Rüştü Erdelhun sayfasının kaynağını görüntüle

{{Asker bilgi kutusu
|isim                = Rüştü Erdelhun<br>1330-B.[[Topçu sınıfı|TOP]].10
|doğum_adı           = Mustafa Rüşdü
|doğum_tarihi        = 1894
|doğum_yeri          = [[Edirne (il)|Edirne]], [[Osmanlı İmparatorluğu]]
|ölüm_tarihi         = 9 Kasım 1983 (88-89 yaşında)
|ölüm_yeri           = [[İstanbul]], [[Türkiye]]
|mezaryeri           = [[Cebeci Asri Mezarlığı]], [[Ankara]]
|resim               = Rüştü Erdelhun.jpg
|başlık              = 
|takma_adı           = 
|bağlılığı           = {{bayrakülke|Osmanlı İmparatorluğu|name=Osmanlı}} (1914-1921) <br> {{bayrakülke|Türkiye}} (1921-1960)
|hizmet_dalı         = 
|hizmet_yılları      = 1914-1960
|rütbesi             = [[Dosya:Turkey-Army-OF-9 (1956-1964).svg|25px]] [[Orgeneral]]
|komuta_ettikleri    = 15. Tugay, 18. Kolordu, Genelkurmay II. Başkanı, [[2. Ordu (Türkiye)|2. Ordu]], [[Türk Kara Kuvvetleri]]
|birimleri           = 
|savaşları           = [[I. Dünya Savaşı]], [[Türk Kurtuluş Savaşı]]
|madalya             = {{İstiklâl Madalyası|Kırmızı}}
|eşi                 = 
|çocukları           = 
}}
'''Mustafa Rüştü Erdelhun''' (1894, [[Edirne (il)|Edirne]], [[Osmanlı İmparatorluğu]] - 9 Kasım 1983, [[İstanbul]], [[Türkiye]]) Türk asker. [[Türk Silahlı Kuvvetleri]]nin 10. [[Genelkurmay Başkanı]].

== Hayatı ==
Annesi ve babası [[Romanya]]'da doğdu. Ailesi Trakya'ya göç edince 1894 yılında [[Edirne]]'de dünyaya geldi.

===Askerlik Kariyeri===
İlk olarak [[Edirne Lisesi]]'nden mezun olduktan sonra 1914 yılında Topçu Asteğmen rütbesi ile Harp Okulu'nu bitirdi. Topçu Birliklerinde Batarya Takım Komutanlığı ve Yaverlik görevlerinde bulundu. 1917 yılında [[I. Dünya Savaşı]] sırasında [[Kafkasya Cephesi|Kafkas Cephesi]]'nde savaştı. İzmir Silah Komisyonu'nda görevli iken 2 Nisan 1921 tarihinde Anadolu'ya geçerek [[Türk Kurtuluş Savaşı]]'na katıldı. Savaştaki başarılarından ötürü Kırmızı şeritli [[İstiklâl Madalyası]] ile taltif edildi. 1923 yılında girdiği Harp Akademisi'ni 1926 yılında bitirerek [[Subay|kurmay subay]] oldu. 1945 yılına kadar çeşitli karargâh ve birlikler ile [[Tokyo]], [[Roma]] ve [[Londra]] Askeri Ataşelikleri'nde görev yaptı.

1945 yılında [[tuğgeneral]], 1947 yılında [[tümgeneral]], 1952 yılında [[korgeneral]] ve 1956 yılında [[orgeneral]] rütbesine terfi etti. Tuğgeneral rütbesi ile 15. Tugay Komutanlığı ve Genelkurmay Eğitim Yarbaşkanlığı, tümgeneral rütbesi ile Genelkurmay Eğitim Daire Başkanlığı, 6. ve 51. Tümen Komutanlığı, MSB İstanbul Tetkik Kurulu Üyeliği, Korgeneral rütbesi ile Tokyo İrtibat Heyeti Başkanlığı, 18. Kolordu Komutanlığı ve Genelkurmay II. Başkanlığı görevlerinde bulundu. Orgeneral rütbesinde [[2. Ordu (Türkiye)|2. Ordu]] Komutanı iken, 1 Ağustos 1958 tarihinde [[Türk Kara Kuvvetleri|Kara Kuvvetleri Komutanlığı]]'na atandı. 23 Ağustos 1958 tarihinde atandığı [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|Genelkurmay Başkanlığı]] görevinden [[27 Mayıs Darbesi|27 Mayıs 1960 darbesinden]] sonra 3 Haziran 1960 tarihinde emekliye sevk edildi.

===27 Mayıs Dönemi===
{{Ana|27 Mayıs Darbesi}}
Genelkurmay Başkanlığını yürüttüğü sırada askerlerin siyasete karışmasına ve askerî cuntalara karşı çıkması ile, toplumdaki sosyal ve politik endişeler, anayasa ihlali gibi konulardan rahatsızlık duyan düşük rütbeli silahlı kuvvetler üyelerine karşıt olarak, bu konularda hükûmet yanlısı tutumuyla tanındı. Komuta kademesindeki çoğu komutan tarafından da paylaşılan bu tutumun, özellikle bazı genç subaylar arasında yayılmakta olan huzursuzluğu hızlandırıcı bir etkisi oldu.{{Kaynak belirt}}Silahlı kuvvetler içinde gelişen darbeci eğilimler, [[Demokrat Parti (1946)|DP]] iktidarı kadar silahlı kuvvetlerin komuta kademelerine de yönelikti.

Mayıs 1960 yılında darbe hazırlığı istihbaratını alan Erdelhun, Ankara dışından takviye kuvvet getirilmesini emreder. Ancak [[cunta]]cı ekip, Genelkurmay Başkanı'nın bu hamlesini Millî Savunma Bakanı [[Etem Menderes]] vasıtasıyla boşa çıkarır. Paşa'ya göre, 'takviye kuvvet rahatsızlık oluşturur' fikrine Millî Savunma Bakanı aracılığıyla Başbakan [[Adnan Menderes]] kandırılır. Bunun üzerine Erdelhun Paşa, darbeyi önlemek amacıyla 27 Mayıs'tan bir gün önce cuntacıların da aralarında olduğu subayları Genelkurmay Karargahı'nda toplar. Erdelhun burada şu konuşmayı yapar:

<blockquote>"1912'de [[Balkan Savaşları|Balkan Harbi]]'nde Silahlı Kuvvetler [[İttihat ve Terakki|İttihatçı]] ve [[Hürriyet ve İtilaf Fırkası|İtilafçı]] diye ikiye bölündü. Emir komuta ve idarenin muhal olması neticesinde [[Osmanlı İmparatorluğu]] parçalandı. Bütün bu misaller askerlerin mesleklerinden gayri bilmedikleri ve rejimin kendilerine vermediği hakları zorla alarak ya aşırı milliyetperverlik ya da birden, sıfırdan yüze çıkabilmek için yaptıkları hareketlerdir. Anayasa iç hizmet kanunu ile silahlı kuvvetler, millet iradesi yetkisine verilmiştir. Parlamento ve onun icra ettiği hükûmetin elindeki bir kuvvettir. Demokratik rejimlerde parlamento ve hükûmet, milletin seçimi ile meydana gelir. Partiler içerisinde en çok rey alan iktidara geçer. Bugün [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] iktidardır. Silahlı Kuvvetler parti diye değil, seçimle gelmiş bir iktidar hükûmetinin emrindedir. Yarın seçimleri [[Cumhuriyet Halk Partisi|Halk Partisi]] kazanırsa ordu onun başkanına da itaat etmeye ve emirlerini yapmaya mecburdur. Seçimle gelen hangi iktidar veya partinin herhangi bir kusuru olursa onu millet takdir eder. Ve seçmez, düşürür. Kulağıma gelen bazı haberlere göre Ankara'da 60 kadar subay Sayın Cumhurbaşkanlığı Köşkü'nü ve Millet Meclisi'ni basarak istifalarını isteyecekmiş. Bugün Türkiye'nin en değerli malı Silahlı Kuvvetler'dir. Bunun diğer maddi ve fiziki kıymetlerinden başka hassaten itaatkârlığı, hükûmet ve milletime; kanunlarına riayeti sayesinde malıdır. (Silahlı Kuvvetler'de) Kıta ile veya kıtasız, cüzi ve külli yapılacak böyle bir hareket, yukarıda Türkiye için değerli mal olarak ifade ettiğim biricik kıymetli silahlı kuvvetlerin bu değerini gaip etmesiyle (kaybetmesiyle) neticelenir. Sonra, demokrasiye ve seçime bir darbe olacak böyle bir hareketin milletin büyük ekseriyetince tutulmayacağından neticesi hüsran olur. 1941'de [[II. Dünya Savaşı|İkinci Dünya Harbi]]'nde [[Japonlar]], [[Amerikalılar|Amerikalılar'la]] anlaşmaya çalışırken silahlı kuvvetlerin tazyiki ile [[Pearl Harbor Saldırısı|Pearl Harbor Baskını]] yapılarak Amerika ile harbe tutuşmuş ve neticesinde mağlup olup kayıtsız şartsız teslim olmuşlardır. [[Yunanistan Silahlı Kuvvetleri|Yunan Silahlı Kuvvetleri]]'nin Geminis hükûmetine müdahalesi neticesinde [[Türk Kurtuluş Savaşı|İstiklal harbinde]] mağlup olmuşlardır. İtalyan ordusunun [[Benito Mussolini|Mussolini]] ile faşizme kayması neticesinde silahlı kuvvetler siyasete girmiştir. 1935'te Japonya Silahlı Kuvvetleri bütçesinin zayıf tutularak gerekli askerî silah ve malzeme teçhizatının temin edilmemesi nedeniyle maliye bakanını öldürmeleri neticesi, Japonya'nın mali buhranlara uğramasına neden olmuştur." </blockquote>

Erdelhun, bu konuşmadan yalnızca 12 saat sonra 27 Mayıs günü gece saat 3'te tutuklanarak Harp Okulu'na götürülür. Ancak aynı gün Erdelhun'a cuntacı subaylar tarafından "Cuntanın lideri ol" teklifi yapılır. O gün aldığı teklifi Erdelhun notlarında şöyle anlatır:

<blockquote>"27 Mayıs günü öğleye kadar bazı subaylar gelerek bu hareketin (27 Mayıs Darbesi) benim tarafımdan yapılmasının beklendiğini ilettiler. Fakat benim körü körüne hükûmete bağlılığımın bu neticeyi verdiğini, kendime yazık ettiğimi iki saat içinde her şeyin olup bittiğini söylediler. Pek sevdiğim ve takdir ettiğim sınıf arkadaşım emekli bir korgeneral de 15-20 kadar subayla birlikte benim radyoya giderek beyanat vermemi, ihtilalcilere iltihakımı ve bu işin başına geçmemi teklif etti. Bu ilgisine teşekkür ettim, fakat 15-20 saat evvel, yani dün Genelkurmay'da ihtilal aleyhine konuştuğumu ve böyle bir hareketi asla tasvip etmediğimi söylediğimi ve hâlen mevkuf olup, ne sıfatta olduğumu bile bilmediğimi, hayatım pahasına da olsa böyle bir dönekliğin kabil olmayacağını söyledim ve reddettim"</blockquote>

Bunun üzerine [[Yassıada Yargılamaları|Yassıada Mahkemesi]]nde yargılandı ve idama mahkûm edildi. Cezası daha sonra ömür boyu hapse çevrildi. Bu cezası da, 1964 yılında Cumhurbaşkanı [[Cemal Gürsel]] tarafından affedildi. [[Kayseri Kapalı Cezaevi|Kayseri Cezaevi]]'nde iken ailesine yazdığı mektuplarda "Çok şükür ki görev yaptığım süre içerisinde orduyu siyasete karıştırmadım. Bizim hakkımızda tarih karar verecek." demiştir.

9 Kasım 1983 günü 89 yaşındayken İstanbul, [[Kabataş, Beyoğlu|Kabataş]]'ta vefat etti. [[İngilizce]], [[Fransızca]], [[Japonca]], [[Almanca]], [[Arapça]] ve [[Rusça]] ve [[Osmanlıca]] biliyordu. Vasfiye Erdelhun ile evliydi ve çocuğu olmadı.

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

{{başlangıç kutusu}}
{{s-mil}}
{{sıra kutusu| önce= {{bayraksimge|Portekiz}} [[J.A. Beleza Ferras]] | başlık= [[NATO Askerî Komite Başkanı]] | yıllar= 23 Şubat 1960 - 3 Haziran 1960 | sonra= {{bayraksimge|Birleşik Krallık}} [[Louis Mountbatten]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Feyzi Mengüç]] | başlık= [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanları listesi|TSK Genelkurmay Başkanı]] | yıllar= 23 Ağustos 1958 - 27 Mayıs 1960 | sonra= [[Ragıp Gümüşpala]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Necati Tacan]] | başlık= [[Türk Kara Kuvvetleri Komutanları listesi|Türk Kara Kuvvetleri Komutanı]] | yıllar= {{kayma|1 Ağustos 1958 - 21 Ağustos 1958}} | sonra= [[Cemal Gürsel]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Necati Tacan]] | başlık= [[2. Ordu (Türkiye) komutanları listesi|2. Ordu Komutanı]] | yıllar= 14 Haziran 1956 - 1 Ağustos 1958 | sonra= [[Suat Kuyaş]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Zekâi Okan]] | başlık= [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay II. Başkanları listesi|TSK Genelkurmay II. Başkanı]] | yıllar= 14 Eylül 1954 - 14 Haziran 1956 | sonra= [[Salih Coşkun]] }}
{{bitiş kutusu}}

{{Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanları}}
{{Türk Kara Kuvvetleri Komutanları}}
{{2. Ordu (Türkiye) komutanları}}
{{Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay II. Başkanları}}{{27 Mayıs Darbesi}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:1894 doğumlular]]
[[Kategori:1983 yılında ölenler]]
[[Kategori:Kurtuluş Savaşı'ndaki Türk askerler]]
[[Kategori:Kırmızı şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri]]
[[Kategori:Edirne ili doğumlular]]
[[Kategori:Edirne Lisesinde öğrenim görenler]]
[[Kategori:İstanbul ilinde ölenler]]
[[Kategori:Mekteb-i Harbiye'de öğrenim görenler]]
[[Kategori:I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri]]
[[Kategori:Osmanlı karacı subayları]]
[[Kategori:Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'de öğrenim görenler]]
[[Kategori:Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedilenler]]
[[Kategori:NATO yetkilileri]]
[[Kategori:Topçu subaylar]]
[[Kategori:Türkiye tarafından tutuklanan kişiler]]