Pamuk sayfasının kaynağını görüntüle

{{diğer anlamı}}
{{Taksobitki
| ad = Pamuk
| resim = CottonPlant.JPG
| resim_bilgi = 
| alem = [[Bitki|Plantae]] 
| bölüm = [[Kapalı tohumlular|Magnoliophyta]] <br /><small>(Kapalı tohumlular)</small>
| sınıf = [[İki çenekliler|Magnoliopsida]] <br /><small>(İki çenekliler)</small>
| takım = [[Malvales]]
| familya = [[Ebegümecigiller|Malvaceae]] <br /><small>(Ebegümecigiller)</small>
| cins = [[Gossypium]]
| tür = G. hirsitum
| ikili_ad = Gossypium hirsitum
| ikili_ad_yazar = [[Carolus Linnaeus|L.]]
| dış_bağlantılar = {{commons-species|Gossypium hirsitum}} 
}}

[[Dosya:CottonPlant.JPG|küçükresim|upright=1.18|Toplanmaya hazır pamuk bitkisi]]
'''Pamuk''' (''Gossypium hirsitum''), [[ebegümecigiller]] (Malvaceae) familyasından anavatanı [[Hindistan]] olan kültürü yapılan bir [[bitki]] [[tür]]üdür.

== Morfoloji ==
Pamuk bitkisi [[kök]], sap, [[yaprak]], [[çiçek]] ve [[tohum]]dan oluşmaktadır. Tür ve [[varyete]]sine göre 60–120&nbsp;cm, [[ağaç]] halinde olanlar ise 5–6 m boylanabilir. Pamuk 30–100&nbsp;cm derine, 50–80&nbsp;cm yanlarına uzanan kazık köke sahiptir. Toprak yüzeyinin 8–10&nbsp;cm altında ilk yan kökler meydana gelir Bunlar yatay olarak büyürler. Yan köklerin sayıları 3-4 tanedir. Her biri tekrar dallanarak etrafa yayılır. [[Epidermis]] hücrelerinin dışa doğru uzaması ile sayısız emici tüyler meydana gelir. Genel olarak kök toprakta dik olarak ya da bir süre sonra zikzak çizerek devam eder. Uygun koşullarda kök uzunluğu 1,5 m'ye kadar ulaşabilir.

[[Afrika]]'da, çok yıllık ağaç şeklinde olan pamuk çeşitleri de vardır. Pamuk gövdeleri dik, dallanmış ve çok tüylüdür. Yapraklar uzun saplı, parçalı ve tabanı kalp şeklindedir. Çiçekler saplı ve yaprakların koltuğunda tek tek bulunur. Dış çanak yaprakları üç parçalı, taç yaprakları ise beş serbest parçalıdır. [[Meyve]]si, olgunlukta açılan veya kapalı kalan, 3-5 gözlü bir kapsüldür. Bu kapsüle koza da denir. Her gözde siyahımsı renkli, oval şekilli ve üzeri uzun, sık ve beyaz renkli tüylerle örtülü 5-10 tohum bulunur. Pamuk tohumu, etrafındaki bu tüy veya liflerle beraber `kütlü` adını alır.

== Tarih ve etimoloji ==
Arkeolojik kanıtlar gerek Hindistan gerek [[Güney Amerika]]'da birbirinden bağımsız olarak 6000 ila 7000 yıl önce pamuğun değişik türlerinin tarımının yapıldığı ve giyimde kullanıldığını göstermektedir. Eski dünyaya pamuk Hindistan'daki [[Harappa]] uygarlığından gelmiştir. [[Mezopotamya]]'dan da [[Eski Mısır]]'a geçmiştir.

Pamuğun [[Arapça]]daki ismi olan ''kutun'' ('al kutun') [[İngilizce]]ye ''cotton'', [[İspanyolca]]ya ''algodón'' olarak geçmiştir. '''Pamuk''' için Türkiye'de yerel olarak üreticilerin kullandığı 'pambuk', 'bambuk' adının da, bugün [[Suriye|Kuzey Suriye]]'de yer alan [[Menbic]] şehrinin (Hierapolis Bambyce ya da Bambyke) başka dillerdeki değişik söylenişinden gelmiş olması muhtemeldir. (Arnold Toynbee, Turkey: A Past and a Future, dipnot.50)

Pamuk, [[alüvyon]]lu ve kuvvetli toprakları sever. Derin sürülmüş ve iyi [[gübre]]lenmiş topraklara ekilir. Ekim; sıcak bölgelerde şubat, soğuk bölgelerde Mart-Nisan aylarında yapılır. Ağustos ve Eylül'de hasat edilir. Pamuk için en büyük tehlike yağmurlardır. Yağmurlar, verimin ve kalitenin düşmesine sebep olur.

Türkiye'de MÖ 330 yılına dek geriye giden uzun bir tarihçesi olmasına karşın asıl gelişmesi 11. yüzyılda Selçuklu Türkleri ve 14. yüzyılda Osmanlı Türkleri zamanında olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra ise pamuk tarımına büyük önem verilmiştir.

== Pamuk çeşitleri ==
Türkiye'de yetiştirilen pamukların tamamı orta lifli pamuklar olup birçok çeşidi kullanılmaktadır. Yaygın olanları; Gloria, Lydia, 499, Lima, BA373 [[akala]], Stoneville 453, Carolina Quin, Çukurova 1518, Sayar 314, Nazilli 84, Nazilli 87, Maraş/Erşan 92, Ege 7913 Carmen, Flora, Celia, Candia, Julia, Beyaz Altın 119, BA308, Diamond çeşididir.

== Ekolojik istekleri ==
Pamuk için ideal hava sıcaklığı 21 ila 37&nbsp;°C arasındadır. Toprak yeterince süzek, kumlu-killi ve organik maddece zengin olmalıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://wikifarmer.com/tr/pamuk-bitkisinin-toprak-ve-iklim-istekleri/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=4 Ekim 2019 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190906125944/https://wikifarmer.com/tr/pamuk-bitkisinin-toprak-ve-iklim-istekleri/ |arşivtarihi=6 Eylül 2019 |ölüurl=hayır }}</ref>

==Dünyada pamuk üretimi ==
{| class="sortable wikitable" style="margin: 0 0 0.5em 1em"
|+ En Çok Pamuk Üreten 10 Ülke <br />(milyon metrik ton)
!Sıra
!Ülke
!2009
!2010
!2011
|-
| 1 || {{CHN}} || 6,377,000 || 5,970,000 || 6,588,950
|-
| 2 || {{IND}} || 4,083,400 || 5,683,000 || 5,984,000
|-
| 3 || {{ABD}} || 2,653,520 ||  3,941,700 || 3,412,550
|-
| 4 || {{PAK}} || 2,111,400 || 1,869,000 || 2,312,000
|-
| 5 || {{BRA}} || 956,189 || 973,449 || 1,673,337
|-
| 6 || {{UZB}} || 1,128,200 || 1,136,120 || 983,400
|-
| 7 || {{TUR}} || 638,250 || 816,705 || 954,600
|-
| 8 || {{AUS}} || 329,000 || 386,800  || 843,572
|-
| 9 || {{TKM}} || 220,100 || 330,000  || 330,000
|-
| 10 || {{ARG}} || 135,000 || 230,000  || 295,000
|-bgcolor="#CCCCCC"
| — || ''[[Dünya]]'' || 19,848,921 || 22,714,154  || 24,941,738
|-
|colspan=5 | ''Kaynak: [[FAO|BM Gıda ve Tarım Örgütü]]'' <ref>{{Web kaynağı | url = http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx | yayıncı = [[FAO|UN Food & Agriculture Organization]] | başlık = Production of Cotton by countries | yıl = 2011 | erişimtarihi = 26 Ağustos 2013 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160601172527/http://faostat.fao.org/site/339/default.aspx | arşivtarihi = 1 Haziran 2016 | ölüurl = hayır }}</ref>
|}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Pamuk hasat makinası]]
* [[Bisinoz]]
* [[Nitroselüloz]](Pamuk barutu)
* [[Pamuk yağı]]

== Kaynakça ==
{{Commons kategori}}
{{Kaynakça}}
{{Lifler}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Pamuk| ]]