Dijital kürasyon

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Dijital Derleme ya da Dijital Kürasyon bilgi teknolojilerinin gelişmesine bağlı olarak bilgi miktarının geçmiş yüzyıllarla kıyaslanamayacak ölçüde artış göstermesine rağmen karmaşıklaşan bilgi kaynaklarına erişimin geçmişten daha güç olması her geçen gün sorun olmaya başlamışıtr.[1] Bu sorun, dijital veri ve bilgi miktarındaki büyük artışı etkin yollarla düzenleme ve yönetmeyi de beraberinde getirmiştir. Bu süreçte yer alan düzenleme biçimi olarak Dijital derleme(dijital kürasyon) ele alınabilir. Dijital derlemeyi tanımlamak gerekirse 20.yy’ın sonlarına doğru başlayıp gelişimini sürdüren dijitalleşme ve bununla birlikte ortaya çıkan dijital bilginin her geçen gün korunması, saklanması ve gelecek nesillere aktarılarak yaşam döngüsünü sürdürebilmesi için karşımıza çıkan süreçtir. Dijital derleme çağımız için yeni bir disiplindir. Dijital ortamda belgelerin korunmasının ötesinde, dijital içeriğin üretiminden başlayıp arşivlenmesi sürecine kadar olan tüm aşamaları kapsayacak niteliktedir. Dijital derlemeyi yaşam döngüsü boyunca dijital verilerin korunması hatta korumanında ötesinde uzun vadede değerini artırarak kullanılabilir hale gelmesi olarak tanımlayabiliriz ''.[2] Dijital bilgilerin mevcut ve daha sonrasında kullanımı için etkin bir biçimde yönetilmesi gerekir. ''Birleşik Krallık’ta kurulmuş olan Dijital Curation Center (DDC)’nin yapmış olduğu tanıma göre; yaşam döngüsü boyunca dijital araştırma verilerinin değerinin korunması ve uzun vadede korumanın artırılması vurgulanarak daha yüksek kaliteli araştırmalar için yeniden kullanım hedefi amaçlanmıştır''.[3] Dijital derleme, son 20 yılda uzun vadede organizasyonel ve teknik değişiklikler yoluyla dijital materyallere erişimi sağlamak için gerekli teknik, idari ve finansal ekolojiye hitap eden bilgi bilimleri şemsiyesi içerisinde yer alan yeni bir disiplindir.[4]“Dijital küratörlük” terimi ilk olarak 2001 yılında düzenlenen “Dijital Derleme: Dijital Arşivler, Kütüphaneler ve e-Bilim Semineri' nin başlığı olarak kullanılmıştır. Dijital küratörlük konusunda öncül sayılan bu girişim, bilginin uzun süreli korunması ve erişiminin sağlanması konusundaki zorlukları tartışmak üzere düzenlenmiştir. İzleyen süreçte, kültürel miras koleksiyonlarından e-bilim ve veri bilimine kadar çeşitli alanlarla kesişen dijital küratörlük, yeni zorluklara ve heyecan verici fırsatlara cevap olarak hızla gelişmiştir. ''

Dijital Derleme Süreci Aşamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dijital derleme sürecinde de dijitalleştirme kapsamında olduğu gibi seçim, toplama, koruma, süreklilik ve arşivleme gibi aşamalar ile''[5] son kullanıcının doğru bir şekilde kaynağa erişimi esas alınarak yapılmaktadır. Bu aşamalara ek olarak dijital derleme de şu aşamalar bulunmaktadır;[6]

  • Kavramsallaştırma: Dijital nesnelerin yapımının tasarlanarak planlanmasıdır.
  • Üretim: Dijital nesnelerin üretilmesidir.
  • Erişim ve Kullanım: Dijital nesnelere kolayca erişim ve kullanım sağlanmasıdır. Bazı nesnelerin güvenliği açısından erişim, özel izin ya da sınırlı olmalıdır.
  • Değerlendirme ve Seçme: Dijital objeler seçilmeden önce değerlendirilmeli ve uzun süreli olan nesneler ayrılmalıdır. Bu işlemler yapılırken politikalar ve yasal düzenlemelere dikkat edilmelidir.
  • Ayıklama: Uzun süre koruma amaçlı olarak seçilmemiş olan nesnelerin yasal düzenlemeler çerçevesinde ayıklanmasıdır.
  • Aktarım: Dijital nesnelerin yasal düzenlemeler ve politikalar çerçevesinde aktarılmasıdır.
  • Koruma: Dijital nesnelerin uzun vadede korunması için yapılan çalışmalardır.
  • Yeniden Değerlendirme: Yeniden doğrulama ve değerlendirme sonucunda ayıklanması gereken dijital nesne bırakılmamasıdır.
  • Depolama: Dijital nesnelerin belirtilen standartlar esas alınarak depolanmasıdır.
  • Erişim ve yeniden kullandırma: Dijital nesnenin bütün aşamaları tamamladıktan sonra erişiminin sağlanarak yeniden kullanıma hazırlanmasıdır.
  • Dönüştürme: Dijital nesnenin farklı bir formata dönüştürülmesidir.

Yukarıdaki aşamalarda da belirtildiği gibi dijital derleme, dijital nesnenin yaşam döngüsünün sürdürülebilmesi için yapılması gereken çalışmaların tümünü kapsamaktadır. Dijital derleme, kültürel miras nesneleri ile bunların dijital karşıtları arasındaki ilişki üzerinde çalışarak katılımcı beceri ve uygulamaların çeşitliliğini ele alır. Özellikle, kültürel miras verilerine erişim sağlamak için sayısız girişim çalışmalarının ideal dijital derleme tarafından koordinasyonu sağlanır ve başından beri süreçte yer alır. ''Analog materyallerin yaşam sürelerini artırmak için dijitalleştirme yolu kullanılır. Dijital hale gelen materyaller, bilgisayar bilimi disiplini ile bariz sinerjileri koruyarak bilgi biliminin diğer disiplinlerine erişebilir konuma gelebilmektedir. Dijital derleme, mevcut ve gelecekteki kullanımlar için dijital veri havuzlarını oluşturur, korur ve bunların değerli olması yönünde çalışmalar yapar. Bu işlevi genellikle, arşivciler, kütüphaneciler, bilimciler, tarihçiler ve akademisyenler gerçekleştirir''.[7]

Dijital Derleme Standartları[değiştir | kaynağı değiştir]

Kültürel bellek kurumları arasında farklı tür bilgilerin bulunduğu müzelerde ve dijital derleme alanlarında geliştirilen standartlar ve çalışmalar oldukça önemlidir. Nesnenin özelliklede yeniden oluşturulan dijital nesnenin yaşam döngüsü sürecinde erişim ve kullanım çalışmalarının yerine getirilebilmesi için dijital derleme standartlarına ihtiyaç vardır. Bu kapsamda uluslararası açıdan sıkça kullanılarak çalışmanın temelini oluşturan ATHENA, LIDO ve SPECTRUM standartları kullanılmaktadır.

ATHENA: Avrupa çapında kültürel miras ağına erişim anlamına gelen ATHENA, Avrupa'da başlanan ve aynı zamanda Avrupa Dijital Kütüphanesi Europeana' nın da içeriğini oluşturan geniş bir veri çalışması sunmaktadır. ATHENA oluşum açısından MINERVA ağı kökünden gelmektedir. Avrupa'daki tüm müzelerden bilgi sağlaması başlıca görevlerindendir.[2]

LIDO: Nesneleri açıklayan hafif bilgiler olarak anlamlandırılan LIDO, müzelerde yaygın olarak kullanılan XML ile harmanlanmış aynı zamanda bir dijital derleme standartıdır. Farklı üstveri formatı ile oluşturulan koleksiyon yönetim sistemlerinin ve katalog veri tabanlarının ortak bir platformda toplanmasını amaçlar. LIDO farklı türde koleksiyon(kültürel, tarihi, mimarlık, doğa vb.) nesne verileri için de kullanılabilir.[8]

SPECTRUM: Dünyanın birçok yerinde yaygın olarak kullanılan İngiltere koleksiyon yönetim standartı ve dijital derleme standartıdır. Günümüzde Spectrum 5.0 versiyonu kullanılmaktadır.[9]

Gelişim açısından dünya ile aynı anda ilerlemek için dijital derleme ve dijitalleşme alanında yasal düzenlemeler ve yeni düzenler oluşturulmalıdır. Yeni bir kavram olan dijital derleme akademisyenler ve bilgi profesyonellerince daha çok ele alınarak gelişimi için uğraşılmalıdır. Uluslararası bir öneme sahip olabilmemiz için de uzman ekip ve bilgi profesyonelleri tarafından adımlar atılmalıdır.[1]

Dijital Derlemenin Sağladığı Olanaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dijital derleme verilerin ve bilgilerin uzun vadede sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla bazı olanaklar sağlamıştır. Bu olanakların bazıları şunlardır;

  • Dijital veri ve bilgilere sürekli ve güvenilir bir şekilde erişim imkânı sağlar,
  • Veri ve bilgilerin nitelik açısından gelişmesini sağlar,
  • Farklı veri kümelerinde ortak standartların kullanılması ile erişim ve işbirliği fırsatlarının geliştirilmesini sağlar,
  • Veri ve bilgilerin güvenilirlik ve devamlılığını artırmak için özgünlüğünün ve doğruluğunun kontrolünün yapılmasını sağlar,
  • Verilerin ve bilgilerin geçerliliğinin resmi olarak kayıt altına alınarak gelecekte yasal kanıt olarak işlev kazanmasını sağlar,
  • Verilerin ve bilgilerin kullanıma sunulması ve bilginin ekonomik yönden değerinin korunması ile ilk yatırımdan yararlanılmasını sağlar,
  • Veri ve bilgilere erişim, bilgi paylaşımı ve analiz etme olanakları sağlar.

''ABD'de Müze ve Kütüphane Bilimleri Enstitüsü (The Institute of Museums and Library Science) 2006 yılından itibaren dijital derleme üzerine lisansüstü düzeyde eğitim içeriklerinin geliştirilmesini desteklemektedir''.[5]'' 2004 yılında İngiltere'de kurulan Dijital Kürasyon Merkezi (The Digital Curation Center/DCC) Enstitüsünün destekleri ile birlikte veri, derleme, farklı tür bilgi nesnelerinin yaşam döngüsünde yönetimi çerçevesinde faaliyetlerini devam ettirmektedir''.[10] Dijital derleme bu bağlamda oluşumu yeni fakat sağlam temeller ile kendini oluşturan bir disiplindir. Türkiye'de dijital derleme çalışmaları, henüz yeni yeni kullanılmaktadır. Kütüphane, müze gibi bellek kurumlarında devamlı olarak yararlanılmaya çalışılmaktadır. Dijital derleme hem bilgi toplulukları hem de kullanıcıları açısından çok önemli bir gelişmedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Külcü, Ö. (2010). "Belge Yönetiminde Yeni Fırsatlar: Dijitalleştirme ve İçerik Yönetimi Uygulamaları". Bilgi Dünyası. 11 (2): 290-331. doi:10.15612/bd.2010.239. ISSN 2148-354X. 
  2. ^ a b Karadağ, D. K. ve Külcü, Ö. (2019). Dijital Kültürel Mirasin Yönetiminde Dijital Kürasyon Uygulamalari Çerçevesinde Türkiye’de Müzelerde İçerik Yönetimi Sistemlerinin Geliştirilmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
  3. ^ Curation, Digital (2018). "Digital Curation Centre Template v1 (protocols.io.srwed7e)". protocols.io. Erişim tarihi: 30 Aralık 2020. 
  4. ^ Higgins, Sarah (2018). "Digital curation: the development of a discipline within information science". Journal of Documentation. 74 (6): 1318-1338. doi:10.1108/JD-02-2018-0024. ISSN 0022-0418. 
  5. ^ a b Külcü, Ö. (2018). Bilgi kuramı ve bilgi yönetimi: Kuramsal bilginin oluşumu ve toplumsal bilgiye dönüşümü. İstanbul: Hiperlink.
  6. ^ ÖZTEMİZ, Semanur; ÖZEL, Nevzat (2019). "Dijital Küratörlük: Kavramsal Bir Değerlendirme". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 59 (2): 1208. doi:10.33171/dtcfjournal.2019.59.2.22. ISSN 2459-0150. 
  7. ^ Karatas, Tugce; Lombardo, Vincenzo (2020). "A Multiple Perspective Account of Digital Curation for Cultural Heritage: Tasks, Disciplines and Institutions". Adjunct Publication of the 28th ACM Conference on User Modeling, Adaptation and Personalization. UMAP '20 Adjunct. Genoa, Italy: Association for Computing Machinery: 325-332. doi:10.1145/3386392.3399277. ISBN 978-1-4503-7950-2. 
  8. ^ Özel, N; Çakmak, T (2011). "Çevrimiçi Kütüphane Kataloglarına Yönelik Kullanıcı Beklentileri: Ankara Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi Kütüphaneleri Örneği". Bilgi Dünyası. 12 (1): 30-45. doi:10.15612/bd.2011.220. ISSN 2148-354X. 
  9. ^ "SPECTRUM". What we do strategic aims. SPECTRUM. 2017. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Rusbridge, C., ve diğerleri. (2005). The Digital Curation Centre: a vision for digital curation. Paper for from local to global data interoperability-challenges and technologies: 20-24 June 2005, Sardinia, Italy. IEEE Piscataway içinde (ss. 31- 41). NJ, USA. Erişim adresi: http://eprints.gla.ac.uk/33612/
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dijital_kürasyon&oldid=32507465" sayfasından alınmıştır