İçeriğe atla

Orta gelir tuzağı

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Orta gelir tuzağı (İngilizce: Middle income trap), bir ekonominin belirli bir kişi başına gelir seviyesine ulaştıktan sonra ileri gidemeyip aynı seviyede sıkışıp kalması hâlidir.[1] Bu kavram ilk kez 2007 yılında, Dünya Bankasının bir raporu olan “Doğu Asya’nın Rönensansı: Ekonomik Büyüme İçin Fikirler” (An East Asian Renaissance Ideas for Economic Growth) isimli çalışmada ele alınmıştır. Söz konusu olan raporda, orta gelir seviyesine ulaşan ülkelerin, düşük gelir grubundaki ülkeler ile ücret bakımından rekabet edemedikleri, yüksek gelir grubundaki ülkeler karşısında da inovasyonlarının yetersiz kalması sonucunda düşük büyüme performansı sergilemeleri, orta gelir tuzağına yakalandıkları ifade edilmiştir.[2]

Orta Gelir Tuzağının Belirlenme Çeşitleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kavramın ortaya çıkmasından sonra tanımlanması için bazı çalışmalar yapılmıştır bunlardan Biri Tho (2013)'dur. Tho, orta gelir tuzağının teorik kısmını açıklamaya çalışmıştır. Bir diğer çalışma ise Dünya Bankası tarafından yapılan gelir sınıflandırmasına göre ekonomilerin sınıflandırılmasıdır.

Orta Gelir Tuzağı ve Tho Modeli

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ekonominin Gelişme Aşamaları ve Orta Gelir Tuzağı Grafiği (Tho, 2013:4-5)

Tho, ekonominin gelişme aşamaları üç kısımda ele alınmaktadır. Söz konusu olan aşamalar grafik üzerinde gösterilmiştir. Şekilde A ile B noktaları arası, yoksulluk tuzağında olan az gelişmiş ülkeleri gösterirken, B ile C arası, yoksulluk tuzağından kurtulan ve kalkınmanın ilk aşamasını gerçekleştiren tarımdan sanayiye geçiş ortamındaki, orta gelirli ülkeler gösterilmektedir. C ve D noktaları arasındaki ülkeler ise, sürdürülebilir büyüme performansı gerçekleştiren gelişmiş ülkeleri göstermektedir. Bu aşamalara göre B ile C arasında bulunan tarıma dayalı ülkelerin sanayiye geçişi yaşanırken ivme C noktasına geldikçe azalmıştır. C noktasına gelen bu ülkeler eski büyüme hızlarını yakalayamamaktadır. Düşük büyüme dönemine giren ülkeler C ve E noktaları arasında sıkışarak orta gelir tuzağına yakalanmışlardır.

Gelir Düzeyine Göre Ülke Ekonomileri Sınıflandırılması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta gelir tuzağındaki ülkeleri belirlerken en yaygın araç Dünya Bankası'nın kişi başına düşen gelir üzerinden sınıflandırmasıdır. Dünya Bankası literatürü ilk kez ortaya attığında atlas method yöntemi ile ABD'de kişi başına düşen gelirin yüzde 20'sini diğer ülkeler açısından orta gelir düzeyi olarak belirlemiştir. Günümüzdeki sınıflandırma ise enflasyonu göz önünde bulundurarak her yıl temmuz ayında yayımlamaktadır. Dolar cinsinden yayımlanan gelir gruplarında düşük gelirli, orta gelirli ve yüksek gelirli olarak üç başlıkta ele alınır. Orta gelirli ekonomileri ise kendi içinde ikiye ayırarak alt-orta ve üst-orta gelirli olarak ikiye ayrılır.[3]

Ülke Sınıflandırılması Kişi Başına Gelir (Dolar)
1.   Düşük Gelirli < 1,046
2.   Orta Gelirli 1,046 – 12,695
2.1. Alt Orta Gelirli 1,046 – 4,095
2.2. Üst Orta Gelirli 4,096 – 12,695
3. Yüksek Gelirli > 12,695

Deneyimleyen Ülke Örnekleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı ülkelerin ele alınarak incelenmesi bakımından Felipe vd. (2012) tarafından yapılan çalışma oldukça anlamlıdır. Yazarlar, orta gelirli ülkeleri kendi arasında ikiye ayırmış, 1950 ve 2010 yılları arasında 37 ülkenin alt orta gelirli gruba dahil olduğunu ortaya koymuştur. Söz konusu ülkelerin büyük çoğunluğu Sahra altı Afrika ülkeleridir. Diğer yandan, Karayipler bölgesinden Haiti ve Asya'dan Afganistan, Bangladeş ve Nepal'in de dahil olduğu beş ülke de ilgili sınıflandırmada yer almaktadır. İlgili yazarlara göre 1950 yılından sonra Türkiye'nin de aralarında bulunduğu dokuz ülke alt gelir grubundan üst gelir grubuna sıçramıştır. Belirlenen ülkelerin alt gelir grubundan üst gelir gurubuna geçtikleri yılı ve o yıllar arasındaki ortalama büyüme oranları da Tablo 2.1'de gözlemlenebilmektedir.[3] Seçilen ülkelerin alt-orta gelir grubundan üst-orta gelir grubuna geçiş yaptığı yıllar arasında belirgin farklılaşmalar dikkat çekmektedir. Bu süreci en kısa sürede Çin tamamlarken, Türkiye, Bulgaristan ve Kosta Rika gibi ülkeler oldukça uzun sürede tamamlamışlardır.

Tablo 2.1: 1950 Yılından Sonra Alt-Orta Gelirli Ülke Haline Gelen ve Üst-Orta Gelirli Ülke Düzeyine Erişebilen Ekonomiler[4]

Ülke Bölge Alt-Orta Gelirli Ülke Olunan Yıl Üst-Orta Gelirli Ülke Olunan Yıl Alt ve Üst Orta Gelirli Ülke Statüsünde Geçirdiği Yıl Yıllık Ortalama Büyüme Hızı
Çin Asya 1967 1986 19 7,0
Malezya Asya 1969 1996 27 5,1
Kore Cum. Asya 1969 1988 19 7,2
Tayland Asya 1976 2004 28 4,7
Bulgaristan Avrupa 1953 2006 53 2,5
Türkiye Avrupa 1955 2005 50 2,6
Kosta Rika Latin Amerika 1952 2006 54 2,4
Umman Orta Doğu 1968 2001 33 2,7

Tablo 2.2'de ise üst orta gelirden, yüksek orta gelire ulaştığı yılları ve arasındaki farkı gözlemleyebiliriz.[4] Çin ve Kore 7 yıllık bir sürede üst orta gelirli ülke statüsüne geçtikten sonra sırasıyla 1993 ve 1995 yıllarında yüksek gelirli ülkeler statüsüne erişmişlerdir. Almanya, Fransa, Norveç, Belçika, Hollanda, Avusturya gibi birçok Avrupa ülkesi 12-15 yıl arasında orta gelirli ülkelere geldikten sonra 1970'li yıllarda yüksek gelirli gruba yükselen ülkelerden olmuşlardır. Diğer yandan, Danimarka ve İsveç 1960'lı yılların sonlarında ilgili statüye erişmeyi başarmıştır (Felipe vd., 2012: 24).

Tablo 2.2. 1950'den Sonra Üst Orta Gelirden Yüksek Gelir Grubuna Geçen Ülkeler

Ülkeler

Üst Orta Gelire Ulaştığı Yıl

Yüksek Gelire Ulaştığı Yıl

Üst Orta Gelirde Kalış Süresi/Yıl Gelir Geçişinde Ortalama Büyüme Oranı

(%)

Hong Kong 1976 1983 7 5.9
Japonya 1968 1977 9 4.7
Güney Kore 1988 1995 7 6.5
Singapur 1978 1988 10 5.1
Taipei 1986 1993 7 6.9
Avusturya 1964 1976 12 4.1
Belçika 1961 1973 12 4.4
Danimarka 1953 1968 15 3.3
Finlandiya 1964 1979 15 3.6
Fransa 1960 1971 11 4.4
Almanya 1960 1973 13 3.4
Yunanistan 1972 2000 28 1.8
İrlanda 1975 1990 15 3.2
İtalya 1963 1978 15 3.4
Hollanda 1955 1970 15 3.3
Norveç 1961 1975 14 3.5
Portekiz 1978 1996 18 2.8
İspanya 1973 1990 17 2.7
İsveç 1954 1968 14 3.6
Arjantin 1970 2010 40 1.2
Şili 1992 2005 13 3.7
İsrail 1969 1986 17 2.6
Mauritius 1991 2003 12 4.0

Farklı birçok ülkeyi analiz ettiğimizde, orta gelir düzeyindeki ülkelerin karşılaştıkları en önemli sorunlardan biri büyümede yavaşlama problemidir. Çünkü büyümeyi belirli bir hızda tutmak ekonomiler açısından kolay bir iş değildir. Konuya ilişkin Eichengreen vd. (2014) risk ülkeleri, yaş ortalamasının yüksek olduğu, gelecekte düşük sermaye getirisi beklenen yatırımların yoğun olduğu ve reel döviz kurunun yetersiz değerlendiği ülkeler olduğuna dikkat çekmiştir. Öte yandan orta ve yüksek eğitim seviyesinin yüksek olduğu, ileri teknoloji gerektiren katma değerli ürünlerin ihracattaki paylarının fazla olduğu ülkelerin büyümede yavaşlama riskinin oldukça az olduğuna değinmiştir (Eichengreen vd., 2014: 82). Özetle, ülkelerin büyümeyi belirli bir hedefte tutmaya çalışmasından çok, bunun ileride büyümenin yavaşlama ihtimaline karşı doğru yapılanmaya gidilmelidir. Çünkü kısa süreli hızlı büyüme sonucunda, yanlış kalkınmanın hedeflenmesi ülkeleri orta gelir seviyesinde normalden çok daha uzun süre tutabilmektedir. Bunlara istinaden yüksek gelir grubuna geçen ülkelerin kurumsal işleyişi, yapısal reformları ve iktisadi politikaları etkisi oldukça büyüktür.

  1. ^ Graphic detail Charts, maps and infographics (22 Aralık 2011). "Asias Middle Income Trap". Economist.com. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014. 
  2. ^ "Doğu Asya'nın Rönesansı: Ekonomik Büyüme İçin Fikirler" (PDF). An East Asian renaissance: ideas for economic growth. The World Bank. 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007. 
  3. ^ a b "Gelir düzeyine göre yeni Dünya Bankası ülke sınıflandırmaları: 2021-2022". New World Bank country classifications by income level: 2021-2022. The World Bank. 2 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2021. 
  4. ^ a b "Tablo 2.1. 1950'den Sonra Alt Orta Gelirden Üst Orta Gelir Grubuna Geçen Ülkeler" (PDF). Orta Gelir Tuzağı: Türkiye ve Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkeler Üzerine Bir Araştırma. T.C. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 16 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]