Saadet İshaki Çağatay
Saadet İshaki Çağatay | |
|---|---|
| Doğum | 27 Temmuz 1907 Yaushirme, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 24 Haziran 1989 (81 yaşında) Ankara |
| Milliyet | Türk |
| Meslek | Dilbilimci, Türkolog |
| Ebeveyn(ler) | Ayaz İshaki |
Saadet İshaki Çağatay (Tatarca: Сәгадәт Исхакый, Säğadät İsxaqi;[1] d. 27 Temmuz 1907 - ö. 24 Haziran 1989), Tatar asıllı Türkolog.
Gençliği[değiştir | kaynağı değiştir]
Saadet İshaki, 27 Temmuz 1907 tarihinde İdil-Ural bölgesinin Yaushirme (Rusçası: Kutlushkino) isimli bir Tatar köyünde dünyaya geldi. İdil-Ural (Tatar) milli hareketinin lideri Ayaz İshaki'nin kızıdır. Ayaz İshaki 1922 yılında kızının Avrupa'da okumasını ister ve bir an önce onu yanına Berlin'e çağırır. Bunun için Saadet Hanım'a bir pasaport çıkartılması gerekmektedir. Saadet Hanım, amcası ve yengesi ile birlikte Kazan'da pasaport dairesinin yolunu tutar. Saadet Hanım'ı tüm yöneticiler yakından tanımasına rağmen pasaport vermezler. Saadet Hanım'ın önünde tek bir yol kalır, Rusya'dan gizlice kaçmak. Kazan'dan yola çıkarak San Petersburg'a varan Saadet Hanım, çeşitli ölüm tehlikeleri atlatarak ve sınıra kadar olan 175 kilometreyi yürüyerek 1 Kasım 1922'de Finlandiya'ya geçer.[2]
San Petersburg'daki kıtlık ve salgın hastalıklar yüzünden bir ay boyunca Finlandiya'da bir kampta, karantina altında tutulan Saadet Hanım, Finlandiya'ya gelen babası Ayaz İshaki Bey ile birlikte Berlin'e geçer.
Berlin'de Sadri Maksudi ve Yusuf Akçura'nın gizli destekleriyle yabancıların çocuklarının devam ettiği özel bir Alman lisesine (Realgymnasium) yatılı olarak kaydolup Almanca öğrenir. 1925'te Hamdullah Suphi Tanrıöver'in yardımıyla Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçer.[3]
Akademik hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
Saadet Hanım, Berlin Üniversitesi'nde Türkoloji bölümünü bitirir. 18 Temmuz 1931'de doktoraya başvuran Saadet İshaki, Willi Bang-Kaup'un yönetiminde hazırladığı "Denominale Verbbildungen in den Türksprachen" (Türk dillerinde İsimden Yapılan Fiiller) adlı eseriyle 15 Aralık 1933'te doktora derecesini alır. Saadet İshaki, 27 Ekim 1932'de Özbek Türklerinden Tahir Çagatay ile evlenir.
Saadet İshaki Hanım, 1928'den 1939 yılına kadar Varşova ve Berlin'de babası Ayaz İshaki tarafından yayınlanan "Yanga Milli Yul" (Yeni Milli Yol) dergisinin hazırlanmasında da yardımcı olmuştur.[4]
Bu arada hazırladığı Çora Batır destanı Polonya İlimler Akademisi tarafından yayımlanır. Karl Heinrich Menges ile birlikte hazırladığı Qazakisch adlı monografi de aynı yıl yayımlanır.
II. Dünya Savaşı'nın başlamasından sonra Türkistanlı eşi Tahir Çağatay ile 1939'da Türkiye'ye yerleşen Saadet (İshaki) Çağatay, 1 Aralık 1939'da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji asistanlığı için başvuru yapar. Bu dilekçesi ile 4 Nisan 1940'ta Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Bölümü kütüphane memur vekilliğine atanır. Doçentlik tezini kütüphane memuresi olduğu sıralarda hazırlar. 26 Aralık 1941'de doçent olmak için hazırladığı "Eski Osmanlıca'da Fiil Müştakları" adlı araştırmasını fakülte dekanlığına teslim eder.
Saadet (İshaki) Çağatay, Türkiye'de Türkoloji'nin gelişmesi için büyük katkıda bulundu.
Prof. Dr. Saadet İshaki Çağatay, babası Ayaz İshaki ve eşi Prof. Dr. Tahir Çağatay adına 1988'de "Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı"nı kurmuş ve tüm malvarlığını bu vakfa bağışladı. 1989 yılında vefat eden Saadet İshaki Çağatay, Ankara'daki Cebeci Asri mezarlığında defnedilmiştir.
Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Denominale Verbbildungen in den Türkspachen (Dissertation), Roma, 1953
- Türk Lehçeleri Örnekleri VIII. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar Yazı Dili, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977, 3. baskı, 370 sayfa
- Altun Yaruk'tan İki Parça, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1945
- Kazakça Metinler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1961
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Säğadät İsxaqi Çağatay (Сәгадәт Исхакый-Чагатай)". 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Ata, Prof. Dr. Aysu (2010). "Prof. Saadet Çağatay: Kutlu Adiyle Makalelerim" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. ss. 37-50. 19 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014.
- ^ Sertkaya, Osman Fikri (2007). "Doğumunun 100. Yıldönümü Dolayısıyla Prof. Dr. Saadet Çağatay" (PDF). Belleten dergisi. II. ss. 131-149. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014.
- ^ "Prof. Dr. Saadet Çağatay". Çokbilgi.com. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014.
