekaleten)
- 1912-1925: Yusuf Efendi (vekaleten Hacı Mehmed Emin Efendi)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Köse, Osman (Ağustos 2012). "Samsun Mevlevihanesi". Belleten, 276. 7 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2013.