Hayvanların evrimi sayfasının kaynağını görüntüle

{{Evrimsel biyoloji}}
'''Hayvanların evrimi''', yaşamın doğuşundan bu yana gerçekleşen [[evrim]]sel sürecin, ilk hayvanların ortaya çıkışından (665 milyon yıl önce)<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/ngeo934|başlık=Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia|tarih=Eylül 2010|sayı=9|dil=İngilizce|sayfalar=653-659|çalışma=Nature Geoscience|cilt=3|ad=Adam C.|soyadı=Maloof|issn=1752-0908|doi=10.1038/ngeo934|ad2=Catherine V.|ad3=Robert|ad4=Bradley M.|ad5=Claire C.|ad6=Douglas H.|ad7=Gerald R.|ad8=Nan|ad9=Frederik J.|soyadı2=Rose|soyadı3=Beach|soyadı4=Samuels|soyadı5=Calmet|soyadı6=Erwin|soyadı7=Poirier|soyadı8=Yao|soyadı9=Simons|erişimtarihi=19 Temmuz 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170502134719/http://www.nature.com/ngeo/journal/v3/n9/abs/ngeo934.html|arşivtarihi=2 Mayıs 2017|ölüurl=hayır}}</ref> bu zamana kadar olan gelişimi.

== Köken ==
=== Endosimbiyoz teorisi ===
{{Ana|Endosimbiyoz teorisi}}
[[Dosya:Endosymbiosis.PNG|sağ|upright=1.02|küçükresim|Endosimbiyoz]]
[[Bitkiler]] ve [[hayvanlar]], kökenlerini, bir hücrenin diğerini yuttuğu, ancak bir nedenden dolayı sindiremediği bir süreç olan [[Endosimbiyoz teorisi|endosimbiyoz'a]] borçludur. Bunun kanıtı, hücrelerinin çalışma biçiminde yatmaktadır. Hem bitkiler hem de hayvanlar, enerji taşıyan molekül [[ATP sentaz|ATP'yi]] üretmek için [[Oksijenli solunum|aerobik solunum]] kullanarak hücrelerinde enerjiyi serbest bırakmaya yarayan [[mitokondri]] adı verilen yapılara güvenir. Mitokondrinin serbest yaşayan aerobik bakterilerden evrimleştiğine dair önemli kanıtlar vardır: Mitokondriler [[bakteri]] hücrelerinin boyutundadır; ikili fisyon yoluyla hücreden bağımsız olarak bölünürler; tek bir dairesel [[DNA]] molekülü şeklinde kendi genomlarına sahiptirler; onların [[ribozom]]ları, [[ökaryot]] hücresinin sitoplazmasında bulunan ribozomlardan ziyade bakterilerinkilere benzer; ve [[kloroplast]]lar gibi, başka bir hücre tarafından yutulmuş bakteri hücrelerinden türetilmişlerse bekleneceği gibi çift zarla çevrilidirler.<ref>{{Web kaynağı | url = https://sci.waikato.ac.nz/evolution/AnimalEvolution.shtml#:~:text=Genetic%20data%20suggest%20that%20multicellular,date%20back%20600%20million%20years.&text=Previously%20scientists%20believed%20that%20animals,-%20410%20million%20years%20ago). | başlık = The History of Animal Evolution | erişimtarihi = 19 Temmuz 2021 | dil = İngilizce | çalışma = sci.waikato.ac.nz | arşivurl = https://web.archive.org/web/20040319125535/https://sci.waikato.ac.nz/evolution/AnimalEvolution.shtml#:~:text=Genetic%20data%20suggest%20that%20multicellular,date%20back%20600%20million%20years.&text=Previously%20scientists%20believed%20that%20animals,-%20410%20million%20years%20ago). | arşivtarihi = 19 Mart 2004}}</ref>

=== Çok hücreli yaşam ===
Tek hücreli organizmalar birçok kimyasalı işleyebilmelerine rağmen, karmaşık bedenler için gerekli özelleşmiş hücrelere sahip değillerdi. Hayvan bedenlerinde, her biri ayrı bir iş yapan organelleri içeren çeşitli hücreler –deri, kan ve kemik– vardır. Bakteriler ve arkeler, DNA'larını paketleyecek organelleri ve çekirdeği olmayan tek hücrelerdir. Bakteriler diğer bakterilerin içinde yaşamaya ve onlar için [[organel]] işlevi görmeye başladığında devrim niteliğinde bir şey oldu. Yiyecekleri enerjiye dönüştüren organeller olan mitokondri, bu karşılıklı yarar sağlayan ilişkilerden evrimleşmiştir. Ayrıca, ilk kez DNA çekirdeklerde paketlendi. Yeni karmaşık hücreler ("ökaryotik hücreler"), tüm hücreyi destekleyen özel roller oynayan özel parçalardan oluşuyordu. Muhtemelen bazı faydalar elde edilebileceği için hücreler de birlikte yaşamaya başladı. Hücre grupları daha verimli beslenebilir veya daha büyük olmaktan korunma sağlayabilir. Toplu olarak yaşayan hücreler, her bir hücrenin belirli bir işi yapmasıyla grubun ihtiyaçlarını karşılamaya başladı. Bazı hücreler grubu bir arada tutmak için bağlantılar yapmakla görevlendirilirken diğer hücreler yiyecekleri parçalayabilecek sindirim enzimleri üretti.<ref name=":se">{{Web kaynağı | url = https://naturalhistory.si.edu/education/teaching-resources/life-science/early-life-earth-animal-origins | başlık = History of Life on Earth {{!}} Smithsonian National Museum of Natural History | erişimtarihi = 19 Temmuz 2021 | çalışma = naturalhistory.si.edu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190401103703/https://naturalhistory.si.edu/education/teaching-resources/life-science/early-life-earth-animal-origins | arşivtarihi = 1 Nisan 2019}}</ref>

=== İlk hayvanlar ===
[[Dosya:Aplysina archeri (Stove-pipe Sponge-pink variation).jpg|sağ|upright=0.95|küçükresim|En eski hayvanlar muhtemelen günümüz [[sünger]]lerine benziyordu.]]

Özelleşmiş, işbirliği yapan hücre kümeleri, sonunda, moleküler genetik çalışmalarının 800 milyon yıl önce evrimleştiğini öne sürdüğü ilk hayvanları oluşturdu. Süngerler en eski hayvanlar arasındaydı. Süngerlerden elde edilen kimyasal bileşikler 700 milyon yıl kadar eski kayalarda korunurken, moleküler kanıtlar süngerlerin daha da erken geliştiğine işaret ediyor. [[Okyanus]]taki oksijen seviyeleri günümüze kıyasla hala düşüktü, ancak süngerler düşük oksijen koşullarını tolere edebilir. Diğer hayvanlar gibi metabolizma için oksijene ihtiyaçları olsa da, çok aktif olmadıkları için fazla bir besine ihtiyaçları olmaz. Özel hücreler tarafından vücutlarına pompalanan sudan yiyecek parçacıklarını çıkararak hareketsiz dururken beslenirler. Bir süngerin basit vücut planı, sert iskelet parçaları tarafından desteklenen su dolu boşlukların etrafındaki hücre katmanlarından oluşur. Her zamankinden daha karmaşık ve çeşitli vücut planlarının evrimi, sonunda farklı hayvan gruplarına yol açacaktır. Bir hayvanın vücut planının oluşum talimatları onun [[gen]]lerindedir. Bazı genler, bileşenleri doğru bir şekilde bir araya getirmek için belirli yer ve zamanlarda diğer birçok genin ifadesini kontrol ederek orkestra şefleri gibi davranır. En eski hayvanlarda bile karmaşık cisimler için talimatların bölümlerinin mevcut olduğuna dair kanıtlar var.<ref name=":se" />

=== Kamçılı kolonisi teorisi ===
[[Dosya:Colonial Flagellate Hypothesis.svg|sol|350x350px|küçükresim|'''Kamçılı kolonisi hipotezi:'''
'''1'''-Tek hücreli kamçılı protista
'''2'''-Çoklu kamçılı kolonisi bir küme oluşturur
'''3'''-Uzmanlaşmamış kamçılar, içi boş küre oluşturur
'''4'''-Özelleşmiş, üreyebilir hücreler oluşur
'''5'''-Hücreler [[doku]]lar oluşturmaya başlar]]
Kamçılı kolonisi teorisine göre hayvanlar, koloniler halinde yaşayan flagellatlardan ([[kamçılılar]]) evrimleşmiştir. Bu teori, flagellatlarda kolonyal eğilime ve flagella varlığına dayanmaktadır. Hayvanlar, koloni içindeki hücrelerin uzmanlaşmasıyla oluşur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://science.umd.edu/classroom/zool210/jensen/2Lectures/lecture4.html | başlık = Origin of animals - Two theories | erişimtarihi = 22 Ağustos 2021 | çalışma = science.umd.edu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190628092217/https://science.umd.edu/classroom/zool210/jensen/2Lectures/lecture4.html | arşivtarihi = 28 Haziran 2019}}</ref>
==== Destekleyen kanıtlar ====
#Kamçılı [[sperm]] hayvanlarda yaygındır.
#Kamçılılardaki koloniler halinde yaşamaya eğilim.
#Mitokondriyal christae şekli (Sarcomastigophora düz, Ciliophora tübüler).
#[[Moleküler genetik]] kanıtlar – kamçılılar ve [[metazoa]]nlar arasındaki yakın ilişki.
#[[Choanoflagellat]]lar ve [[sünger]]lerin koanositleri arasındaki benzerlik

== Ediyakaran ==
=== Ediyakaran faunası ===
{{ana|Ediyakaran faunası}}
[[Dosya:Ediacaran sea.png|sol|upright=1.23|küçükresim|Ediyakaran faunası]]
[[Dosya:Dickinsonia new NT.jpg|sol|upright=1.23|küçükresim|''[[Dickinsonia]]'' olarak bilinen bu tuhaf ilkin deniz hayvanı, yaklaşık 558 milyon yıl önce yaşadı.<ref>{{Akademik dergi kaynağı|url=https://www.nature.com/articles/d41586-018-06767-6|başlık=World’s first animal was a pancake-shaped prehistoric ocean dweller|tarih=20 Eylül 2018|dil=İngilizce|çalışma=Nature|ad=Jeremy|soyadı=Rehm|doi=10.1038/d41586-018-06767-6|erişimtarihi=19 Temmuz 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210723073940/https://www.nature.com/articles/d41586-018-06767-6|arşivtarihi=23 Temmuz 2021|ölüurl=hayır}}</ref>]]

Yaklaşık 580 milyon yıl önce (Ediyakaran Dönemi) [[sünger]]lere ek olarak başka organizmaların da türleştiği bir dönemdi. Vücutları yaprak, kurdele ve hatta yorgan şeklinde olan bu çeşitli deniz canlıları 80 milyon yıl boyunca süngerlerin yanında yaşadılar. Fosil kanıtları, dünyadaki tortul kayaçlarda bulunabilir. Ancak çoğu Ediyakara hayvanının vücut planları modern gruplara benzemiyordu. Ediayakaran'ın sonunda, [[oksijen]] seviyeleri yükseldi ve oksijene dayalı yaşamı sürdürmek için yeterli seviyelere yaklaştı. İlk süngerler aslında bakterileri yiyerek ve onları ayrışma sürecinden uzaklaştırarak oksijeni artırmaya yardımcı olmuş olabilir. ''[[Dickinsonia costata]]'' adlı bir organizmanın izleri, muhtemelen mikroplarla ziyafet çekerek, denizin dibinde hareket etmiş olabileceğini gösteriyor.<ref name=":se" /><ref>{{Web kaynağı | url = https://evrimagaci.org/en-eski-hayvan-dickinsonia-hayvanlarin-kambriyen-patlamasindan-once-ediyakaran-donemde-evrimlestigi-ispatlandi-7403 | başlık = En Eski Hayvan "Dickinsonia": Hayvanların Kambriyen Patlaması'ndan Önce Ediyakaran Dönem'de Evrimleştiği İspatlandı! | erişimtarihi = 19 Temmuz 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Evrim Ağacı | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200324121230/https://evrimagaci.org/en-eski-hayvan-dickinsonia-hayvanlarin-kambriyen-patlamasindan-once-ediyakaran-donemde-evrimlestigi-ispatlandi-7403 | arşivtarihi = 24 Mart 2020}}</ref>

=== Ediyakaran yok oluşu ===

Bununla birlikte, yaklaşık 541 milyon yıl önce, Ediyakaran canlılarının çoğu ortadan kayboldu ve Douglas Erwin ile diğer bilim adamlarının hala anlamaya çalıştığı büyük bir çevresel değişikliğin sinyalini verdi. Gelişen hayvan vücut planları, beslenme ilişkileri ve çevre mühendisliği bir rol oynamış olabilir. Ediyakaran'ın sonlarına tarihlenen fosil kayıtlarında bulunan yuvalar, [[solucan]] benzeri hayvanların okyanus tabanını kazmaya başladığını ortaya koyuyor. Bu ilk çevre mühendisleri, diğer Ediyakaran hayvanları için koşulları bozarak tortuyu rahatsız etti ve belki de havalandırdı. Bazı hayvanlar için çevresel koşullar bozulurken diğerleri için iyileştiler ve potansiyel olarak türlerde bir değişimi katalize ettiler.<ref name=":se" />

==Kambriyen patlaması==
{{Ana|Kambriyen patlaması}}
[[Dosya:20191203 Anomalocaris canadensis.png|sağ|upright=1.27|küçükresim|''[[Anomalocaris canadensis]]'', bir [[Kambriyen dönem]] [[arthropoda|eklem bacaklısı]]]]

[[Kambriyen dönem|Kambriyen Dönemi]] (541-485 milyon yıl önce), yeni yaşam formlarının vahşi bir patlamasına tanık oldu. Yeni oyuk yaşam tarzlarıyla birlikte [[kabuk]]lar ve [[diken]]ler gibi sert vücut parçaları evrimleşti. Sert vücut parçaları, hayvanların, yuva kazma gibi çevrelerini daha büyük bir şekilde tasarlamasına izin verdi. Ayrıca, avı kovalamak için yön hareketi için tanımlanmış kafaları ve kuyrukları olan daha aktif hayvanlara doğru bir kayma meydana geldi. [[Trilobitler]] gibi iyi zırhlı hayvanlar tarafından aktif beslenme, yumuşak Ediyakaran yaratıklarının üzerinde yaşadığı deniz tabanını daha da bozmuş olabilir.

Eşsiz beslenme tarzları, çevreyi bölümlere ayırarak, yaşamın daha fazla çeşitlendirilmesine yer açtı. ''[[Waptia]]'' okyanusun dibini tararken, priapulid solucanlar tortunun içine girdi, ''[[Wiwaxia]]'' süngerlere yapıştı ve ''[[Anomalocaris]]'' yukarıda gezindi. Bu tuhaf görünümlü organizmaların çoğu, 5 gözlü ''[[Opabinia]]'' gibi evrimsel deneylerdi. Bununla birlikte, trilobitler gibi bazı gruplar, yüz milyonlarca yıl boyunca Dünya'ya yayıldı ve egemen oldu, ancak Permiyen Triyas yok oluşunda sonunda soyu tükendi. [[Stromatolit]] resifleri oluşturan bakteriler de azaldı ve Dünya'daki koşullar değişmeye devam ettikçe [[Dallı bacaklılar|brakiyopod]] adı verilen organizmalar tarafından yapılan resifler ortaya çıktı. Günümüzün baskın resif yapıcıları olan sert [[mercan]]lar, bundan birkaç yüz milyon yıl sonra ortaya çıktı. Ancak, gelecek olan tüm değişikliklere rağmen, Kambriyen'in sonunda var olan hemen hemen tüm hayvan türleri veya şubelerine ([[yumuşakçalar]], [[eklembacaklılar]], [[annelida|annelidler]] vb.) ait ilk canlılar evrilmiştir.<ref name=":se" />

== Ayrıca bakınız ==
*[[Yaşamın evrimsel tarihi]]
*[[Bilinen en eski yaşam formları]]
*[[Kordalıların evrimi]]
**[[Omurgalıların evrimi]]
***[[İnsanın evrimi]]

== Konuyla ilgili yayınlar ==
*{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/870978830|başlık=What evolution is : from theory to fact|tarih=2014|yer=Londra|ad=Ernst|soyadı=Mayr|isbn=978-1-78022-768-9|oclc=870978830}}
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}

[[Kategori:Taksonlarına göre evrim]]
[[Kategori:Hayvanların evrimi]]