Oslo Anlaşmaları sayfasının kaynağını görüntüle

{{Antlaşma bilgi kutusu|adı=Oslo Anlaşmaları|resim=Bill Clinton, Yitzhak Rabin, Yasser Arafat at the White House 1993-09-13.jpg|altyazı=İsrail Başbakanı [[İzak Rabin]] (solda), ABD Başkanı [[Bill Clinton]] (ortada) ve Filistin Lideri [[Yaser Arafat]] (sağda) 1993 yılında [[Beyaz Saray]]'da|tür=İkili müzakereler|context=[[İsrail-Filistin barış süreci]]|imza_tarihi=13 Eylül 1993 (Oslo I)<br/> 28 Eylül 1995 (Oslo II)|imza_yeri={{flagdeco|ABD}} [[Washington, DC]] ([[Oslo I Anlaşması|Oslo I]])<br />{{flagdeco|Mısır}} [[Taba, Mısır|Taba]] ([[Oslo II Anlaşması|Oslo II]])|mediators={{bayrakülke|Norveç}}|taraflar={{bayrakülke|İsrail}}<br />{{flagicon image|Flag of Palestine - short triangle.svg}} [[Filistin Kurtuluş Örgütü|FKÖ]]|diller={{yatay liste|[[İngilizce]]|[[İbranice]]|[[Arapça]]}}}}
{{İsrail-Filistin barış süreci}}
'''Oslo Anlaşmaları''', [[İsrail]] ile [[Filistin Kurtuluş Örgütü]] (FKÖ) arasında 1993 yılında [[Washington, DC]]'de imzalanan [[Oslo I Anlaşması]]<ref name="dop">{{Web kaynağı|url=http://knesset.gov.il/process/docs/oslo_eng.htm|başlık=Declaration of Principles on Interim Self-Government Arrangements|erişimtarihi=11 Aralık 2023|tarih=15 Kasım 2002|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20021115183950/http://knesset.gov.il/process/docs/oslo_eng.htm|arşivtarihi=15 Kasım 2002|ölüurl=}}</ref> ve 1995 yılında [[Mısır]]'ın [[Taba, Mısır|Taba]] kentinde imzalanan [[Oslo II Anlaşması]]'dır.<ref>{{Web kaynağı|url=http://knesset.gov.il/process/docs/heskemb_eng.htm|başlık=Israeli-Palestinian Interim Agreement on the West Bank and the Gaza Strip|erişimtarihi=11 Aralık 2023|tarih=15 Kasım 2002|çalışma=web.archive.org|arşivurl=https://web.archive.org/web/20021115180646/http://knesset.gov.il/process/docs/heskemb_eng.htm|arşivtarihi=15 Kasım 2002|ölüurl=}}</ref> Bu anlaşmalar, [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi]]nin [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 242 sayılı kararı|242 sayılı kararı]] ve [[Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 338 sayılı kararı|338 sayılı kararı]] temelinde bir [[Barış antlaşması|barış anlaşmasına]] ulaşmayı ve "[[Filistinliler|Filistin halkının]] [[kendi kaderini tayin hakkı]]nı" yerine getirmeyi amaçlayan bir [[İsrail-Filistin barış süreci|barış süreci]] olan Oslo sürecinin başlangıcına işaret ediyordu. Oslo süreci, [[Norveç]]'in [[Oslo]] kentinde yapılan gizli görüşmelerin ardından başladı ve hem FKÖ'nün [[İsrail'in uluslararası tanınması|İsrail'i tanıması]] hem de İsrail'in FKÖ'yü Filistin halkının temsilcisi ve ikili müzakerelerde bir ortak olarak kabul etmesiyle sonuçlandı.

Oslo Anlaşmaları'nın kayda değer sonuçları arasında, [[Batı Şeria]] ve [[Gazze Şeridi]]'nin bazı bölümlerinde sınırlı Filistin özyönetimini yürütmekle görevlendirilen [[Filistin Ulusal Yönetimi]]'nin kurulması ve FKÖ'nün [[İsrail-Filistin çatışması]] etrafında dönen geri kalan konularla ilgili kalıcı statü müzakerelerinde İsrail'in ortağı olarak uluslararası kabul görmesi yer almaktadır. İkili diyalog, İsrail ile gelecekteki [[Filistin Devleti]] arasındaki uluslararası sınırla ilgili sorulardan kaynaklanmaktadır: bu konudaki müzakereler [[İsrail yerleşim birimleri|İsrail yerleşimleri]], [[Kudüs'ün statüsü]], Filistin özerkliğinin kurulmasının ardından İsrail'in güvenlik üzerindeki kontrolünü sürdürmesi ve [[Filistinlilerin geri dönüş hakkı]] etrafında şekillenmektedir. Oslo Anlaşmaları kesin bir Filistin devleti yaratmamıştır.<ref name="nyt_mideast-accord">[https://www.nytimes.com/1994/05/05/world/mideast-accord-overview-rabin-arafat-sign-accord-ending-israel-s-27-year-hold.html?pagewanted=all ''Mideast accord: the overview; Rabin and Arafat sign accord ending Israel's 27-year hold on Jericho and the Gaza Strip''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20201209052541/https://www.nytimes.com/1994/05/05/world/mideast-accord-overview-rabin-arafat-sign-accord-ending-israel-s-27-year-hold.html?pagewanted=all|tarih=9 Aralık 2020}}. Chris Hedges, New York Times, 5 May 1994.

Quote of Yitzhak Rabin: "We do not accept the Palestinian goal of an independent Palestinian state between Israel and Jordan. We believe there is a separate Palestinian entity short of a state."</ref>

Çeşitli [[Filistin'de siyasi şiddet|Filistinli militan gruplar]] da dahil olmak üzere Filistin nüfusunun büyük bir kısmı Oslo Anlaşmaları'na şiddetle karşı çıktı; [[Filistinli Amerikalılar|Filistinli-Amerikalı]] filozof [[Edward W. Said|Edward Said]] bu anlaşmaları "Filistin [[Versay Barış Antlaşması|Versay]]'ı" olarak tanımladı.<ref name="More2008">{{kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=zaexvmZLSO0C&pg=PA65|başlık=International Assistance to the Palestinians After Oslo: Political Guilt, Wasted Money|erişim-tarihi=19 Kasım 2020|arşiv-tarihi=21 Ocak 2023|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20230121053708/https://books.google.com/books?id=zaexvmZLSO0C&pg=PA65|tarih=31 Mart 2008|sayfalar=65|yayıncı=Routledge|alıntı=Oslo was opposed by the Islamic movements such as Hamas and Islamic Jihad, parties on the left such as the Popular Front for the Liberation of Palestine (PFLP) and the Democratic Front for the Liberation of Palestine (DFLP), and also by intellectuals, mainstream politicians and former peace negotiators such as Haydar Abd al-Shafi, Karma Nabulsi and Edward Said. The latter famously described the agreement as...|author=Anne Le More|isbn=978-1-134-05233-2|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Aşırı sağ]]cı İsrailliler de Oslo Anlaşmaları'na karşıydı ve [[İzak Rabin|Rabin]] 1995 yılında anlaşmaları imzaladığı için aşırı sağcı bir İsrailli tarafından öldürüldü.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/9/13/what-were-oslo-accords-israel-palestinians|başlık=What were the Oslo Accords between Israel and the Palestinians?|erişimtarihi=18 Ekim 2023|arşivtarihi=19 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231019021406/https://www.aljazeera.com/news/2023/9/13/what-were-oslo-accords-israel-palestinians|dil=İngilizce|website=www.aljazeera.com|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.history.com/this-day-in-history/israel-palestine-peace-accord-signed | başlık = Israel-Palestine peace accord signed {{!}} September 13, 1993 | erişimtarihi = 18 Ekim 2023 | dil = İngilizce | website = HISTORY | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100308015123/https://www.history.com/this-day-in-history/israel-palestine-peace-accord-signed | arşivtarihi = 8 Mart 2010}}</ref>

== Oslo süreci ==
Oslo süreci, 1993 yılında İsrail ve FKÖ arasında gizli görüşmelerle başlayan "barış süreci"dir. Müzakereler, askıya alma, arabuluculuk, müzakerelerin yeniden başlaması ve tekrar askıya alma şeklinde bir döngü haline gelmiştir. Oslo süreci 2000 yılında [[2000 Camp David Zirvesi|Camp David Zirvesi]]'nin başarısızlığa uğraması ve [[İkinci İntifada]]'nın patlak vermesiyle sona erene kadar bir dizi anlaşmaya varılmıştır.<ref>Just Vision, [http://www.justvision.org/glossary/oslo-process ''Oslo Process''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131224103107/http://www.justvision.org/glossary/oslo-process|tarih=24 Aralık 2013}}. Retrieved December 2013</ref><ref name="MEDEA_Oslo">MEDEA, [http://www.medea.be/en/countries/occupied-palestinian-territories/oslo-peace-process/ ''Oslo peace process''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210215201614/https://www.medea.be/en/countries/occupied-palestinian-territories/oslo-peace-process/|tarih=15 Şubat 2021}}. Retrieved December 2013</ref>

İkinci İntifada sırasında, açıkça iki devletli bir çözümü ve bağımsız bir Filistin devletinin kurulmasını hedefleyen [[barış için yol haritası]] ortaya kondu. Ancak yol haritası kısa süre içinde Oslo sürecine benzer bir döngüye girdi, ancak herhangi bir anlaşma sağlanamadı.

== Arka plan ==
Oslo Anlaşmaları [[Camp David Sözleşmesi|1978 Camp David Anlaşmaları'na]] dayanmaktadır ve bu nedenle bu anlaşmalarla önemli benzerlikler göstermektedir.<ref name="CampDavid" group="not">Orta Doğu'da Barış için Çerçeve'den, 1978 [[Camp David Sözleşmesi|Camp David Anlaşmaları'nın]] bir parçası ve Oslo Anlaşmaları'nın planı:

* ''Mısır ve İsrail, ... Batı Şeria ve Gazze için beş yılı aşmayan bir süre için geçiş düzenlemeleri yapılması konusunda mutabıktır. Bölge sakinlerine tam özerklik sağlamak amacıyla, bu düzenlemeler kapsamında İsrail askeri hükümeti ve sivil idaresi, bu bölgelerde yaşayanlar tarafından mevcut askeri hükümetin yerine kendi kendini yönetecek bir otorite özgürce seçilir seçilmez geri çekilecektir.''
* ''Mısır, İsrail ve Ürdün, Batı Şeria ve Gazze'de seçimle işbaşına gelen özyönetim otoritelerinin kurulmasına yönelik yöntemler üzerinde anlaşmaya varacaklardır. Mısır ve Ürdün heyetlerinde Batı Şeria ve Gazze'den Filistinliler veya karşılıklı mutabık kalınacak diğer Filistinliler yer alabilir. Taraflar, Batı Şeria ve Gazze'de uygulanacak özyönetim otoritesinin yetki ve sorumluluklarını tanımlayacak bir anlaşmayı müzakere edeceklerdir. İsrail Silahlı Kuvvetlerinin geri çekilmesi gerçekleşecek ve kalan İsrail kuvvetlerinin belirlenen güvenlik bölgelerine yeniden konuşlandırılması sağlanacaktır. Anlaşma ayrıca iç ve dış güvenlik ile kamu düzeninin sağlanmasına yönelik düzenlemeleri de içerecektir. Ürdün vatandaşlarının da dahil olabileceği güçlü bir yerel polis gücü oluşturulacaktır. Ayrıca İsrail ve Ürdün kuvvetleri ortak devriyelere katılacak ve sınırların güvenliğini sağlamak için kontrol noktalarında görev yapacaklardır.''
* ''Batı Şeria ve Gazze'de özyönetim otoritesi (idari konsey) kurulup göreve başladığında, beş yıllık geçiş dönemi başlayacaktır. Mümkün olan en kısa sürede, ancak geçiş döneminin başlangıcından sonraki üçüncü yıldan geç olmamak kaydıyla, Batı Şeria ve Gazze'nin nihai statüsünü ve komşularıyla ilişkilerini belirlemek ve geçiş döneminin sonuna kadar İsrail ve Ürdün arasında bir barış anlaşması imzalamak üzere müzakereler yapılacaktır. Bu müzakereler Mısır, İsrail, Ürdün ve Batı Şeria ve Gazze sakinlerinin seçilmiş temsilcileri arasında yürütülecektir.'' (See JimmyCarterLibrary, [http://www.jimmycarterlibrary.gov/documents/campdavid/accords.phtml ''The Framework for Peace in the Middle East''] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131216211951/http://www.jimmycarterlibrary.gov/documents/campdavid/accords.phtml|tarih=16 Aralık 2013}} (1978). Accessed December 2013)
</ref> Camp David'in "Orta Doğu'da Barış Çerçevesi", Batı Şeria ve Gazze'nin yerel ve sadece yerel (Filistinli) sakinleri için özerklik öngörüyordu. O dönemde Batı Şeria'da (Doğu Kudüs hariç) yaklaşık 7400,<ref name="Btselem_Hook-Crook">[http://www.btselem.org/download/201007_by_hook_and_by_crook_eng.pdf ''By Hook and by Crook – Israeli Settlement Policy in the West Bank''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140417103250/http://www.btselem.org/download/201007_by_hook_and_by_crook_eng.pdf|tarih=17 Nisan 2014}}, p.&nbsp;90. B’Tselem, July 2010</ref> Gazze'de ise 500 yerleşimci yaşıyordu;<ref name="conquest_colony">{{Web kaynağı | url = https://www.palestine-studies.org/en/node/38725 | başlık = Israeli Settlements in Occupied Arab Lands: Conquest to Colony | erişimtarihi = 11 Aralık 2023 | dil = İngilizce | sayfa = 29 | çalışma = Institute for Palestine Studies | arşivurl = https://web.archive.org/web/20231211115755/https://www.palestine-studies.org/en/node/38725 | arşivtarihi = 11 Aralık 2023}}</ref> ancak Batı Şeria'daki sayı hızla artıyordu. İsrail FKÖ'yü terörist bir örgüt olarak gördüğü için Filistin halkının tek temsilcisi ile görüşmeyi reddetti. Bunun yerine İsrail, Mısır ve Ürdün'ün yanı sıra "Batı Şeria ve Gazze sakinlerinin seçilmiş temsilcileri" ile görüşmeyi tercih etti.<ref name="CampDavid" group="not" />

Camp David'deki nihai hedef "Batı Şeria ve Gazze'nin nihai statüsü konusunda varılan anlaşmayı dikkate alarak İsrail ve Ürdün arasında bir barış anlaşması" iken, Oslo müzakereleri doğrudan İsrail ve FKÖ arasındaydı ve doğrudan bu gruplar arasında bir barış anlaşmasını hedefliyordu. Oslo Anlaşmaları, 1978 Camp David Anlaşmaları gibi, sadece ilk adımlara izin veren geçici bir anlaşmayı amaçlıyordu. Bunu beş yıl içinde tam bir çözümün müzakere edilmesinin takip etmesi amaçlanıyordu.<ref name="CampDavid" group="not" /> Ancak 26 Ekim 1994'te [[İsrail-Ürdün Barış Antlaşması]] imzalandığında Filistinliler antlaşmada yoktu.

== Müzakere ortakları ==

=== Tarafların karşılıklı tanınması ===
Ancak İsrail'in FKÖ'yü müzakere ortağı olarak kabul etmesinden sonra ciddi müzakereler başlayabilirdi. [[Oslo I Anlaşması]]'nın imzalanmasından günler önce, 9 Eylül 1993 tarihli [[İsrail-Filistin Kurtuluş Örgütü tanıma mektupları|Karşılıklı Tanıma Mektupları'nda]] taraflar birbirlerini müzakere ortağı olarak kabul etmeyi kabul ettiler.<ref>[https://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/36917473237100E285257028006C0BC5 ''Israel-PLO Recognition: Exchange of Letters between PM Rabin and Chairman Arafat''] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150504194404/http://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/36917473237100E285257028006C0BC5|tarih=4 Mayıs 2015}}, 9 September 1993</ref> FKÖ İsrail Devleti'ni tanıdı. İsrail de FKÖ'yü "Filistin halkının temsilcisi" olarak tanıdı.

=== Ana katılımcılar ===
Filistin Kurtuluş Örgütü

[[Yaser Arafat]] - Oslo barış süreci sırasında FKÖ lideri

[[Ahmed Kurey]] (diğer adıyla Ebu Ala) - Oslo barış sürecinde FKÖ müzakerecisi

İsrail

* [[Yossi Beilin]] - Oslo barış süreci sırasında İsrailli müzakereci
* [[Yair Hirschfeld]] - Oslo barış süreci sırasında İsrailli müzakereci
* [[Şimon Peres]] - Oslo barış süreci sırasında İsrail Dışişleri Bakanı
* [[Ron Pundak]] - İsrail'in resmi katılımından önce Hirschfeld ile birlikte ilk İsrail müzakere ekibini kurdu
* [[İzak Rabin]] - Oslo barış süreci sırasında İsrail başbakanı
* [[Uri Savir]] - İsrail Dışişleri Bakanlığı eski genel müdürü, İsrail müzakere ekibinin başkanı

Norveç (arabulucu)

* [[Jan Egeland]] - Norveç Dışişleri Bakan Yardımcısı, müzakereler için siyasi koruma, arabuluculuk ve finansman sağladı
* [[Johan Jørgen Holst]] - Norveç Dışişleri Bakanı
* [[Terje Rød-Larsen]] - Müzakereler sırasında Norveçli arabulucu
* [[Mona Juul]] - Müzakereler sırasında Norveçli arabulucu

== Barış planının ana hatları ==
Oslo Anlaşmaları'nın belirtilen hedefleri, diğer hususların yanı sıra, Filistin'in ''geçici'' Özyönetimi ([[Filistin Ulusal Yönetimi|Filistin Yönetimi]] (FY) değil, [[Filistin Yasama Konseyi]])<ref name="lansford_p1627">Tom Lansford, [https://books.google.com/books?id=iC_VBQAAQBAJ&pg=PA1627 ''Political Handbook of the World 2014''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20230620182119/https://books.google.com/books?id=iC_VBQAAQBAJ&pg=PA1627|tarih=20 Haziran 2023}}, pp.&nbsp;1627, 1630–1631. CQ Press, March 2014.

pp.&nbsp;1629–1630: ", and 18 months after the election of the Palestinian Council, which was designated to succeed the PNA as the primary Palestinian governmental body."</ref> ve Güvenlik Konseyinin 242 ve 338 sayılı kararları temelinde beş yıl içinde çözülmemiş meselelerin kalıcı olarak çözüme kavuşturulmasıydı. Anlaşmalar Filistinlilerin "meşru ve siyasi haklarını" tanımakla birlikte, geçici dönemden sonraki kaderleri konusunda sessiz kalmaktadır. Oslo Anlaşmaları ne Oslo sonrası Filistin özyönetiminin niteliğini, yetki ve sorumluluklarını ne de nihayetinde yöneteceği toprakların sınırlarını tanımlamaktadır.

Oslo Anlaşmaları'nın temel konularından biri [[İsrail Savunma Kuvvetleri|İsrail Ordusunun]] Filistin topraklarından çekilmesiydi. Plan, aşamalı bir çekilme ve eş zamanlı olarak güvenliğin sağlanmasına yönelik sorumlulukların [[Filistin Güvenlik Servisleri|Filistinli yetkililere]] devredilmesiydi. Oslo II, Madde X.2 şöyledir:<blockquote>İsrail askeri güçlerinin belirlenen askeri bölgelere yeniden konuşlandırılması Konseyin göreve başlamasının ardından başlayacak ve Filistin polisinin kamu düzeni ve iç güvenlik sorumluluğunu üstlenmesiyle orantılı olarak kademeli olarak uygulanacaktır ...</blockquote>Ve Madde XI.2.e:<blockquote>Konseyin göreve başladığı tarihten itibaren 18 ay içinde tamamlanacak olan diğer yeniden konuşlandırma aşamalarında, kalıcı statü müzakerelerinde müzakere edilecek konular hariç olmak üzere, toprakla ilgili yetki ve sorumluluklar aşamalı olarak Batı Şeria ve Gazze Şeridi topraklarını kapsayacak şekilde Filistin yargı yetkisine devredilecektir.<ref name="oslo22">[http://israelipalestinian.procon.org/view.background-resource.php?resourceID=000921 ''1995 Oslo Interim Agreement''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20151001040405/http://israelipalestinian.procon.org/view.background-resource.php?resourceID=000921|tarih=1 Ekim 2015}}, 28 September 1995. On ProCon website.</ref></blockquote>İlk aşama [[Oslo II Anlaşması'ndaki Batı Şeria bölgeleri|A ve B bölgelerinden]] çekilmeyi içermekteydi. [[C Bölgesi (Batı Şeria)|C Bölgesi]]'nden yeniden konuşlandırmalar sonraki aşamalarda gerçekleşecekti. Madde XI.3'e göre:<blockquote>"C Bölgesi" Batı Şeria'nın A ve B Bölgeleri dışında kalan ve kalıcı statü müzakerelerinde ele alınacak konular dışında, bu Anlaşma uyarınca kademeli olarak Filistinlilerin yetki alanına devredilecek olan bölgeleri anlamına gelir.<ref name="oslo22" /></blockquote>Madde XVII.1'e göre müzakere edilecek konular şunlardır:

"[[Kudüs]], yerleşimler, belirli askeri yerler, Filistinli mülteciler, sınırlar, dış ilişkiler ve İsrailliler; ve ... Konseye devredilmeyen yetki ve sorumluluklar."
[[Dosya:Restricted_space_in_the_West_Bank,_Area_C.png|küçükresim|upright=0.95| Oslo Anlaşmaları uyarınca İsrail tarafından kontrol edilen C Bölgesi, mavi ve kırmızı, Aralık 2011]]
Kudüs ve yerleşimlerin Filistinlilere devredilecek alanların dışında tutulmasıyla, İsrail'in varlığı, bunları koruyacak ordu da dahil olmak üzere, müzakere edilmiş bir anlaşma olmadan değişmeyecektir. Anlaşmalar ayrıca İsrail'in sınırlar, hava sahası ve Gazze karasuları üzerindeki münhasır kontrolünü de korumaktadır. Oslo II, Madde XII:<blockquote>Batı Şeria ve Gazze Şeridi'ndeki Filistinlilerin kamu düzenini ve iç güvenliğini sağlamak amacıyla Konsey, aşağıda Madde XIV'te belirtildiği şekilde [[Filistin Sivil Polis Gücü|güçlü bir polis gücü]] kuracaktır. İsrail, Mısır ve Ürdün sınırlarını koruma sorumluluğu da dahil olmak üzere dış tehditlere karşı savunma sorumluluğunu, denizden ve havadan gelebilecek dış tehditlere karşı savunma sorumluluğunu ve ayrıca iç güvenliklerini ve kamu düzenlerini korumak amacıyla İsraillilerin ve Yerleşimlerin genel güvenlik sorumluluğunu taşımaya devam edecek ve bu sorumluluğu yerine getirmek için gerekli adımları atmak üzere tüm yetkilere sahip olacaktır.<ref name="oslo22" /></blockquote>İlk adım, [[Gazze-Eriha Anlaşması|İsrail'in Gazze ve Eriha'dan kısmen çekilmesi]]<ref name="nyt_mideast-accord" /> ve sivil konulardaki bazı yetki ve sorumlulukların geçici Filistin Yönetimi'ne devredilmesiydi. Tüm bunlar Ekim 1993'ten itibaren iki ay içinde kabul edilecekti (Oslo I, Ek II).

Ardından, İsrail askerleri Filistinlilerin yaşadığı bölgelerden çekilerek konseyin kurulması için [[1996 Filistin genel seçimleri|Filistinlilerin seçim yapmasının]] önünü açacaktı. Konsey Filistin Yönetimi'nin yerini alacak ve Batı Şeria'daki [[İsrail Sivil İdaresi]] feshedilecekti (Oslo II, Madde I). Konseyin göreve başlamasının ardından, Anlaşmanın Ek I Protokolünde ayrıntılı olarak belirtildiği üzere, İsrail birliklerinin yeniden konuşlandırılması devam edecektir.<ref name="Annex_I">[https://web.archive.org/web/20021125095250/http://knesset.gov.il/process/docs/heskemb2_eng.htm ''Annex I: Protocol Concerning Redeployment and Security Arrangements''], Article I ''Redeployment of Israeli Military Forces and Transfer of Responsibility''. Annex I to the Interim Agreement on the West Bank and the Gaza Strip (Oslo II)</ref> Oslo II Madde I, 5. şu şekildedir: "Konseyin göreve başlamasından sonra Batı Şeria'daki Sivil İdare feshedilecek ve İsrail askeri hükümeti geri çekilecektir...."<ref name="oslo22" />

Ancak yirmi yıl sonra İsrail askerlerinin çekilmesi gerçekleşmedi ve [[İsrail Sivil İdaresi|Sivil İdare]] hâlâ Batı Şeria'nın %80'inden fazlasında ([[Oslo II Anlaşması'nda Batı Şeria Bölgeleri|B ve C Bölgesi]]) kalıcı askeri varlığa sahip.<ref name="btselem_area_c">[http://www.btselem.org/area_c/what_is_area_c ''What is Area C?''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160106042057/http://www.btselem.org/area_c/what_is_area_c|tarih=6 Ocak 2016}}. B'Tselem, 9 October 2013</ref>

Kalan konularla ilgili kalıcı statü müzakereleri en geç Mayıs 1996'da ([[Gazze-Eriha Anlaşması]]'nın imzalanmasından iki yıl sonra; Oslo I, Madde V) başlayacak ve Mayıs 1999'dan önce (5 yıllık ara dönemin sonu) sonuçlandırılacaktır. Bir barış anlaşması [[İsrail-Filistin çatışması]]nı sona erdirecektir.

== Filistin Yönetimi ve Yasama Konseyi ==
[[Oslo I Anlaşması]] 1993 yılında imzalandığında [[Filistin toprakları]]nda ne bir hükûmet ne de bir parlamento vardı. [[Filistin Ulusal Yönetimi|Filistin Yönetimi]] (FY veya FUY) 1994 [[Gazze-Eriha Anlaşması]] ile kurulmuştur. Madde III.1 şöyledir:<blockquote>İsrail, işbu anlaşmada belirtildiği şekilde kullanmaya devam edeceği yetkiler hariç olmak üzere, işbu anlaşmanın V. Maddesi uyarınca, işbu anlaşmada belirtilen yetkileri İsrail askeri hükümetinden ve onun Sivil İdaresi'nden, işbu anlaşma ile kurulan Filistin Yönetimi'ne devredecektir.</blockquote>Filistin Yönetimi, [[Filistin Yasama Meclisi|Konsey]] kurulana kadar bazı yetki ve sorumlulukları geçici olarak yerine getirmiştir. Oslo II Anlaşması Madde I.1-2 şu şekildedir:<blockquote>1. İsrail, işbu anlaşmada belirtilen yetki ve sorumlulukları, işbu anlaşma uyarınca İsrail askeri hükümetinden ve Sivil İdaresi'nden Konseye devredecektir. İsrail, bu şekilde devredilmeyen yetki ve sorumlulukları kullanmaya devam edecektir. 2. Konseyin göreve başlamasına kadar, Konseye devredilen yetki ve sorumluluklar, Gazze-Eriha Anlaşması uyarınca kurulan Filistin Yönetimi tarafından kullanılacak ve Konseyin bu konuda üstleneceği tüm hak, yükümlülük ve sorumluluklara da sahip olacaktır. Dolayısıyla, işbu anlaşma boyunca kullanılan 'Konsey' terimi, Konseyin göreve başlamasına kadar, Filistin Yönetimi anlamına gelecek şekilde yorumlanacaktır.<ref name="oslo22" /></blockquote>Filistin Yasama Konseyi (FYK) için [[1996 Filistin genel seçimleri|ilk seçimler]] 20 Ocak 1996 tarihinde yapıldı. FYK tarafından seçilen hükûmetler "[[Filistin Ulusal Yönetimi]]" adını korudu.

== Filistinlilere yönelik uluslararası yardımlar ==
{{Ana|Filistinlilere yönelik uluslararası yardımlar}}
Oslo Anlaşmaları ekonomik konular ve uluslararası yardım konusunda önemli hükümler içermektedir: İlkeler Bildirgesi'nin (İB) Ek IV'ünde bölgesel işbirliği ele alınmakta ve Filistinlilere, Ürdün'e, İsrail'e ve tüm bölgeye yardım etmek için büyük uluslararası yardım çabaları çağrısında bulunulmaktadır.<ref>Annex IV (paragraph 1) of the [http://www.multied.com/Israel/Documents/Oslo.html Declaration of Principles on Interim Self-Government Arrangements] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071014001811/http://www.multied.com/Israel/Documents/Oslo.html|tarih=14 Ekim 2007}}: "The two sides will cooperate in the context of the multilateral peace efforts in promoting a Development Program for the region, including the West Bank and the Gaza Strip, to be initiated by the G7. The parties will request the G7 to seek the participation in this program of other interested states, such as members of the Organisation for Economic Cooperation and Development, regional Arab states and institutions, as well as members of the private sector."</ref>

Oslo Anlaşmaları 1993 yılında imzalandıktan sonra, yeni kurulan Filistin Ulusal Yönetimi'nin ekonomik ödeme gücünü güvence altına almak için Washington DC'de uluslararası bir konferans düzenlendi. Temel hedefler Batı Şeria ve Gazze Şeridi'nde ekonomik kalkınma, Orta Doğu'da istikrar, serbest piyasaların oluşturulması, demokratik kurumların sürdürülmesi ve insan haklarının korunmasıydı.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=https://arabcenterdc.org/resource/international-aid-to-the-palestinians-between-politicization-and-development/|başlık=International Aid to the Palestinians: Between Politicization and Development|erişimtarihi=19 Ekim 2023|arşivtarihi=18 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231018173631/https://arabcenterdc.org/resource/international-aid-to-the-palestinians-between-politicization-and-development/|tarih=16 Ekim 2023|dil=en-US|website=Arab Center Washington DC|ad=Arab Center Washington|soyadı=DC|ölüurl=hayır}}</ref>

[[OECD|Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütüne]] göre 1994-2020 yılları arasında Filistinlilere yapılan yardım 40 milyar doları aşmıştır.<ref name=":0" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://stats.oecd.org/qwids/#?x=2&y=6&f=3:51,4:1,1:1,5:3,7:1&q=3:51+4:1+1:1,2,25,26,77+5:3+7:1+2:1,134+6:1993,1994,1995,1996,1997,1998,1999,2000,2001,2002,2003,2004,2005,2006,2007,2008,2009,2010,2011,2012,2013,2014,2015,2016,2017,2018,2019,2020,2021|başlık=QWIDS - Query Wizard for International Development Statistics|erişimtarihi=19 Ekim 2023|arşivtarihi=21 Ağustos 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230821203843/https://stats.oecd.org/qwids/#?x=2&y=6&f=3:51,4:1,1:1,5:3,7:1&q=3:51+4:1+1:1,2,25,26,77+5:3+7:1+2:1,134+6:1993,1994,1995,1996,1997,1998,1999,2000,2001,2002,2003,2004,2005,2006,2007,2008,2009,2010,2011,2012,2013,2014,2015,2016,2017,2018,2019,2020,2021|website=stats.oecd.org|ölüurl=hayır}}</ref> Bu yardımın en büyük miktarı (%35,4) Filistin Yönetimi'nin bütçesini desteklemek için kullanılırken, geri kalanı Filistin topraklarındaki çeşitli ekonomik sektörlere ve hizmetlere dağıtılmıştır. Yardımın çoğunluğu (~%72) on donör tarafından sağlanmıştır: Avrupa Birliği (%18,9), Amerika Birleşik Devletleri (%14,2), Suudi Arabistan (%9,9), Almanya (%5,8), Birleşik Arap Emirlikleri (%5,2), Norveç (%4,8), Birleşik Krallık (%4,3), [[Dünya Bankası]] (%3,2), Japonya (%2,9) ve Fransa (%2,7).<ref name=":0" />

== Geçiş dönemi ==
Geçiş Dönemi genellikle ara dönem (Oslo I, Madde V) veya ara aşama olarak bilinir.<ref name="bishara">[https://www.jstor.org/stable/2537930?seq=1#page_scan_tab_contents ''4 May 1999 and Palestinian Statehood: To Declare or Not to Declare?''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161106170042/http://www.jstor.org/stable/2537930?seq=1#page_scan_tab_contents|tarih=6 Kasım 2016}}. Azmi Bishara, Journal of Palestine Studies Vol. 28, No. 2 (Winter, 1999), pp.&nbsp;5–16</ref> [[Oslo II Anlaşması]] için kullanılan "Geçici Anlaşma" ve "Geçici Öz-Yönetim Otoritesi" (Oslo I, Madde I) terimleri de buradan gelmektedir. Ara dönem, [[Filistin Ulusal Yönetimi|Filistin Geçici Özyönetim Otoritesi]] ve [[Filistin Yasama Konseyi]]nin kurulması ile "Güvenlik Konseyinin 242 ve 338 sayılı kararları temelinde kalıcı bir çözüme götürecek" kalıcı statü müzakerelerinin sona ermesi arasındaki dönemi kapsayacak şekilde tasarlanmıştır (Oslo I, Madde I). Kalıcı çözüm tanımlanmamıştı. Ara dönem, Gazze-Eriha Anlaşması'nın imzalanmasından beş yıl sonra, 4 Mayıs 1999 tarihinde sona erdi.<ref name="bishara" />

Geçici Özyönetim Düzenlemelerine İlişkin İlkeler Bildirgesi'nin (DOP veya Oslo I) V. Maddesi şu şekildedir<blockquote>'''Geçiş Dönemi ve Kalıcı Statü Müzakereleri'''

# Beş yıllık geçiş dönemi, Gazze Şeridi ve Eriha bölgesinden çekilmenin ardından başlayacaktır.
# Kalıcı statü müzakereleri, İsrail Hükümeti ile Filistin halkının temsilcileri arasında mümkün olan en kısa sürede, ancak en geç geçiş döneminin üçüncü yılının başında başlayacaktır.
# Bu müzakerelerin Kudüs de dahil olmak üzere geri kalan konuları kapsayacağı anlaşılmaktadır: Kudüs, mülteciler, yerleşimler, güvenlik düzenlemeleri, sınırlar, diğer komşularla ilişkiler ve işbirliği ve diğer ortak çıkar konuları.
# İki taraf, daimi statü müzakerelerinin sonucunun, ara dönem için varılan anlaşmalar tarafından engellenmemesi veya önlenmemesi gerektiği konusunda mutabıktır.<ref name="dop" />
</blockquote>

== Ara dönemin sonu ==
Mayıs 1999'da beş yıllık ara dönem kapsamlı bir barış anlaşmasına varılamadan sona erdi, ancak Oslo Anlaşmaları'nın unsurları varlığını sürdürdü. Geçici Filistin Yönetimi kalıcı hale geldi ve FKÖ'nün baskın bir unsuru oldu. [[Oslo II Anlaşması'nda Batı Şeria Bölgeleri|Batı Şeria A, B ve C bölgelerine]] bölünmüş olarak kaldı. Batı Şeria'nın yaklaşık %60'ını kapsayan [[C Bölgesi (Batı Şeria)|C Bölgesi]], İsrail'in münhasır askeri ve sivil kontrolü altındadır. C bölgesinin %1'inden daha azı Filistinlilerin kullanımına tahsis edilmiştir ve Filistinliler İsrail'in kısıtlamaları nedeniyle C bölgesindeki mevcut köylerinde inşaat yapamamaktadır.<ref name="AUS2922p4">{{web kaynağı|url=http://documents.worldbank.org/curated/en/2013/10/18836847/west-bank-gaza-area-c-future-palestinian-economy|başlık=West Bank and Gaza – Area C and the future of the Palestinian economy|erişimtarihi=27 Temmuz 2014|arşivtarihi=1 Ağustos 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20140801210703/http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2014/01/23/000442464_20140123122135/Rendered/PDF/AUS29220REPLAC0EVISION0January02014.pdf|tarih=2 Ekim 2013|sayfa=4|yayıncı=World Bank|alıntı=Less than 1 percent of Area C, which is already built up, is designated by the Israeli authorities for Palestinian use; the remainder is heavily restricted or off-limits to Palestinians, 13 with 68 percent reserved for Israeli settlements, 14 c. 21 percent for closed military zones, 15 and c. 9 percent for nature reserves (approximately 10 percent of the West Bank, 86 percent of which lies in Area C). These areas are not mutually exclusive, and overlap in some cases. In practice it is virtually impossible for Palestinians to obtain construction permits for residential or economic purposes, even within existing Palestinian villages in Area C: the application process has been described by an earlier World Bank report (2008) as fraught with "ambiguity, complexity and high cost".|ölüurl=hayır}}</ref> [[Savunma Bakanlığı (İsrail)|İsrail Savunma Bakanlığının]] bir birimi olan ve [[Bölgelerdeki Hükûmet Faaliyetleri Koordinatörü]] (COGAT) olarak bilinen daha büyük bir kuruluşun parçası olan [[İsrail Sivil İdaresi]] hâlâ tam olarak çalışmaktadır. [[İsrail-Filistin Ortak Su Komitesi]] de halen varlığını sürdürmektedir.

[[2000 Camp David Zirvesi]]'nde ABD, müzakereleri yeniden canlandırarak Anlaşmaları kurtarmaya çalıştı. Zirvenin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından [[İkinci İntifada]] patlak verdi ve "barış süreci" çıkmaza girdi.

== İsrail'in geri çekilme sürecinin uygulanması ==
[[Gazze-Eriha Anlaşması]]'nın ardından ve [[1996 Filistin genel seçimleri|ilk Filistin Yönetimi seçimlerinden]] önce İsrail 1994 yılında [[Eriha]]'dan ve [[Gazze Şeridi]]'nin büyük bölümünden çekildi. [[Hebron Protokolü]] uyarınca İsrail Ocak 1997'de [[El-Halil]]'in %80'inden çekildi. Müzakerelerin durması nedeniyle daha fazla yeniden konuşlanma gerçekleşmedi. Mart 1998'e gelindiğinde geri çekilmelerin hiçbiri gerçekleşmemişti. Ekim 1998'de taraflar [[Wye Nehri Memorandumu]]'nu imzalayarak yeniden konuşlandırmaların yeniden başlatılacağı sözünü verdi, ancak sadece ilk aşama uygulandı. [[Binyamin Netanyahu|Netanyahu]], kabinesinde muhalefetle karşılaşırken, ilave geri çekilmeler ertelendi. [[İkinci İntifada]] sırasında, 2002 yılında, İsrail ordusu daha önce Filistinlilerin kontrolüne geçen bölgelerin çoğunu yeniden işgal etti.<ref name="lansford_p1627" />

== Temel anlaşmalar ==
Oslo sürecindeki temel anlaşmalar şunlardı:

* [[İsrail-Filistin Kurtuluş Örgütü tanıma mektupları|İsrail-FKÖ tanıma mektupları]] (1993). İsrail ve FKÖ'nün karşılıklı tanınması.
* [[Oslo I Anlaşması]] (1993). Müzakerelerin amacını ilan eden ve ara dönemin çerçevesini belirleyen "Geçici Özyönetim Düzenlemelerine İlişkin İlkeler Bildirgesi".<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=Xq6MAgAAQBAJ&pg=PA5|başlık=The Discourse of Palestinian-Israeli Relations: Persistent Analytics and Practices|tarih=15 Nisan 2010|dil=İngilizce|sayfa=5|yayıncı=Routledge|ad=Sean F.|soyadı=McMahon|isbn=978-1-135-20204-0}}</ref> Filistin Yasama Konseyinin göreve başlamasıyla birlikte İsrail Sivil İdaresi'nin feshedilmesi (Madde VII).
* [[Gazze-Eriha Anlaşması]] veya Kahire Anlaşması (1994). Beş yıllık geçiş döneminin başlangıcı olarak İsrail'in Gazze Şeridi ve Eriha bölgesinden üç hafta içinde kısmi olarak çekilmesi (Oslo I Madde V). Eş zamanlı olarak aynı anlaşmayla kurulan Filistin Yönetimi'ne (FY) sınırlı yetki devri.<ref name="MEDEA_Oslo" /> Anlaşmanın bir parçası olan [[Ekonomik İlişkiler Protokolü]] (Paris Protokolü) İsrail ve Filistin Yönetimi arasındaki ekonomik ilişkileri düzenlerken, Filistin ekonomisini İsrail ekonomisine entegre etti.<ref>[http://www.gazagateway.org/2012/09/will-we-always-have-paris ''Will we always have Paris?''] {{webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131225084615/http://www.gazagateway.org/2012/09/will-we-always-have-paris/|tarih=25 Aralık 2013}}. Gaza Gateway, 13 September 2012</ref> Bu anlaşma, Madde XX (Güven Artırıcı Önlemler) dışında Oslo II Anlaşması ile yürürlükten kaldırılmıştır. Madde XX, Filistinli tutuklu ve mahkûmların İsrail tarafından serbest bırakılmasını ya da teslim edilmesini öngörüyordu. Paris Protokolü Oslo II'nin XXIV. maddesine dahil edilmiştir.
* [[Oslo II Anlaşması]] (1995). Batı Şeria'nın [[Oslo II Anlaşması'nda Batı Şeria Bölgeleri|bölgelere]] ayrılması, aslında çok sayıda yerleşim bölgesine bölünmesi ve Filistinlilerin Batı Şeria'nın yaklaşık %60'ından men edilmesi. İsrail askerlerinin A Bölgesi'nden ve diğer bölgelerden "Daha Fazla Yeniden Konuşlandırma" yoluyla yeniden konuşlandırılması. [[Filistin Yasama Konseyi]]nin (Filistin parlamentosu, FYK) seçilmesi ve göreve başlamasıyla birlikte Filistin Yönetimi'nin yerini alması. A Bölgesi'nde İsrail askerî güçlerinin yerine Filistin polisinin konuşlandırılması. Batı Şeria ve Gazze arasında güvenli geçiş. En önemlisi, 4 Mayıs 1999'dan önce sonuçlandırılmak üzere, kalan sorunların nihai çözümüne yönelik müzakerelerin başlatılması.

Daha sonra yapılan tüm anlaşmalar, önceki dört temel anlaşmanın uygulanması amacını taşıyordu.

== Ek anlaşmalar ==
Oslo Anlaşmaları'yla ilgili diğer İsrail-Filistin anlaşmaları şunlardır:

* ''İsrail ve FKÖ Arasında Yetki ve Sorumlulukların Hazırlık Devrine İlişkin Anlaşma'' (Ağustos 1994)''<ref name="MFA">{{Web kaynağı|url=http://www.mfa.gov.il/MFA/ForeignPolicy/Peace/Guide/Pages/Agreement%20on%20Preparatory%20Transfer%20of%20Powers%20and%20Re.aspx|başlık=''Text on Israel Ministry of Foreign Affairs website''|erişimtarihi=14 Şubat 2014|arşivtarihi=13 Eylül 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180913121248/http://www.mfa.gov.il/MFA/ForeignPolicy/Peace/Guide/Pages/Agreement%20on%20Preparatory%20Transfer%20of%20Powers%20and%20Re.aspx|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="Text on UNISPAL">{{Web kaynağı|url=https://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/FD15ECA93FD9AF2785257000005A5810|başlık=Agreement On Preparatory Transfer of Powers and Responsibilities|erişimtarihi=29 Haziran 2017|arşivtarihi=22 Kasım 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20181122150508/https://unispal.un.org/UNISPAL.NSF/0/FD15ECA93FD9AF2785257000005A5810|tarih=29 Ağustos 1994|yayıncı=United Nations|ölüurl=hayır}}</ref>''

: Bu anlaşma 29 Ağustos 1994 tarihinde [[Erez Sınır Kapısı]]nda imzalanmıştır.''<ref name="MFA" /><ref name="Text on UNISPAL" />'' ''Erken Güçlendirme Anlaşması'' olarak da bilinir<ref>[http://www.csmonitor.com/1994/0914/14091.html ''Palestinians in the West Bank chafe under `early empowerment′''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20171012113300/http://www.csmonitor.com/1994/0914/14091.html|tarih=12 Ekim 2017}}.</ref><ref>{{kaynak|başlık=The Palestinian economy: between imposed integration and voluntary separation|sayfa=216|ad=Arie|soyadı=Arnon}}</ref><ref>{{kaynak|başlık=Dishonest broker: the U.S. role in Israel and Palestine|sayfa=98|ad=Naseer Hasan|soyadı=Aruri}}</ref> (İsrail Dışişleri Bakanlığı internet sitesinde bu terim kullanılmaktadır).''<ref name="MFA" />'' Oslo II ile yürürlükten kaldırılmıştır.

* ''Yetki ve Sorumlulukların Daha Fazla Devrine İlişkin Protokol'' (Ağustos 1995)''<ref name="mfa.gov.il">{{Web kaynağı|url=http://mfa.gov.il/MFA/ForeignPolicy/Peace/Guide/Pages/Further%20Transfer%20of%20Powers%20and%20Responsibilities.aspx|başlık=''Text on Israel Ministry of Foreign Affairs website''|erişimtarihi=7 Şubat 2014|arşivtarihi=13 Eylül 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180913115929/http://mfa.gov.il/MFA/ForeignPolicy/Peace/Guide/Pages/Further%20Transfer%20of%20Powers%20and%20Responsibilities.aspx|ölüurl=hayır}}</ref>''

: Bu anlaşma 27 Ağustos 1995 tarihinde [[Kahire]]'de imzalanmıştır.''<ref name="mfa.gov.il" />'' ''Ek Transfer Protokolü'' olarak da bilinir. Oslo II ile yürürlükten kaldırılmıştır.

* [[Hebron Protokolü|Hebron'da Yeniden Konuşlandırmaya İlişkin Protokol]] (Ocak 1997)
* [[Wye Nehri Memorandumu]] (Ekim 1998)
* [[Şarm eş-Şeyh Memorandumu]] (Eylül 1999)
* [[Dolaşım ve Erişim Anlaşması]] (Kasım 2005)

== Güvenlik koordinasyonu ==
Oslo Anlaşmaları İsrail ve Filistin Yönetimi arasında güvenlik koordinasyonunu başlattı. [[Askerî istihbarat|Askeri istihbarat]] koordinasyonu resmi olarak 1996 yılında başlamıştır. [[Batı Duvarı Tüneli ayaklanmaları]]ndan sonra Filistin liderliği İsrail ile güvenlik koordinasyonunu fiilen durdurdu, ancak Wye Nehri Memorandumu'nun imzalanmasından sonra bu koordinasyon yenilendi.<ref>שלמה שפירא, [https://www.intelligence.org.il/userfiles/banners/mabat_35-compressed.pdf הסי. אי. איי. כמתווך בתהליכי שלום במזרח התיכון – חלק ב] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220121151629/https://www.intelligence.org.il/userfiles/banners/mabat_35-compressed.pdf|tarih=21 Ocak 2022}}, מבט מל"מ 35, ינואר 2004</ref>

İkinci İntifada sırasında koordinasyon kesintili oldu ve 2000-2006 yılları arasında etkin bir şekilde işlemedi. Sonraki yıllarda güvenlik koordinasyonu önemli başarılar elde etti<ref>טלי קרויטורו, [https://www.maarachot.idf.il/2012/%D7%92%D7%99%D7%9C%D7%99%D7%95%D7%A0%D7%95%D7%AA/%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%9B%D7%95%D7%AA-445/%D7%A4%D7%A1%D7%A7-%D7%96%D7%9E%D7%9F-%D7%91%D7%90%D7%99%D7%95-%D7%A9/ פסק זמן באיו"ש] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220124162049/https://www.maarachot.idf.il/2012/%D7%92%D7%99%D7%9C%D7%99%D7%95%D7%A0%D7%95%D7%AA/%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%9B%D7%95%D7%AA-445/%D7%A4%D7%A1%D7%A7-%D7%96%D7%9E%D7%9F-%D7%91%D7%90%D7%99%D7%95-%D7%A9/|tarih=24 Ocak 2022}}, מערכות 445, אוקטובר 2012</ref> ve her iki taraf için de güvenliğin sağlanmasında önemli bir faktör haline geldi.<ref>[https://web.archive.org/web/20210608165151/https://www.gov.il/he/departments/about/aboutcogat אודות תיאום פעולות הממשלה בשטחים], אתר ממשלת ישראל, 2021</ref> [[Şin Bet]] tarafından 2016 yılında İsrail hükûmetine sunulan bir güvenlik analizinde güvenlik işbirliğinden övgüyle bahsedilmiştir. [[İsrail Savunma Kuvvetleri|IDF]]'ye göre 2016'nın başlarında Batı Şeria'da terör şüphelilerinin tutuklanmasının yaklaşık %40'ından Filistin güvenlik güçleri sorumluydu.<ref>ראש השב"כ: כשמנגנוני הביטחון הפלסטיניים מקבלים מידע הם מסכלים פיגועים", הארץ, 4 במאי 2016</ref>

İsrail'in Mayıs 2020'de topraklarını tek taraflı olarak ilhak edeceğini açıklamasının ardından Filistin Yönetimi İsrail ile güvenlik koordinasyonunu durdurdu. Ağustos 2020'de [[Birleşik Arap Emirlikleri-İsrail Barış Anlaşması|İsrail-Birleşik Arap Emirlikleri normalleşme anlaşmasının]] ardından ilhak süreci askıya alındı ve Kasım ayında güvenlik işbirliği yeniden tesis edildi.<ref>[https://www.haaretz.co.il/news/politics/1.9314401 הרשות הפלסטינית הודיעה על חידוש התיאום עם ישראל] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220407045720/https://www.haaretz.co.il/news/politics/1.9314401|tarih=7 Nisan 2022}}, הארץ, 17 בנובמבר 2020</ref><ref>[https://www.maariv.co.il/news/military/Article-802809 הרשות הפלסטינית הודיעה על החזרת התיאום הביטחוני, גורמים בישראל אישרו] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20220407044218/https://www.maariv.co.il/news/military/Article-802809|tarih=7 Nisan 2022}}, מעריב, 17 בנובמבר 2020</ref>

İsrail ordusunun [[Ocak 2023 Cenin saldırısı|26 Ocak 2023 tarihinde Cenin'e düzenlediği ve 10 Filistinlinin öldüğü baskının]] hemen ardından Filistin Yönetimi güvenlik koordinasyonunu askıya aldı. ABD'li ve İsrailli yetkililere göre, ABD güvenlik koordinatörü Korgeneral Michael Fenzel baskından önce İsrail hükûmetine ve Filistin Yönetimi'ne bir güvenlik planı sundu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.axios.com/2023/02/01/blinken-abbas-palestinian-authority-jenin-nablus|başlık=Blinken pressed Abbas to accept U.S. security plan for Jenin and Nablus|erişimtarihi=5 Şubat 2023|arşivtarihi=5 Şubat 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230205110319/https://www.axios.com/2023/02/01/blinken-abbas-palestinian-authority-jenin-nablus|tarih=1 Şubat 2023|website=Axios|ad=Barak|soyadı=Ravid|ölüurl=hayır}}</ref>

Baskının ardından ABD Dışişleri Bakanı [[Antony Blinken]], [[Ramallah]]'ta Filistin Devlet Başkanı [[Mahmud Abbas]]'la yaptığı görüşmede, Filistinli silahlı gruplara yönelik bir kıskacı öngören planın kabul edilmesi için baskı yaptı. Filistinliler, İsrail'in Batı Şeria'daki saldırılarını azaltması ve gerilimi düşürmesine vurgu yapılmamasına itiraz ettiler.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.aljazeera.com/news/2023/2/2/us-presses-pa-to-accept-plan-to-quash-palestinian-armed-groups|başlık=US presses PA to accept plan to quash Palestinian armed groups|erişimtarihi=5 Şubat 2023|arşivtarihi=5 Şubat 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230205115926/https://www.aljazeera.com/news/2023/2/2/us-presses-pa-to-accept-plan-to-quash-palestinian-armed-groups|website=www.aljazeera.com|ölüurl=hayır}}</ref>

Bunun üzerine 5 Şubat 2023 tarihinde Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) Siyasi Komite üyesi Usame Kavasmeh, "[Liderlik tarafından] alınan kararlar geri döndürülemez niteliktedir ve ister İsrail ile ilişkiler konusunda olsun ister mevcut statükonun sürdürülemezliği ışığında uluslararası kurumlarda harekete geçme arayışında olsun yürürlüğe girmiştir." dedi.<ref>{{web kaynağı|url=https://english.wafa.ps/Pages/Details/133228|başlık=Despite the pressure, the President and leadership insist on decisions made regarding relationship with Israel|erişimtarihi=5 Şubat 2023|arşivtarihi=5 Şubat 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230205110319/https://english.wafa.ps/Pages/Details/133228|yayıncı=WAFA|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{web kaynağı|url=https://english.wafa.ps/Pages/Details/133228|başlık=Leadership decisions regarding relationship with Israel have entered into force, says official|erişimtarihi=5 Şubat 2023|arşivtarihi=5 Şubat 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230205110319/https://english.wafa.ps/Pages/Details/133228|yayıncı=WAFA|ölüurl=hayır}}</ref>

== Eleştiriler ==

=== Yerleşim yerlerinin genişlemeye devam etmesi ===
[[Şimon Peres|Peres]], ABD Dışişleri Bakanı [[Madeleine Albright]]'ın talebi üzerine yerleşim inşaatlarını sınırlandırırken,<ref name="Schmemann">{{haber kaynağı|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C02E3D9133DF936A35751C1A961958260&sec=&spon=&pagewanted=print|başlık=In West Bank, 'Time' for Settlements Is Clearly Not 'Out'|erişim-tarihi=18 Aralık 2007|arşiv-tarihi=26 Mart 2022|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20220326135407/https://www.nytimes.com/1997/12/05/world/in-west-bank-time-for-settlements-is-clearly-not-out.html?sec=&spon=&pagewanted=print|tarih=5 Aralık 1997|çalışma=[[The New York Times]]|author=Serge Schmemann|yazarbağı=Serge Schmemann|ölüurl=hayır}}</ref> Netanyahu mevcut İsrail yerleşimlerinde inşaatlara devam etti<ref name="FMEP">{{Dergi kaynağı|url=http://www.fmep.org/reports/archive/vol.-8/no.-2/extraordinary-increase-in-settlement-construction-as-diplomacy-falters|başlık=Extraordinary Increase in Settlement Construction as Diplomacy Falters|arşiv-tarihi=14 Nisan 2013|arşiv-url=https://archive.today/20130414194355/http://www.fmep.org/reports/archive/vol.-8/no.-2/extraordinary-increase-in-settlement-construction-as-diplomacy-falters|tarih=March–April 1998|sayı=2|dergi=Settlement Report|yayıncı=Foundation for Middle East Peace|cilt=8|ölüurl=evet}}</ref> ve [[Doğu Kudüs]]'te [[Har Homa]] adında yeni bir mahallenin inşası için planlar ortaya koydu. Ancak, Şamir hükûmetinin 1991-92 seviyesinin çok gerisinde kaldı ve Oslo Anlaşmaları'nda böyle bir yasak olmamasına rağmen yeni yerleşim yerleri inşa etmekten kaçındı.<ref name="Schmemann" /> Konut Birimleri İnşaatı:

* Oslo'dan önce: 13.960 (1991-1992)
* Oslo'dan sonra: 3.840 (1994-95) ve 3.570 (1996-97).<ref>{{web kaynağı|url=http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/housing-starts-in-israel-the-west-bank-and-gaza-strip-settlements-1990-2003|başlık=Housing Starts in Israel, the West Bank and Gaza Strip Settlements, 1990–2003|erişimtarihi=13 Kasım 2011|arşivtarihi=18 Kasım 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081118071542/http://fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/housing-starts-in-israel-the-west-bank-and-gaza-strip-settlements-1990-2003|yayıncı=Foundation for Middle East Peace}}</ref>

=== Norveç'in rolü ===
[[Norveç]]'in müzakereler konusunda önde gelen otoritesi [[Hilde Waage|Hilde Henriksen Waage]]'nin de aralarında bulunduğu Norveçli akademisyenler Oslo sürecinde Norveç'in kusurlu rolüne odaklanmışlardır. Oslo sürecinin merkezinde yer alan Norveç Dışişleri Bakanlığı, 2001 yılında Waage'yi Norveç'in aracılık ettiği arka kanal müzakerelerinin resmi ve kapsamlı bir tarihçesini hazırlamakla görevlendirdi. Araştırmayı yapabilmesi için kendisine bakanlığın arşivlerindeki ilgili tüm gizli dosyalara ayrıcalıklı erişim izni verildi.

Waage, "1993 yılının Ocak ayından Eylül ayına kadar, yani tam da arka kanal görüşmelerinin yapıldığı döneme ait tek bir kağıt parçası bile bulamayınca" şaşırdı. İlgili kişiler belgeleri gizli tutmuş ve teslim etmeyi reddetmişlerdir. Waage şu sonuca varmıştır: "Kayıp belgelerin ... Oslo sürecinin ne ölçüde İsrail'in tesislerinde yürütüldüğünü ve Norveç'in İsrail'in yardımcısı olarak hareket ettiğini göstereceğine şüphe yoktur." Norveç, eşit olmayan taraflar arasında küçük bir devlet olarak arabuluculuk rolü oynamış ve daha güçlü olan tarafın kurallarına göre hareket etmek zorunda kalmıştır. "Önemli olan İsrail'in kırmızı çizgileriydi ve Filistinliler bir anlaşma istiyorlarsa bunları da kabul etmek zorundaydılar.... Kayıp belgeler Oslo sürecinin neden hiçbir zaman sürdürülebilir bir barışla sonuçlanamayacağını neredeyse kesin olarak gösterecektir. Arka kanalın tam olarak belgelenmesi Oslo'nun ardından gelen felaketi büyük ölçüde açıklayacaktır."<ref name="Waage2008">[http://www.palestine-studies.org/jps/fulltext/42078 ''Postscript to Oslo: The Mystery of Norway's Missing Files''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150924064734/http://www.palestine-studies.org/jps/fulltext/42078|tarih=24 Eylül 2015}}. Hilde Henriksen Waage, Journal of Palestine Studies, Vol. XXXVIII, No. 1 (Autumn 2008), pp.&nbsp;54–65; {{ISSN|1533-8614}}

"Had the missing documents ... been accessible at the time of writing, there seems no doubt that the findings of my report would have shown even more starkly the extent to which the Oslo process was conducted on Israel's premises, with Norway acting as Israel's helpful errand boy .... Given the overwhelming imbalance of power between the Israelis and the Palestinians, Norway probably could not have acted otherwise if it wanted to reach a deal—or even if it wanted to play a role in the process at all. Israel's red lines were the ones that counted, and if the Palestinians wanted a deal, they would have to accept them, too .... The missing documents would almost certainly show why the Oslo process probably never could have resulted in a sustainable peace. To a great extent, full documentation of the back channel would explain the disaster that followed Oslo."</ref>

=== İsrail güvenliğini zayıflatmak ===
İsrailli akademisyen [[Efraim Karsh]], "[[İkinci İntifada|1948'den bu yana İsrailliler ve Filistinliler arasındaki en kanlı ve yıkıcı çatışmanın]]" koşullarını yaratan ve [[Filistin Ulusal Yönetimi]] ve [[Hamas]]'ın yönetimi altında yaşayan "yeni nesil Filistinlileri" "[[Nazi Almanyası]]'ndan bu yana kapsam ve yoğunluk bakımından eşi benzeri olmayan Yahudi (ve İsrail) karşıtı aşağılık kışkırtmalarla" radikalleştiren Anlaşmaları "[İsrail'in] tarihindeki en bariz stratejik gaf" olarak nitelendirdi. Karsh şunları belirtiyor: "Sonuç olarak, İB'nin [İlkeler Bildirgesi] imzalanmasından bu yana 1600'den fazla İsrailli öldürüldü ve 9000 kişi de yaralandı - önceki yirmi altı yılın ortalama ölü sayısının neredeyse dört katı."<ref>{{dergi kaynağı|url=http://www.meforum.org/6264/why-the-oslo-process-doomed-peace|başlık=Why the Oslo Process Doomed Peace|erişim-tarihi=11 Aralık 2016|arşiv-tarihi=20 Aralık 2016|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20161220094510/http://www.meforum.org/6264/why-the-oslo-process-doomed-peace|tarih=Sonbahar 2016|sayı=4|sayfalar=1-17|dergi=[[Middle East Quarterly]]|cilt=23|ad=Efraim|soyadı=Karsh|yazarbağı=Efraim Karsh|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Filistin güvenliğini zayıflatmak ===
Graham Usher, anlaşmaların "İsrailliler için koşulsuz güvenlik, Filistinliler için ise koşullu güvenlik" sağladığını savundu. Güvenlik düzenlemelerinin "İsrail'in işgal altındaki topraklardaki toprak ve güvenlik hırslarının pratikte uygulanmasından başka bir şey olmadığını" ve "İsrail'in Filistin Yönetimi üzerinde sahip olduğu askeri ve toprak kaynaklarının dengesiz dağılımını" düzeltmekte başarısız olduğunu belirtti.

Anlaşmaların hemen ardından kaleme aldığı yazısında Usher, [[Filistin Ulusal Güvenlik Kuvvetleri|çeşitli güvenlik güçlerinin]] çokluğunun siyasi patronaj için muazzam bir alan sağladığını savunmuş ve Filistin güvenlik güçlerini, yargı izni veya yaptırımı olmaksızın toplu tutuklamalar gerçekleştirerek "yasal sürecin bir benzerini bile" işletmemekle eleştirmiştir.<ref>{{dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/13dec553-c0eb-33ab-8589-55bdb1c85812|başlık=The Politics of Internal Security: The PA's New Intelligence Services|erişim-tarihi=26 Ağustos 2023|arşiv-tarihi=12 Ekim 2023|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20231012113925/https://www.jstor.org/stable/13dec553-c0eb-33ab-8589-55bdb1c85812|tarih=1996|sayı=2|sayfalar=21-34|dergi=Journal of Palestine Studies|cilt=25|doi=10.2307/2538181|ad1=Graham|soyadı1=Usher|jstor=2538181|ölüurl=hayır}}</ref>

=== Filistinlilerin devlet olma isteklerini zayıflatmak ===
Seth Anziska, Oslo'nun "Filistinlilerin kendi kendini yönetmesinin tavanını" resmîleştirerek "gerçek içeriği olmayan bir devletin kalıntılarını" sağladığını savundu. Rabin'in İsrail'in (Rabin'in ifadesiyle) "bir devletten daha az" olan bir Filistin "varlığıyla" birlikte var olacağı kalıcı bir çözüme atıfta bulunan açıklamalarına işaret eden Anziska, Anlaşmaların [[Menahem Begin]]'in Filistin devletine karşı muhalefetinin bir mirası olduğunu savundu.<ref>{{kitap kaynağı|başlık=Preventing Palestine: A Political History from Camp David to Oslo|url=https://archive.org/details/preventingpalest0000anzi|tarih=2018|yer=Princeton|yayıncı=Princeton University Press|isbn=9780691177397|ad1=Seth|soyadı1=Anziska}}</ref> [[Edward W. Said|Edward Said]] bir röportajında şöyle diyordu: "İsrail ve Batılı hükümetler [[Yaser Arafat|Arafat]]'ın toplumunun bazı unsurlarını baskı altında tutmasını istiyor. Onun bir diktatör olmasını istiyorlar. Barış anlaşmasının mekanizması bunu gayet açık bir şekilde ortaya koyuyor. Ben barıştan yanayım. Ve müzakere edilmiş bir barıştan yanayım. Ancak bu anlaşma adil bir barış değildir."<ref>{{web kaynağı|url=https://www.middleeasteye.net/news/edward-said-life-writings-seven-quotes-twenty-years-on|başlık=Twenty years on: Edward Said's life and writings, in seven quotes|arşivtarihi=23 Ekim 2023|arşivurl=https://archive.today/20231023181925/https://www.middleeasteye.net/news/edward-said-life-writings-seven-quotes-twenty-years-on|tarih=25 Eylül 2023|çalışma=Middle East Eye|ad=Rayhan|soyadı=Uddin}}</ref>

=== Nihai statü müzakerelerinin ertelenmesi ===
Shamir Hassan, anlaşmaların sınırlar, Filistinli mülteciler ve Kudüs'ün statüsü gibi "İsrail-Filistin çatışmasını toplu olarak tanımlayan temel meseleleri çözmeye yönelik elle tutulur bir çaba" içermediğine dikkat çekti.<ref>{{dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/41289422|başlık=Oslo Accords: The Genesis and Consequences for Palestine|erişim-tarihi=26 Ağustos 2023|arşiv-tarihi=26 Ağustos 2023|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20230826082752/https://www.jstor.org/stable/41289422|tarih=2011|sayı=7/8|sayfalar=65-72|dergi=Social Scientist|cilt=39|ad1=Shamir|soyadı1=Hassan|jstor=41289422|ölüurl=hayır}}</ref>

Daniel Lieberfeld, İsrail'in kilit yerel kurumların ya da seçmenlerin onayına ihtiyaç duyması nedeniyle kısıtlandığını, bunun da nihai statü konularının müzakerelerin dışında bırakılması anlamına geldiğini öne sürdü. Lieberfeld, nihai statü görüşmelerini mümkün kılmak için bu tür endişelerin birkaç yıl içinde nasıl azalmasının beklendiğinin belirsiz olduğunu savundu.<ref>{{dergi kaynağı|url=https://brill.com/view/journals/iner/13/1/article-p133_8.xml?language=en|başlık=Secrecy and "Two-Level Games" in the Oslo Accord: What the Primary Sources Tell Us|erişim-tarihi=26 Ağustos 2023|arşiv-tarihi=12 Kasım 2023|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20231112115013/https://brill.com/view/journals/iner/13/1/article-p133_8.xml?language=en|tarih=2008|sayfalar=133-146|dergi=International Negotiation|cilt=13|doi=10.1163/138234008X298002|ad1=Daniel|soyadı1=Lieberfeld|ölüurl=hayır}}</ref>

== Oslo Anlaşmaları'na alternatifler ==
Oslo Anlaşmaları açıkça [[İki devletli çözüm|iki devletli bir çözümü]] desteklemese de [[Batı Şeria]] ve [[Gazze]]'de [[Filistin Ulusal Yönetimi|özerk kurumlar]] oluşturdu ve bu nedenle iki devletli bir geleceği öngördüğü şeklinde yorumlandı.<ref>{{Web kaynağı|url=https://carnegieendowment.org/sada/89215|başlık=How Israeli Settlements Impede the Two-State Solution|erişimtarihi=11 Aralık 2023|tarih=7 Mart 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20230504142625/https://carnegieendowment.org/sada/89215|arşivtarihi=4 Mayıs 2023|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{web kaynağı|url=https://www.justsecurity.org/87487/the-last-chance-for-a-two-state-solution-for-israelis-and-palestinians-may-be-to-think-much-bigger/|başlık=The Last Chance for a Two-State Solution for Israelis and Palestinians May be to Think Much Bigger|erişimtarihi=8 Ekim 2023|arşivtarihi=15 Kasım 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231115200802/https://www.justsecurity.org/87487/the-last-chance-for-a-two-state-solution-for-israelis-and-palestinians-may-be-to-think-much-bigger/|tarih=7 Ağustos 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Ian Lustick]], Oslo sürecinin zirvesinde iki devletli çözümün benimsenmesinin o zamandan beri dağıldığını ve alternatif bir önerinin İsrail ve Filistin topraklarını tek bir hükûmetle tek bir devlette birleştirecek [[Tek devletli çözüm|tek devletli bir çözüm]] olduğunu savunuyor.<ref>{{haber kaynağı|url=https://www.nytimes.com/2013/09/15/opinion/sunday/two-state-illusion.html|başlık=Opinion &#124; Two-State Illusion|erişim-tarihi=8 Ekim 2023|arşiv-tarihi=22 Ekim 2023|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20231022192954/https://www.nytimes.com/2013/09/15/opinion/sunday/two-state-illusion.html|tarih=14 Eylül 2013|çalışma=The New York Times|ad1=Ian S.|soyadı1=Lustick|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Brendan O'Leary]], tek devletli bir çözümün başarısının, ortadan kalkmalarını hayal etmek yerine mevcut kimlik ve kurumlardan yararlanmasında yatabileceğini öne sürüyor.<ref>{{dergi kaynağı|url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/17449057.2016.1210346|başlık=Mirage or Vision: Binationalism in Theory and Practice|tarih=2016|sayı=4|sayfalar=422-437|dergi=Ethnopolitics|cilt=15|doi=10.1080/17449057.2016.1210346|ad1=Uriel|soyadı1=Abulof|s2cid=151865476}}</ref>

Alternatif olarak, [[Uri Avnery]] tek devletli bir çözümü "İsrail'i ulusal olmayan bir devlete dönüştürmek" ile eş tutmakta ve "İsrail'in neredeyse tüm pratik alanlardaki -ekonomik, sosyal, askeri- üstünlüğünün Filistinlileri gerçek güçten yoksun, sömürülen bir alt sınıfa dönüştüreceğini" savunmaktadır. Avnery devam ediyor: "Ulusal mücadele hiçbir şekilde sona ermeyecektir. Bu durum Yahudilerin Batı Şeria'da Arap toprağı satın almalarını, göçü kontrol etmelerini ve ulusal üstünlüklerini korumak için diğer önlemleri almalarını çok daha kolay hale getirecektir."<ref>{{dergi kaynağı|url=https://www.jstor.org/stable/2538392|başlık=A Binational State? God Forbid!|erişim-tarihi=8 Ekim 2023|arşiv-tarihi=22 Ekim 2023|arşiv-url=https://web.archive.org/web/20231022202512/https://www.jstor.org/stable/2538392|tarih=8 Ekim 1999|sayı=4|sayfalar=55-60|dergi=Journal of Palestine Studies|cilt=28|doi=10.2307/2538392|ad2=Azmi|soyadı2=Bishara|ad1=Uri|soyadı1=Avnery|jstor=2538392|ölüurl=hayır}}</ref>

== Notlar ==
<references group="not" responsive="1"></references>

== Kaynakça ==
{{Kaynakça|colwidth=30em}}

== Konuyla ilgili yayınlar ==

* Weiner, Justus R. "[https://repository.law.umich.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1505&context=mjil An Analysis of the Oslo II Agreement in Light of the Expectations of Shimon Peres and Mahmoud Abbas.]" ''Michigan Journal of International Law'' 17.3 (1996): 667–704.
{{Filistin-İsrail sorunu|Diplomacy}}

[[Kategori:1993'te Norveç]]
[[Kategori:1993'te İsrail]]
[[Kategori:1995'te İsrail]]
[[Kategori:Amerika Birleşik Devletleri-İsrail ilişkileri]]
[[Kategori:İsrail-Filistin barış girişimleri]]