Kâtibim
"Kâtibim" ya da "Üsküdar'a Gider iken" melodisi ünlü bir Türk İstanbul türküsü.[1]
Bir 19. yüzyıl kalem efendisi ile bir kadının Üsküdar'da gezisi hakkındadır. Bosna Hersek, Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan gibi Balkan ülkelerinde ve dünyanın başka birçok yerinde bilinir.[2] Farklı dillerde versiyonları bulunur.
Sözler ve notalar
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Üsküdar'a Gider iken - Kâtibim |
|---|
|
Kökeni ve hikâyesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kimi kaynaklara göre Abdülmecid devrinde Kırım Harbi sürerken ortaya çıkmış bir türküdür ve kökeni bir İskoç marşıdır.[3] Osmanlı İmparatorluğu'nda Abdülmecid devrinde memurlara setre ve pantolon giydirilmiş, iddia edildiğine göre türkünün sözleri bu giyimi yadırgayan halk tarafından memurlarla alay etmek üzere yaratılmıştı. Müzik ise Kırım Harbi'ne gönderilen İskoç birliği için yazılmış bir marştı. Savaşta İngilizlere hastane olarak tahsis edilmiş olan ve halkın kısa eteklerinden ötürü "Donsuz asker" lakabını taktığı İskoçların kaldığı Selimiye Kışlası'nın Üsküdar yolunda olmasından esinlenerek "Donsuz Askerler" için yazılan marşın melodisine "Katibim" sözlerinin uyarlandığı iddia edilmiştir.
Kimi kaynaklara göre türkü Üsküdar halk kültürünün bir parçası olan Kâtip Aziz Bey ve kendisini görmek için kafesli pencerelere koşan kızların 19. yüzyıldaki sevdalarının şarkısıdır.[4]
Müziğin Yunan, Sırp veya Bulgar müziği olduğuna dair iddialar da mevcuttur. Bulgar yönetmen Adela Peeva 2003 yılında şarkının kökeni hakkında “Chia e tazi pesen?” (Bu Şarkı Kimin?) adlı bir belgesel film çekmiştir.[5]
Kayıtlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Naftule Brandwein'ın kayıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]Melodi 1920'lerde Kuzey Amerika'da yayınlandı. Ünlü klezmer klarnetçisi ve "Yahudi müziğinin kralı" Naftule Brandwein, 1924'te "Der Terk in America (Amerika'daki Türk)" adlı tamamen enstrümantal bir versiyon kaydetti.[6] Brandwein, Peremyshliany'de (Polonya Galiçyası, şimdi Ukrayna) doğdu ve 1909'da ABD'ye göç etti ve 1920'lerin başında çok başarılı bir kariyere sahip oldu.[7]
Ahmet Adnan Saygun ve Safiye Ayla'nın kayıtları ve benzer versiyonları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmet Adnan Saygun 1943'te besteleyip 'Bir Tutam Kekik adı altında topladığı Eşliksiz Koro için Op.22 On Halk Türküsü"nün son parçası Eski İstanbul Türküsü Üzerine Çeşitlemeler başlığını taşır.[8][9] Cemal Reşit Rey'in "Bir İstanbul Türküsü Üzerine Çeşitlemeler" adlı piyano konçertosu da Kâtibim'i tema olarak kullanır. Eser, aralıksız çalınan 21 çeşitlemeden oluşmaktadır.[10] Diğer bazı çağdaş besteciler temayı değişik şekillerde uyarladılar. Örneğin Armağan Durdağ, eserin çok bilinen temasından yola çıkarak "Kâtibim Çeşitlemeleri” (2006) adlı dört bölümlü eseri bestelemiştir.[11]
Dikkate değer bir kayıt, 1949'da Safiye Ayla tarafından yapılmıştır.[12]
- Sözleri ve Stella Lee'nin İngilizce uyarlamasıyla şarkı, 1953'te ABD'de Eydie Gormé ve Eartha Kitt tarafından "Uska Dara - A Turkish Tale / Two Lovers" adıyla kaydedildi. Uluslararası alanda tanınan vokal yıldızı Eartha Kitt'in, enstrümantal bir set eşliğinde yaptığı yorum, Safiye Ayla'nın yorumuna dayandırılabilir.[13][14]
- Bu melodiyi Ali Darmar gibi diğer modern besteciler de düzenlemiştir.
- Orta Avrupa bölgesi için çok erken bir kayıt, UNESCO Komisyonu'nun Kökenlerdeki Avrupa Şarkıları dizisinin ikinci cildiyle 1960'lı yıllarda gerçekleşmiştir; "Üsküdara gideriken" şarkısının notasyonu 1952'den kalma yazılı bir kaynağa dayanmaktadır. Ayla'nın seslendirdiği versiyonla çarpıcı benzerlikler göstermektedir.
Film Uyarlaması
[değiştir | kaynağı değiştir]1968'de, senaryosu şarkıya dayalı olarak yapılan Kâtip isimli filmin baş rolünde Zeki Müren oynadı.
Avrupa
[değiştir | kaynağı değiştir]- Arnavutça'daki melodinin başlığı "Mu në bashtën tënde" olup, farklı sanatçılara göre bazı varyasyonları vardır. 1993 yılında şarkının Arnavutluk'taki repertuarın bir parçası olduğu, örneğin onu geleneksel Türk tarzında yeniden canlandırmaya çalışan Roman müzisyenlerin bir parçası olduğu söylendi.[15][16]
- Şarkının Boşnakça uyarlamaları arasında "Pogledaj me Anadolko budi moja ti" olarak bilinen ve "Ah Anadolu kızı, benim ol" anlamına gelen geleneksel bir Sevdalinka ve "Zašto suza u mom oku" adlı bir Kaside, "Gözlerim neden ağlıyor?" anlamına geliyor.[17]
- Bulgaristan: Melodi, bir Bulgar aşk şarkısı "Cerni oči imaš libe" (Bulgarca: "Черни очи имаш либе") şeklinde ve Istranca Dağları'nda Osmanlı İmparatorluğu'na karşı bir direniş şarkısı olarak kullanılır. ("Ясен месец веч изгрява: "Jasen mesec več izgrjava").[16]
- Yunanistan: Şarkı Yunanistan'da farklı isimler altında biliniyor: "Μικρό τρεχαντηράκι" ("Küçük trehantiri"), "Ήχασα μαντήλι" ("Bir mendili kaybettim"), "Στου Πάπα το μπουγάζ ι" ("Papa'nın evinde boğaz"), "Ανάμεσα Τσιρίγο" ("Kythira Arası"), "Από ξένο τόπο" ("Yabancı bir yerden"), "Από την Αθήνα ως τον Πειραιά" ("Atina'dan Pireas'a"), "Ο Βαγγέλης" ("Vangelis") ve "Εσκουτάρι" ("Eskoutari"). Şarkının en iyi bilinen Yunanca yorumcularından biri Glykeria'dır.[12]
- Macaristan: Tamás Daróci Bárdos, şarkıyı "Üszküdárá" adıyla uyarladı.[18]
- Kuzey Makedonya: Şarkının Makedonca versiyonunun bir icrası ("Ој Девојче, Девојче"), BBC tarafından "Balkanların Elvis Presley'i" olarak tanımlanan müzisyen Toše Proeski'den (Тоше Проески) geliyor.[16]
- Romanya: Şarkının, 1850'lerde Anton Pann tarafından derlenip yayınlanan "De ai ști, suflețelul meu" adlı, "Eğer bilseydin, ruhum" anlamına gelen bir Romence versiyonu da bulunmaktadır.
- Sırbistan (Eski Yugoslavya): Sırpça versiyonunda Kâtibim, "Ruse kose curo imaš" (Sırpça:"Ај, русе косе цуро имаш") olarak adlandırılır ve "Kızıl saçların var, kız" anlamına gelir ve geleneksel olarak güneydoğu Sırp lehçesinde söylenir. 1950'lerde şarkı, "Çingene" anlamına gelen popüler Yugoslav filmi "Ciganka"da (Sırpça: "Циганка") da yer aldı.[16] Sırpçada "Poletela dva bijela goluba" adlı başka bir versiyonu daha vardır ve "İki beyaz güvercin uçuyor" anlamına gelir (1910'dan kayıt)
- "Fel Shara" adlı çok dilli bir versiyonunda; Arapça, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca ve İngilizce sözleri vardır. Gloria Levy tarafından popüler hale getirilmiştir ve burada "Sefarad Folk Şarkıları" albümünde bir parça olarak yer almıştır.[19]
- Arap dünyasında aynı melodiye sahip geleneksel bir halk şarkısı "Ya Banat Iskandaria" (Arapça: "يا بنات اسكندريّة") olarak bilinir ve "Ah İskenderiye Kızları" anlamına gelir.[20] Şarkı daha sonra 1957 civarında Lübnanlı Mohammed El-Bakkar tarafından "Port Said" adlı albümünde kaydedildi.[12]
- Levant folklorunun bir başka Arapça versiyonu, çoğunlukla Halep türünün bir parçası olarak söylenen, "Ghazali Gazali"dir (Arapça: "غزالي غزالي"), "Ceylanım" anlamına gelir.[21]
- Melodi, Muhammed için geleneksel bir kaside olan "Talama Ashku Gharami" (Arapça: "طالما أشكو غرامي") tarafından kullanılır.,[22]
- Al Mulla Othman Al Musuli'nin Ya Athouli la taloumni (يا عذولي لا تلمني) adlı başka bir Arapça uyarlaması da var.
Orta ve Güney Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Afganistan: Bu melodinin bir başka versiyonu da Afganistan'dan bilinmektedir ve Özbek şarkıcı Taaj Mohammad tarafından seslendirilmiştir.[23]
- Bangladeş: "Tri-vuboner priyo Muhammad" olarak bilinen bu melodinin Bengalce uyarlamaları (Bengalce: "ত্রিভুবনের প্রিয় মোহাম্মদ") ve "Shukno patar nupur paye" " (Bengalce: "শুকনো পাতার নূপুর পায়ে")[24][25] and "Shukno patar nupur paye" (Bengali: "শুকনো পাতার নূপুর পায়ে")[26][27][28] 1935'lerde milli şair Kazi Nazrul İslam tarafından bestelenmiştir. Melodiyi, I. Dünya Savaşı sırasında Orta Doğu'da savaşırken öğrendiği düşünülüyor. Adından da anlaşılacağı gibi, "Tri-vuboner priyo Muhammad" aynı zamanda Muhammed hakkında bir İslami şarkıdır.[29]
- "শুকনো পাতার নূপুর পায়ে" adlı şarkıda, şair Nazrul melodiyi "Katibim" şarkısından almış ve gençlerin sahip olduğu ve yaşlıların yoksun olduğu kendiliğindenliği kutlamanın ilham verici bir temasını dahil etmiştir.[30]
- Pakistan: 2013 yılında Sumru Ağıryürüyen ve Zoe Vicajji tarafından Pakistan televizyon programı Coke Studio'da "Ishq Kinara - Üsküdar'a Gider Iken" adlı Türkçe-Urduca karışımı bir versiyon seslendirildi.[31]
- Hindistan: 1956 yapımı Hint filmi Taj'da, Hemanta Mukherjee'nin "Jhoom Jhoom Kar Chali Akeli" adlı, Katibim'le benzerlik gösteren bir Hintçe şarkı vardır. 2012 yapımı Hint filmi Agent Vinod'da "I'll Do the Talking" adlı, Hintçe bir şarkı vardır; şarkı "Rasputin"[32] in kısmi bir uyarlamasıdır. Kâtibim'in orijinal melodisi bu şarkıda kolayca görülebilir.
Güneydoğu Asya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Endonezya: Bu şarkının melodisi, değiştirilmiş sözlerle Banser marşı için kullanılmıştır.
- Malezya ve Singapur: Ali Baba Bujang Lapok'taki Alangkah Indah di Waktu Pagi (Güzel Bir Sabah), orijinal olarak "Kâtibim"den uyarlanan bir şarkıdır.
Çeşitli
[değiştir | kaynağı değiştir]- Camille Saint-saens, "Souvenir d'Ismaïlia" Op. 100'ün ikinci bölümünde melodiyi alıntılıyor
Modern uyarlamalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Civilization VI video oyunu için Geoff Knorr tarafından Arabia (The Medieval Era) ismiyle üretilmiştir.[33]
Modern Uyarlamalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Loreena McKennitt'in stüdyo albümü An Ancient Muse (2006), Kâtibim ile aynı melodiye sahip olan "Sacred Shabbat" adlı bir parçaya sahiptir.[34]
- Jamaikalı sanatçı Ken Boothe, şarkıyı "Artibella" ismiyle kaydetti.
- Pink Martini'nin 2013 tarihli stüdyo albümü Get Happy'de bu şarkının bir versiyonu yer alıyor.
- Sami Yusuf'un Barakah (2016) albümündeki "I Only Knew Love ('Araftul Hawa)" adlı parça da benzer bir şarkıdan esinlenmiştir.
- Fazıl Say'ın "Haremde 1001 Gece" adlı keman konçertosunun üçüncü bölümü bu melodiden yoğun bir şekilde alıntılar içeriyor.[35]
- Boney M'in 1978 Avrupa disko hiti "Rasputin"in melodisi Kâtibim'in melodisine benzetildi, ancak grup herhangi bir benzerliği reddetti.[36][37] Rasputin şarkısını Ayna Grubu Dön Bak Aynaya olarak seslendirmiştir.
- İranlı sanatçı Farya Faraji'nin "Aπό ξένο τόπο & Üsküdara Giderik'en" (2023) adlı eseri, hem Yunanca hem de Türkçe sözlerin yanı sıra Greko-Türk enstrümantasyonunun da yer aldığı bir şarkı düzenlemesidir.[38]
- Bu şarkı kimin? adlı belgesel filmde[39] ve uluslararası gençlik projesi Herkesin Şarkısı[40] şarkının çeşitli versiyonlarını derlenmiştir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Nilüfer Göle The forbidden modern: civilization and veiling Page 60 1996 "It was even the case that, during the Crimean War, Sultan Abdulmecid asked all his clerks to wear frock coats, which was mentioned later in the well-known "Katibim" song."
- ^ "Katibim Uluslararası Kültür ve Sanat Festivali". Festivallerbirligi.org sitesi. 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ "Bestelerin hikayetleri". Esendere Kültür Sanat Derneği web sitesi. 19 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ "Kâtibim Üsküdar". Uskudaristanbul.com sitesi. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ "Whose Is This Song?". Der Documentary web sitesi. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ Liner notes for Naftule Brandwein, King of the Klezmer Clarinet, Rounder Records CD 1127, 1997.
- ^ "North America". Archived from the original on 23 Temmuz 2011. Erişim tarihi: 26 Mart 2020., in: Everybody’s Song – Music as a tool for the promotion of diversity and intercultural understanding, Cyprus Neuroscience and Technology Institute, Nicosia, 2006-2008 (Project), Reinhard Eckert (Contact), Archived from original 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on December 10, 2015
- ^ American record guide - Volume 55, Page 250 1992 "He wrote a series of choral works published as his Op. 22, the last of which is the Variations on the Old Istanbul Folk Song Katibim.
- ^ Selim Giray A biography of the Turkish composer Ahmed Adhan Saygun Page 74 2003 "Katibim Türküsü Üzerine Varyasyonlar [The Variations on the Katibim Song], 1943."
- ^ "Kâtibim Türküsü". Kulturelbellek.com sitesi. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ Kahramankaptan, Şefik. "Gelmeyenlerin kaçırmış sayılacağı bir konser". Sanattanyansimalar.com sitesi 6 Ocak 2016. 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ a b c "Mediterranean region". Archived from the original on 5 Nisan 2012. Erişim tarihi: 27 Mart 2020., in: Everybody’s Song – Music as a tool for the promotion of diversity and intercultural understanding, Cyprus Neuroscience and Technology Institute, Nicosia, 2006-2008 (Project), Reinhard Eckert (Contact), archived from original 5 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on December 10, 2015.
- ^ Thomas S. Hischak, The Tin Pan Alley Song Encyclopedia (2002), page 382: "'Uska Dara (A Turkish Tale)' (1953) is a spirited novelty number by Stella Lee that is adapted from a Turkish song sometimes titled 'Uskadara.' Although Eydie Gorme introduced the song with a successful record, the piece is most associated with Eartha Kitt, who sang it both in English and Turkish, had a bestselling disc, and kept it in her nightclub act for years. Kitt reprised the number in the movie New Faces (1954)."
- ^ Rough Guide to Turkey, p.1043, Rosie Ayliffe, Marc Dubin, John Gawthrop - 2003 " Safiye Ayla's rendition of the famous Istanbul türkü "Katibim" (covered bizarrely by Eartha Kitt)"
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:2isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b c d "South Eastern Europe". Archived from the original on 23 Mart 2012. Erişim tarihi: 26 Mart 2020., in: Everybody’s Song – Music as a tool for the promotion of diversity and intercultural understanding, Cyprus Neuroscience and Technology Institute, Nicosia, 2006-2008 (Project), Reinhard Eckert (Contact), archived from original 23 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on December 10, 2015.
- ^ "Whose is this song?". Poemas del río Wang. 22 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
- ^ Studiolum. "Kinek a dala?". A Wang folyó versei. 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2022.
- ^ "Sephardic Folk Songs". Smithsonian Folkways Recordings. Smithsonian. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022.
- ^ Tesha Teshanovic (17 Mayıs 2010), Mohammed El-Bakkar - Banat Iskandaria, 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 9 Mart 2018
- ^ Assaaleek Band (18 Ağustos 2017), Assaaleek - Ghazali Ghazali, 2 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 2 Ağustos 2024
- ^ "Talama Ashku Gharami". Muslim Hymns (İngilizce). 9 Mayıs 2017. 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
- ^ "Central Asia". Archived from the original on 23 Temmuz 2011. Erişim tarihi: 26 Mart 2020., in: Everybody’s Song – Music as a tool for the promotion of diversity and intercultural understanding, Cyprus Neuroscience and Technology Institute, Nicosia, 2006-2008 (Projekt), Reinhard Eckert (Contact), archived from the original 23 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on December 10, 2015.
- ^ Khan, Mamunur Rahman. "ত্রিভুবনের প্রিয় মোহাম্মদ এলো রে দুনিয়ায়". nazrulgeeti.org. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ^ banglaislamigaan (27 Şubat 2011), Tri-vuboner prio Muhammad. naat-e-rasul nat islami gajal nazrul songit bangla islami gaan, 8 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Eylül 2016
- ^ Khan, Mamunur Rahman. "শুকনো পাতার নূপুর পায়ে". nazrulgeeti.org. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ^ Nazrul. "শুক্নো পাতার নুপুর পায়ে - বাংলায় গানের কথা | Bangla Song Lyrics" [Nupur leaf nupur feet - song lyrics in Bengali | Bangla Song Lyrics]. banglasonglyric.com. Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ^ swe1281 (14 Kasım 2008). "Nazrul Song - Shukno Patar Nupur". 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ^ Priyo Muhammad, Tri Vuboner (24 Ağustos 2022). "Tri Vuboner Priyo Muhammad". Sur Onuragi. SurOnuragi. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2022.
Tri-vuboner priyo Muhammad
- ^ "Influence of foreign music on Nazrul". New Age | The Most Popular Outspoken English Daily in Bangladesh (İngilizce). 12 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2023.
- ^ Hyatt, Rohail. "Ishq Kinara - Üsküdar'a Gider Iken. Sumru Ağıryürüyen, Zoe Vicajji " 2 Ağustos 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Published on 21 December 2013. Retrieved on 20 August 2015.
- ^ "Pritam buys Boney M's Rasputin's rights". The Times of India. 3 Şubat 2012. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2021.
- ^ The initial printing of the liner notes in 2006 erroneously attributed the song (instead of the arrangement) to Loreena McKennitt, but this was corrected subsequently: see Quinlan Road discussion forum 7 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "1001 Nights in the Harem - NaxosDirect". naxosdirect.se. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2020.
- ^ Plastino, Goffredo (2003). Mediterranean Mosaic: Popular Music and Global Sounds (İngilizce). Psychology Press. s. 217. ISBN 978-0-415-93656-9.
- ^ Plastino, Goffredo (4 Temmuz 2013). Mediterranean Mosaic: Popular Music and Global Sounds (İngilizce). From "About this book": "First published in 2003. Routledge is an imprint of Taylor & Francis, an informa company.". Routledge. s. 164. ISBN 978-1-136-70776-6. 13 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
“Rasputine” by Boney M was hotly debated in the 1970s due to its similarity to the “Katibim,” a traditional Istanbul tune, but this similarity was denied by the band.
- ^ "Aπό ξένο τόπο & Üsküdara Giderik'en - Greek & Turkish Song". 15 Kasım 2023. 31 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2024.
- ^ Directed by Adela Peeva, Bulgaria, 2003. http://adelamedia.net/movies/whose-is-this-song.php 12 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Everybody's Song web site 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2008