Büyük Doğu

Bu madde Büyük Doğu ideolojisi hakkındadır. Başlığın diğer anlamı için Büyük Doğu (dergi) sayfasına bakınız.

Büyük Doğu, Necip Fazıl Kısakürek'in ortaya koyduğu İslamcı ideoloji.

Necip Fazıl, Büyük Doğu'yu ana hatlarıyla İdeolocya Örgüsü eserinde açıklamıştır. Bu eserde Büyük Doğu'yu, İslam'ın yeni zaman ve mekan problemlerine uygulanışından doğan bir dünya görüşü olarak sunar. "İslam anlayışını yenilemek" temel tezi etrafında, İslam tarihinin siyasî, kültürel, ahlakî, estetik ve entelektüel yönlerden bir muhasebesini yapar ve "Başyücelik" ismi altında bir "ideal İslamî devlet" modeli ortaya atar.

Temel referanslarının merkezine İslam'ı alan Büyük Doğu ideolojisi, cumhuriyet döneminde yetişen İslamcı aydınların da başvurduğu alternatif bir modernleşme paradigması olmuştur. Büyük Doğu ideolojisi, Necip Fazıl'ın ardından özel olarak Salih Mirzabeyoğlu tarafından benimsenmiş ve sürdürülmek istenmiştir.

Kavramlar

Doğu ve Batı

Necip Fazıl’a göre İslamiyet hakikat olduğu için hiçbir mekânla kısıtlanamaz. Ancak ilk kez Eski Yunan tarihçisi Herodot’un yaptığı “Doğu-Batı” ayrımını kabul etmek, İslam tarihinde görünen bir mücadelenin taraflarını ifade etmek için mecburi ve realist bir tutumdan ibarettir. Ona göre zaman ve mekândan bağımsız bir hakikat olan İslam bütün dünyaya yayılmak isterken, kendi bünyesini ondan korumak için maddî ve manevî sınırlar çizen taraf Batı olmuş, böylece Doğu ve Batı diye birbirine zıt iki manevî iklim ortaya çıkmıştır. Antik Yunan ve Roma devirleri boyunca Çin, Hint ve Fars kavimlerinin ayrı ayrı temsil ettiği ve Batı'ya aykırı bir varlık ve birlik belirtmeyen Doğu, İslamiyet'le birlikte yer ve yön bakımından sınır tanımayan bir teze kavuşmuş, Arap ve Türk kavimlerinin önderliğinde kuşatıcı bir şuur ve kimliğe ermiştir. Önce Araplar ve en sonunda Türkler, Müslümanlığı temsil kabiliyetini kaybederek Doğulu kimliğinin öznesi olmaktan çıkmışlar ve Rönesans'tan sonra akıl ve madde başarılarıyla yükselen Batı karşısında mahkûm olmuşlardır. Paul Valery’nin görüşüne dayanarak, “Yunan aklı, Roma nizamı ve Hıristiyanlık ahlakı” olarak formüle ettiği Batı kültür ikliminin ulaştığı her yerin Batı olduğunu söyleyen Necip Fazıl, Batılılaşmayı benimseyen toplumlar Doğulu olduklarını inkâr etseler de Batılıların bu ayrımı koruduğunu belirtir. Doğu ve Batı ayrımı bağlamında, Necip Fazıl'a göre Büyük Doğu, tasfiye edilmiş Doğu medeniyetinin en son temsilcisi olan Türklerin şahsında, kaybedilen İslami ruhu ihya etmenin sistemidir.

Temel prensipler

Necip Fazıl, Büyük Doğu'yu dokuz esasa dayandırır.

1. Ruhçuluk: Büyük Doğu'nun, materyalizm ve rasyonalizme karşı, İslam tasavvufuna dayanan mistik ve idealist karakteridir.

2. Keyfiyetçilik: Büyük Doğu ruhçuluğunun tümevarımsal yönü olarak özcülüğe vurgu yapar.

3. Şahsiyetçilik: Hakikati toplumun değil, bireylerin temsil edebileceği görüşüdür.

4. Ahlakçılık: Büyük Doğu'nun İslam ahlakını idealize ettiğini ve ona bağlılığını ifade eder.

5. Milliyetçilik: Büyük Doğu ideolojisinin ırkçılık ve kozmopolitanizme karşı, milletlerde inanç, değer, düşünce ve duyarlığı öne çıkarma prensibidir.

6. Sermaye ve mülkiyette tedbircilik: Mülkiyet hakkını korumakla birlikte sermaye ve refahın devlet eliyle topluma yayılarak düzenlenmesini savunur.

7. Cemiyetçilik: Bireylerine dayanışma, aidiyet ve sorumluluk duygusunu veren bir toplum kurmayı önemser.

8. Nizamcılık: Sistemli düşüncenin ve eylem disiplininin önemini vurgular.

9. Müdahalecilik: İnsan iradesinin toplumdaki başıboşluğa karşı yapıcı, zorbalığa karşı yıkıcı hamlelerini destekleme prensibidir.