Buzul yarığı
Buzul yarığı, bir buz tabakasında veya buzulda bulunan derin bir çatlak veya yarıklardır. Plastik bir alt tabakanın üstündeki iki yarı sert parçanın farklı hareket oranları olduğunda oluşacak kesilme stresiyle bağlantılı hareket ve ortaya çıkan stresin bir sonucu olarak kıvrımlar oluşur. Kayma gerginliğinin ortaya çıkan yoğunluğu yüz boyunca kırılmaya neden olur.[1]
Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir buzulun 50 metre'den az olan kalınlıktaki üst kısmı plastik akış göstermek için yeterli basınç altında değildir. Aksine, en üst zondaki bu buz kırılgandır ve kırık zonu olarak adlandırılır. Bu zon içindeki buz, alttaki buz tarafından sırtta taşıma tarzında taşınır. Buzul; engebeli arazi üzerinde hareket ettiğinde, kırık zonunda gerilme olur ve sonuçta çatlama ve açılmalar meydana gelir. Bunlara buzul yarığı adı verilir. Genellikle buzul üzerinde dolaşmak, 50 metre derinliklere kadar inebilen bu yarıklar nedeni ile tehlikelidir. Bu derinliğin ötesinde, plastik akış buzul yarıklarının daha derinlere inmesini engeller.[2]
Buzul yarıklarının genellikle dikey veya yakın dikey duvarları vardır. Bunlar daha sonra eriyebilir. Kemerler ve diğer buz oluşumları oluşturabilir.[1] Bu duvarlar bazen buzulun stratigrafisini temsil eden katmanları ortaya çıkarmaktadır. Yarık boyutu genellikle buzulda bulunan sıvı su miktarına bağlıdır. Bir yarık; 45 metre kadar derin, 20 metre genişliğinde olabilir ve birkaç yüz metreye kadar uzayabilir.
Buzul yarıkları daha önceki yıllarda meydana gelen birikme ve kar sürüklenmelerinden oluşan bir kar köprüsü ile kaplanabilir, ancak tamamen doldurulamaz. Sonuç olarak, buzul yarıkları görünmez hale gelir ve buzul karşısında ilerlemeye çalışan herkes için ölümcül olur. Bazen eski bir kırık üzerinde bir kar köprüsü sarkmaya başlayabilir. Bir kırık içindeki su varlığı önemlidir. Su dolu çukurlar, buzulların veya buz tabakalarının altına varabilir ve önemli derecede yaz erimesinin meydana geldiği yüzey ile buzulun yatağı arasında doğrudan bir hidrolik bağlantı sağlayabilir.[3]
Yarık türleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Boyuna yarıklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Buzulların genişlediği alanlarda akışa paralel olarak şekillenirler. Genellikle iç bükeydirler ve 45°den daha büyük bir açı oluştururlar.
Sıçrayan yarıklar[değiştir | kaynağı değiştir]
Buzulun kenarından uzanan yarıklardır. Kesilme gerilmesi ve yanal uzantıdan gelen uzunlamasına sıkıştırma stresinden kaynaklanmaktadır. Buzul akışına göre konkavdır ve 45°den daha az bir açı oluştururlar.
Enine yarıklar[değiştir | kaynağı değiştir]
En yaygın buzul yarığı türüdür. Ana streslerin buzul akış yönüne paralel olduğu uzunlamasına bir uzatma bölgesinde, genişleme gerilimi stresini oluşturan bir alanda oluşurlar. Bu yarıklar, buzul üzerinden akış yönüne kadar uzanır. Genellikle bir vadinin daha dik hale geldiği yerde oluşurlar.[3]
Riskler[değiştir | kaynağı değiştir]
Yarıklar, genellikle ince ve karanlık bir kar tabakası (kar köprüsü) tarafından gizlenir, bu da dağcılar için tehlikeli olabilir.
Karla kaplı yarıklar tehlikelidir. Tehlike, gündüz sıcaklığına ve karın kuvvetine bağlıdır. Öğleden sonra olan çökme riski sabah olan çökme riskinden daha fazladır. Yeni kar yağışı sonrasında, boşluklar üzerindeki kar örtüsü bazen bir kubbe şeklinde batar. Buzul hareket ettiğinde kolon çöküyor. Kolonun çökmesi, kolonun şekline ve derinliğine bağlı olarak ölümcül olabilir. Boşluklar bir V şekli altında aşağı doğru ilerlediğinde enerjisinin düşmesi nedeniyle sıkıştırılmıştır. Bu durumda hareket eksikliği ve buzla doğrudan temas nedeniyle donma riski vardır.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b van der, Veen (1990). Crevasses on Glaciers. s. 213–245. doi:10.1080/10889379909377677. 21 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
- ^ ^ Cahit HELVACI, GENEL JEOLOJİ TEMEL İLKELERİ /ESSENTIALS OF GEOLOGY (Mart 2013). Nobel Akademik Yayıncılık ISBN 978-605-133-433-2. 11. Basımdan çeviri. s.266.
- ^ a b Holdsworth (Ekim 1956). "Primary Transverse Crevasses". Journal of Glaciology. s. 107–129.
- ^ Larcher, Michael (1999). "Risiko Spaltensturz – Risikomanagement auf Hochtouren". bergundsteigen, 3. s. 18-21.
