Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal Envanteri

Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal Envanteri (SOKÜM Türkiye Ulusal Envanteri), Türkiye'nin kendi toprağı üzerinde tespit ettiği yaşayan kültürel miras unsurlarını içeren ve UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi gereğince hazırlanıp güncellenen listedir.

Türkiye ulusal envanterini temelini il envanterleri oluşturur. Her ilde yaşayan kültürel miras unsurlarını tespit için çalışmaları İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün koordinasyonunda kurulan “İl Tespit Komisyonları” yürütür. Öneriler yılda iki kere Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü'ne iletilir ve onaylanan unsurlar ulusal envantere eklenir. Sadece ulusal envantere kayıtlı SOKÜM unsurları, uluslararası bir liste olan UNESCO SOKÜM Temsilî Listesi'ne kaydolabilir.

Tarihçe

UNESCO'nun 2003 yılında hazıladığı UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi gereğince dünyada korunması gereken miras kapsamına somut olmayan kültürel miras (yaşayan miras) öğeleri de eklendi. Bu sözleşmeye Türkiye 2006'da taraf oldu. Taraf Devletlerin Sözleşme kapsamındaki birincil yükümlülüğü somut olmayan kültürel miras ulusal envanterinin oluşturulması ve sık sık güncellenmesidir.

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne istinaden Türkiye'de 2003 yılında UNESCO Türkiye Millî Komisyonu (UTMK) tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi kuruldu. Türkiye, SOKÜM sözleşmesinin 27 Mart 2006'da TBMM’de onaylanması ile sözlşemeye resmen taraf oldu. SOKÜM İhtisas Komitesi, 2006 ve 2010'da UTMK Yönetim Kurulu adıyla yeniden kuruldu. Kütür ve Turizm Bakanlığı bünyesindeki Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü (AREGEM), icracı birim olarak belirlendi.

Ulusal envantere kayıt

Ulusal envanterin oluşturulması için 81 ildeki İl Kültür ve Turizm Müdürlüklerinin bünyesinde İl Tespit Kurulları oluşturulmuştur. Bu kurullarda ilgili araştırma kuruluşlarının ve STK'ların temsilcileri, uzmanlar yer alır. İl Tespit Kurulları, yılda iki kere Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü’ne SOKÜM unsuru önerilerini gönderir. Genel Müdürlük önerileri oluşturduğu Uzmanlar Kurulunda değerlendirir. Uzmanlar Kurulunun belirlediği unsurlar, Bakan onayından sonra SOKÜM unsuru ulusal envantere kaydedilir.

Uluslararası envanterdeki bir unsurun Temsilî Liste'ye kaydı

Bir SOKÜM unsurunun UNESCO SOKÜM Temsilî Listesinde kaydolması için ulusal envantere kayıt olmuş olması şarttır. Ulusal envanterde kayıtlı unsurlar arasından SOKÜM Uzmanlar Kurulunca belirlenenler için dosya hazırlanır ve UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Liste’ye sunulur. 2023 itibariyle Ulusal Envanterdeki 27 unsur Temsilî Liste'ye girmiştir.

Gruplandırma

Temmuz 2024 itibariyle envanterde 36 grupta toplanmış 341 somut olmayan yaşayan kültürel miras unsuru vardır. Ulusal envanterdeki miras unsurları şu başlıklar altında toplanmıştır:

Klasik Türk süsleme sanatları Geleneksel zanaatkârlık Geleneksel mimari ve yapı ustalığı Dokuma sanatı gelenekleri Geleneksel giyim kuşam yapımcılığı ve kullanım gelenekleri Oya/nakış işleme, dikiş ve örgü gelenekleri Geleneksel çalgı yapımcılığı ve icracılığı Geleneksel çocuk oyunları ve oyuncakları Geleneksel toplantılar ve teşkilatlanmalar Kültürel mekanlara bağlı toplumsal uygulamalar Yardımlaşma, dayanışma ve hayır gelenekleri Ahiretlik, yol kardeşliği ve akrabalık gelenekleri Geleneksel Türk misafirperverliği ve ağırlama gelenekleri Uğurlama ve karşılama gelenekleri Doğum öncesi/sonrası ve çocukluk çağı gelenekleri Evlenme gelenekleri Ölümle ilgili gelenek ve uygulamalar İnanç ve inanışlara bağlı gelenek ve uygulamalar Önemli gün ve şahsiyetleri anma gelenekleri

Geleneksel iletişim yöntem ve uygulamaları Geleneksel pazarcılık ve pazar kültürü Takvime bağlı inanış, kutlama ve gelenekler Yaylak ve kışlak gelenekleri Geleneksel festival ve şenlikler Halk anlatıları geleneği Ağıt yakma gelenekleri Halk ozanlığı ve aşıklık geleneği Halk müziği ve türkü söyleme geleneği Geleneksel halk dansları Geleneksel seyirlik sanatlar ve oyunlar Geleneksel sporlar Tarım ve bağ-bahçe uygulama ve gelenekleri Geleneksel hayvan yetiştiriciliği ve toplumsal uygulamaları Geleneksel şifa ve temizlik uygulamaları, bakım ürünleri yapımcılığı Türk mutfak kültürü/geleneksel yiyecek-içecek yapımı ve tolpumsal uygulamaları Geleneksel söz sanatları

Örnekler

• 
  Lüle taşı işleme sanatı
• 
  Karagöz ve Hacivat
• 
  Güreş geleneği
• 
  Edirnekâri
• 
  Kahve kültürü