İçeriğe atla

Sallirmiut İnuitleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sallirmiut İnuitleri
Şişirilmiş mors derisinden şamandırada kürek çeken Sallirmiut adamı, 1830[1]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Eskimo - Aleut dillerine giren bir dil (kaydedilmediği için "bilinmiyor")
Din
Şamanizm

  1. ^ Bumsted, J.M (2007). A History of the Canadian Peoples (3 bas.). Oxford University Press. s. 6. ISBN 0-19-542349-6. 

Sallirmiut İnuitleri ya da Sallirmiutlar (Doğu Kanada İnuitçesi Sallirmiut «Salliq sakinleri», İngilizce Sadlermiut, Sagdlirmiut,[1] Sallirmiut, Sadlermiut Inuit[2]), Kanada'da Hudson Körfezi'nde Coats Adası, Walrus Adası ve Southampton Adasında yaşamış olan[2] ve 1902-03 yılında Avrupalı balina avcıları tarafından bölgeye getirilen yabancı salgın hastalıklardan tamamı etkilenip soyları tükenen Eskimo halkı. Anakaradaki İnuit gruplarından farklı bir kültüre sahip olan Sallirmiut İnuitlerinin Dorset kültürünün (Tuniit) mirasçısı olduğu düşünülmektedir;[3][4] zira günümüzdeki Kanada İnuitleri Dorset kültüründen sonra gelişen Thule kültürünün mirasçısıdırlar. Bununla birlikte, aksini gösteren bir kanıt ortaya konmadığı sürece, Sallirmiutların kültürünün Dorset ve Thule kültürlerinin kombinasyonu olabileceği görünüyor.[5]

Adalarda yaşadıklarından diğer İnuit gruplarından izole bir yaşam sürdürmüş olan Sallirmiutların dilleri hakkında hiçbir örnek bilinmiyor; komşu İnuitlerin gözlemlerine göre "baby talk" gibi "strange dialect" bir dil konuştukları kaydedilmiştir.

Günümüzde Sallirmiut İnuitlerinin toprakları kuzeyden gelen Aivilik İnuitleri tarafından işgal edilmiş olup Sallirmiut adı Southampton Adasında Coral Harbour (Salliq ya da Sadlerk[3]) yerleşiminde yaşayan Aivilikler ve Güney Baffin Adasından gelen İnuitler için de kullanılmaktadır.[2]

Adlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Saglernmiut (Cormer 1910)[6]
  • Sedlermiuts (Manning 1936)[7]
  • Sadlermiut Eskimo (Bird 1953)[8]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Coats Adası

1824 yılında George Francis Lyon kaptanlığında HMS Griper gemisi Hudson Körfezindeki Coats Adasında Cape Pembroke burnuna demir atınca balina avcıları "garip lehçe" (strange dialect) konuşan Eskimo kabilesine rastlarlar ve o kabile Sadlermiut olarak kaydedilir.[9]

O zamandan beri Batılıların Sallirmiutlarla teması devam eder. Fakat, diğer Amerika Yerlileri gibi bunlar da Yeni Dünya'ya yabancı olan Eski Dünya'nın kolera, difteri ve çocuk felci gibi hastalıklarından çabuk etkilenmiş ve 1896 yılına gelindiğinde ise yalnızca 70 Sallirmiut hayatta kalmıştı. Sonra, 1902 sonbaharında Southampton Adasında Cape Low[10] burnuna yanaşıp demir atan Active adlı Britanya ticaret/balinacılık[11] gemisindeki hasta bir denizciden yayılan, muhtemelen grip,[12] tifo, tifüs olduğu düşünülen salgın hastalığa bütün Sallirmiutlar yakalanmış[5][9] ve 1902-03 kışında ise tamamı ölmüştür.[2][11] 1903 yılından 1908 yılına kadar Southampton adasında hiçbir insana rastlanmamıştır.[6] Bilinen iki kurtulanı vardı ve o çocuklar da Rankin Inlet'te yaşamışlardır.[13]

1954 ve 1955 yıllarında Arktik Kanada'daki Eskimo ev kalıntıları üzerine Smithsonian Enstitüsü'nden Henry B. Collins çalışmıştır.[14] Collins, Native Point denen bölgede karakteristik Sallirmiut kültürüne ait arkeolojik sit tespit etmiş ve bu kültür hakkında ilk kez kapsamlı bilgi edinilmiştir. Ayrıca bunların Dorset kültürünün son kalıntıları olduğuna dair de kanıtlar bulunmuştur.[10] Daha sonra yapılan yeni genetik (mitochondrial DNA) araştırmalar Sallirmiut ile Dorset kültürleri (Tuniit) arasında süreklilik olduğunu destekler.[15]

Kökenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sallirmiutların Aleutların (Unangan) ayrılığına benzer biçimde diğer İnuit halklarından ayrı bir lehçe konuştuğu ve eşsiz bir kültüre sahip oldukları sık sık belirtilir ve bunun tarihî kısıtlamalar ile çevre uyumunun ilkesel sonucu olduğu düşünülür,[16] oysa Paleo-Eskimo (Thule kültürü öncesi, İnuit öncesi) grupların en azından bazı genetik akını olmuş olabilir.[17] Bu sebeple, Sallirmiutların kültürel farklılığının açıklanmasına yönelik çeşitli teoriler üretilmiştir:

Birinci teori, Thule öncesi Dorset kültürünün doğrudan mirasçısı olan torunları olduğu yönündedir.
İkinci teori, Dorset sonrası Thule kültürünün (şimdiki bütün yaşayan İnuit halklarının temeli) doğrudan mirasçısı olan torunları olduğu yönündedir.
Üçüncü teori, evlilikler yoluyla zorunlu olarak hem Dorset hem de Thule kültürüne ait oldukları yönündedir.[2][16]

Son yıllarda iskelet kalıntıları üzerinde yapılan human mitochondrial DNA (mtDNA) araştırmaları[18] Sallirmiutlarla diğer gruplar arasındaki genetik ilişkiyi açıklamak için daha fazla bilgi sunar. Thule (A % 100) ve Dorset (D % 100) her ikisinin varlığını Sallirmiutlardaki A (% 46) ve D (% 54) haplogrupları gösterir.[19] Bu kanıt, istatistik farklılıklarıyla birlikte, Sallirmiutların Thule kültüründen gelen daha yeni gen akışıyla Dorset kültürünün kalıntıları olduğunu,[20] yaklaşık bin yıl önce iki grup arasında cultural displacement gerçekleştiğini gösterir.[19][21] Benzer biçimde, Paleo-Aleut iskelet kalıntılarında da A ve D her iki haplogrupların aynı oranda bulunduğu, aynı zamanda Neo-Aleut populasyonda % 73 A ve & 27 D olduğu tespit edilmiştir.[19] Bu tutarsızlık Dorset ve Thule geçişiyle Aleut Adalarındakilerle aralarında bir nüfus değişimi olmadığının göstergesi olabilir,[21] ki bunun anlamı Sallirmiutların aslında Dorset kültürünün son kalıntıları olmamış olabilir.

Barınak

[değiştir | kaynağı değiştir]

Anakara İnuitlerinin aksine iglu ve deri çadır kullanmaz, barınaklarını kireç taşından yarı yarıya yere gömülü dairesel bir şekilde inşa ederlerdi. Balinanın çene kemiklerinden uzunca yapılmış çerçeve üstüne düz kireçtaşı blokları koyar onun üzerini de yosunlu toprak kesekleriyle yalıtırlardı. Işık girişin üzerindeki bir açıklıktan sağlanır pencere olarak da fok bağırsağından saydam sugeçirmez gergi kullanılırdı. Erzaklarını saklamak için çok sayıda dolap ve sandıkları vardı.[6][13]

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avcılık ve toplayıcılık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer Eskimo - Aleut halkları gibi Sallirmiutlar da avcı ve toplayıcıdırlar. Geçimlerini esas olarak balıkçılık, rengeyiği, halkalı fok (Pusa hispida), Kutup ayısı ve mors avcılığıyla sağlarlar.[22] Anakara İnuitlerinin aksine Sallirmiutlar balina avcılığı ve kürk için tuzaklama yöntemine çok az ilgi gösterdikleri Coral Harbor'daki ticaret karakoluna uğrayan tüccarlar tarafından kaydedilmiştir.[2][23]

Ticaret

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sallirmiutlar, anakaradaki Aivilik İnuitleri, kâşifler ve tüccarlarla olan ilişkilerinde genelde temkinli mesafede durmuşlardır.[24] Bunun sebebi, Southampton adasının balina avcılığı bakımından zengin potansiyeli olması burayı Aivilikler için cazip hâle getirmesi ve Denesulinece konuşan Sayisi Denelerinın rengeyiği sürülerinin peşinden kuzeye taşınmasıyla başgösteren tarihi çatışmalar olabilir[23]

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sallirmiutlar Merkezî İnuitler (Central Inuit, Central Eskimo) kültür grubuna dahil edilir.[25][26] Üretim araçları yontma taştandır ve birincil avları mors ile Kutup ayısıdır.[26] Zeminde bolca bulunan taşlar yerine yontma taşları kullanırlar ve diğer İnuitlerle ticaret yapmayı reddederlerdi. Konutlarda dikey döşeme taşı kullanımı ve yanı çentikli yaprak taşların bıçak ucu olarak kullanılması Dorset etkisinin göstergesidir.[27]

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sallirmiutların dili bilinmiyor; ancak anakaradaki komşularından oldukça farklı olduğu anlaşılıyor.[28] Komşuları onların "baby talk" («bebek konuşması») gibi konuştuklarını belirtmişlerdir, fakat İnuit dillerinin farklı bir lehçesi konuştukları anlamına gelmesi net değildir ya da temas kurma dili olarak bir pidgin olabilir.[29]

Günümüzdeki toprakları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sallirmiutların soyu tükendikten yıllar sonra South Hampton adasına yeni İnuit göçmenler gelmiştir. Güney Baffin Adasından gelen Ukumiutlar adanın doğusuna, Nunavik'ten (Arctic Quebec) gelen Nunavimmiutlar adanın güneyine ve Aivilik İnuitleri de batısına Kivalliq Bölgesine (o zamanki Keewatin) ait Chesterfield-to-Repulse kıyılarına yerleşmiştir.[13] Bugün "Sallirmiut" adı gündelik dilde adaya sonradan gelen bu yeni göçmen İnuitler için kullanılmaktadır.[2]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Dalby, David (1994-2006). "Zone [60] Inuitic" (PDF). The LinguaSphere Online. Erişim tarihi: 23 Nisan 2008. [ölü/kırık bağlantı]
  2. ^ a b c d e f g Briggs, Jean L. "The Canadian Encyclopedia: Sadlermiut Inuit". Historica Foundation of Canada. 1 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  3. ^ a b Petrone, Penny (1988). Northern Voices: Inuit Writing in English. University of Toronto Press. ss. 12-14. ISBN 0-8020-7717-X. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012. 
  5. ^ a b "The People Arrive". The Free Library. 1 Mart 1999. 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2008. 
  6. ^ a b c G. Comer (1910), ‘A geographical description of Southampton Island and notes upon the Eskimo’, Bulletin of the American Geographical Society, Vol 42, No 2, pp 84–90
  7. ^ T. H. Manning (1936), ‘Some notes on Southampton Island’, The Geographical Journal, Vol 88, No 3, September, pp 232–242
  8. ^ J. B. Bird (1953), Southampton Island, Queen’s Printer and Controller of Stationery, Ottawa, Ontario
  9. ^ a b "In the bones of the world (Part eight)". Nortext Publishing Corporation (Iqaluit). Nunatsiaq News. 26 Temmuz 2002. 28 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012. 
  10. ^ a b Collins, Henry B. (1956). Vanished Mystery Men of Hudson Bay. Vol. CX No. 5. National Geographic Magazine. s. 674. 
  11. ^ a b "Aboriginal 7 - Life in Canada". Library and Archives Canada. 4 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  12. ^ Renouf, M.A.P. (Sonbahar 1991). "Museum Notes - Palaeoeskimo in Newfoundland & Labrador". The Rooms. 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  13. ^ a b c Aldene Meis Mason, Leo Paul Dana and Robert Brent Anderson, Entrepreneurship in Coral Harbour, Nunavut 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  14. ^ American Antiquity. 23. Society for American Archaeology. 1957. s. 97. 
  15. ^ "Arctic Studies Center Newsletter" (PDF). National Museum of Natural History. Smithsonian Institution. Haziran 2002. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ekim 2008. 
  16. ^ a b "Canadian Arctic historical archaeology in review". Revista de Arqueología Americana. 1 Ocak 2004. 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  17. ^ Lynnerup, Niels (2003). "Human Dorset Remains from Igloolik, Canada" (PDF). Arctic Institute of North America. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  18. ^ Davidson, Floyd L. (26 Nisan 2004). "Re: Barrow Boy gibberish..." 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2008. 
  19. ^ a b c Hayes, M.G. (2001). "Ancestor descendant relationships in North American Arctic prehistory: Ancient DNA evidence from the Aleutian Islands and the Eastern Canadian Arctic" (PDF). 5 Mart 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2008. 
  20. ^ Horvat, G. (11 Mart 2004). "The Aleuts". Erişim tarihi: 13 Ekim 2008. [ölü/kırık bağlantı]
  21. ^ a b "Arctic Studies Center Newsletter" (PDF). National Museum of Natural History. Smithsonian Institution. Haziran 2002. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ekim 2008. 
  22. ^ Harris, John N. (1999-2004). "The Way West: The Blocked Passage". 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2008. 
  23. ^ a b "5. Inuit Innovation" (PDF). Indian and Northern Affairs Canada. 2006. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Nisan 2008. 
  24. ^ Mitchell, Marybelle (1996). From Talking Chiefs to a Native Corporate Elite: The Birth of Class and Nationalism Among Canadian Inuit. McGill-Queen's Press - MQUP. s. 469. ISBN 0-7735-1374-4. 
  25. ^ Handbook of North American Indians, Volume 5: Arctic
  26. ^ a b Alan Daniel McMillan & Eldon Yellowhorn (2004), First Peoples in Canada, 3rd ed.
  27. ^ Karen Ryan (2009), The Significance of Choice in the Late Dorset Technology of Domestic Architecture 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., A thesis submitted in conformity with the requirements for the Degree of Doctor of Philosophy, Graduate Department of Anthropology
  28. ^ "Canadian Encyclopedia: Sadlermiut Inuit". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2012. 
  29. ^ Peter Dawson, The Possibility of Contact Between Dorset and Thule 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sallirmiut_İnuitleri&oldid=33097153" sayfasından alınmıştır