Eremya Çelebi
Eremya Çelebi Kömürciyan ya da Eremya Çelebi (Mayıs 1637 - 15 Temmuz 1695),[1] 17. yüzyıl Ermeni şair, tarihçi, tercüman ve matbaacısıdır.[2]
İstanbul'un Langa semtinde doğan Eremya Çelebi Kömürciyan annesinin amcası olan Hacı Ambağum tarafından yetiştirildi. Ermenicenin yanı sıra Türkçe, Rumca ve bazı Avrupa dillerini öğrendi. Hacı Ambağum'un ölümünden sonra bir Ermeni tüccar olan Abro Çelebi'nin çocuklarına hocalık yaptı.[3] Abro Çelebi zamanın sadrazamı Köprülü Fazıl Ahmet Paşa'ya çok yakındı. Bu sayede Kömürcüyan devlet işlerini öğrendi ve çok nüfuzlu kişilerle tanıştı.[2]
Kömürciyan'ın babası ve her iki kardeşi de papazdı. Halep, Kudüs ve Eçmiadzin'e sık sık giderek kilisenin sorunlarında arabuluculuk yaptı. Langa'daki Surp Sarkis Kilisesinde bir okul ve matbaa açtı. Bu matbaa İbrahim Müteferrika'nın matbaasından önce olmakla beraber sadece Ermenice basım yaptığı için Türk basın tarihinde yer almamıştır.
Kömürciyan çok sayıda kitap yazdı. Bu kitapların çoğu Ermenice olmakla beraber çok miktarda Türkçe kelimeler ve deyimler de içermektedir. Bu eserlerin çoğu Venedik Kudüs ve Eçmiadzin'deki çeşitli manastırlarda saklanmaktadır.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Eserlerinden bazıları şunlardır
- Osmanlı Tarihi (Osman Gazi'den zamanın padişahı IV. Mehmed'e kadar olan 19 Osmanlı padişahının hayat hikâyeleri)
- İstanbul Yangını Tarihi (1660 Yangını hakkında bilgiler)
- İstanbul Tarihi (Ermeniceden 1988'de Türkçeye çevrildi)
- Ruzname (1648-1663 yılları arasındaki olayların dökümü)
- Vekayiname (Ruzname'ye benzer ancak 42 yıllık bir dönemi kapsar)
- Beç Kuşatmasının Tarihi
- Sahte Peygamber Sabetay (Sabetay Sevi olayı hakkında bir kitap)
- Abro Çelebi Manzumesi (Abro Çelebi'nin hayatı hakkında 5 ciltlik manzum eser)
- Coğrafya (İran, Hindistan ve Anadolu'nun Coğrafyası)
- Girit'teki Surp Karabet Kilisesi (Girit'in fethedilmesinden sonra yazılmıştır)
- Mizah hikâyeleri
- Dini Meseleler (Ermeni Kilisesinin Rum Ortodoks ve Yahudi dini ile karşılaştırılması)
- Şiirler, Mektuplar ve Eleştiriler
- Büyük İskender'in Hayatı (Osmanlıca) "Kitap Hikaye-i Cihangir İskender Zürlkarneyn, Lisan Ermenyandan Lisan Türkçe-i Est El-Hakir Eremya"
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Genel
- "İstanbul Tarihi, XVII. asırda İstanbul", Eremya Çelebi Komürcüyan, (1952'de Hrand Der Andreasyan tarafından Ermeniceden Türkçeye tercüme edilmiş, 1988 yılında Kevork Pamukciyan tarafından ikinci basımı yapılmıştır), İstanbul, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.
- Özel
- ^ Dünden Bügüne İstanbul Ansiklopedisi, "Kömürciyan, Eremya Çelebi", Cilt 5 s.86, Tarih Vakfı Yurt Yayınları
- ^ a b İstanbul Tarihi XVII. Asırda İstanbul, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1958, s. VII - XXI
- ^ ZİYA YILMAZER, "EREMYA ÇELEBİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/eremya-celebi (16.03.2020).
