Buda sayfasının kaynağını görüntüle

{{için|Aynı isimli eski yerleşim yeri|Budin}}
[[Dosya:Kamakura Budda Daibutsu front 1885.jpg|küçükresim|upright=0.91|[[Kōtoku-in]]'de bulunan Buda heykeli]]
{{Budizm}}
'''Buddha''', [[Sanskrit]] dilinde “uyanmak, idrak etmek, [[bilinç]]lenmek” anlamına gelen “budh” fiilinin geçmiş zaman kipidir. "Uyanmış, idrak etmiş, bilinçlenmiş” anlamına gelir.

[[Siddhartha Gautama]], tarihte “Buda” sözcüğünü hem kendisi için, hem de ona inanan ve bir yol göstericisi olmadan kendiliğinden “uyanan” herkes için kullanmıştır.
Budizm'de “Buda” kavramıyla ifade edilen: kişinin ruhunun saflık, [[masumiyet]] ve mükemmelliğinin gücüne, kendiliğinden ulaşması ve böylece daha önce ortaya çıkarmadığı aydınlanmış (mükemmel) bilgeliğe ulaşmak ([[Prajna]]), ayrıca şefkat ve merhametten uzak sonsuz yaşamı sınırsızca geliştirmektir.

Buda, kendini dünyevi şeylere artık bağlı olmayacak derecede her şeyden arındırmayı başarmıştır ([[Nirvana]]). Böylece Budist inancına göre artık yeniden doğuş döngüsüne bağlı kalmamış olacaktır. Budizm, kişinin kendi beyniyle (aklıyla, zekâsıyla) konuşamayacağı için, ayrı bir varlık olarak “ego” düşüncesini reddetmiştir.

Uyanış; bilinçlenmemiş (uyanmamış), kendini dünyaya kaptırmış insanlardan uzak bir anlayışla, okyanus gibi derin ve anlaşılması zor, dünyevi duygulardan arınmış bir tabiattır (mahiyettir, yaratılıştır, karakterdir.). Bu nedenle, bu deneyimleri sıradan bir dille ya da bilimsel kavramlarla açıklamak mümkün değildir. Bu deneyimlerin (bilgilerin) değerini, kişi kendi yaşamadıkça anlayamaz. Bu Buda deneyimi, aynı Buda gelenekleriyle devam etmeyebilir, Buda'nın ortaya çıktığı mutlu, güzel zamanlardan sonra; Buda'nın olmadığı çok fazla karanlık, kötü dönemler yaşandığı için, hiçbir doktrin son kurtuluş öğretisi anlamına gelmez.
Kashyapa, Kanakamuni ve [[Dipamkara]]’dan sonraki dönemde [[Maitreya Buda]] olacaktır.
Özellikle Tantrik Budizm’i ([[Vajrayana]]), aşkın Buda’lar olarak, Adibuddhas veya [[Tathagata]] olarak adlandırılan birçok Buda’yı içermektedir.

== Kelime anlamıyla Buda ==
Buda ya da Buddha, [[Sanskrit]] dilinde “uyanmak, idrak etmek, bilinçlenmek” anlamına gelen “budh” fiilinin geçmiş zaman kipi olup, Orta Hint dillerinden türetilmiş ve “uyanmış, idrak etmiş, bilinçlenmiş” anlamına gelmektedir. Aynı zamanda “aydınlanmış” anlamı da vardır. “Uyanmış, aydınlanmış” kişi, karanlık gecelere doğan güneş gibi, yanlışlarla, hatalarla dolu karanlığı bilgi ışığıyla aydınlatır.

Yalın haliyle “Buda” sözcüğünün, Sanskrit dilinde Buddhas, “Orta Hint Pali” dilinde “Buddho” şeklinde olması nedeniyle, bazı araştırmacılar bu sözcüğü Buddha, Buddho olarak da kullanmaktadır. Batı Bilimleri, Hintçe sözcükleri yerel sözlük yazarları ve dil bilgisi uzmanlarını örnek alarak yalın haliyle değil de, bu sözcüğün kök halini kullanır; ayrıca bu sözcüğün hemen hemen tüm yazılış şeklini kabul etmektedir.

[[Sanskrit]] dili, birçok Avrupa dili gibi [[Hint-Avrupa dilleri|Hint-Avrupa dil ailesi]]ndendir. Bu dil, kök sözcük biçiminde (örneğin Sanskrit dilinde sözcük kökü “budh” ve Hint-Avrupa dilinde kökü “bheudh” anlamı uyanmak, dikkat etmek, ikaz etmek)  Avrupa dillerinde yeniden keşfedilmektedir. [[Almanca]]da “Gebot” sözcüğü ve “Buddha” sözcüğü gibi birbiriyle bağlı örnekler bu dilbilimsel akrabalığa örnek verilebilir.

== Üç tür Buda ==
Üç çeşit Buda vardır:

=== Samyaksambuda ===
“Tam uyanmış” denilen “Samyaksambuda”; mükemmel kurtuluş öğretisine yol gösteren, dünyevi kavramlardan uzaklaşmış, kendini yeniden keşfeden, kendisiyle özleşen, dünyayı öğreten, çeşitli yetenekleriyle ve deneyimleriyle birçok insana kurtuluş yolunu gösteren kişidir.

Samyaksambudalar tüm bilgileri ve mükemmelliğin gücünü daha önce duyulmamış şeylerin gerçekliğinde bulan insanlardır. Bu kişilere “Mükemmel Aydınlanmış” denir. Bütün bu Budalar, her defasında kendilerinde yeni şeyler keşfettiler. Yaşamın acılarını ifade eden ve [[Budizm]]'in temelini oluşturan “[[Dört Yüce Gerçek]]” öğretisindeki acıları ve bu acıları sona erdiren kurtuluş yolu olarak kabul edilen “Sekiz Aşamalı Asil Yol” öğretisini dünyaya yaydılar.

Samyaksambuda, tam uyanmış kişi olabilmenin yolu [[Bodhisattva]] (gerçek aydınlanma) yoludur. Çünkü Bodhisattva; tüm canlıların Budalığa ulaşmasına yardımcı olmak için kendini adayan kişidir.

=== Pratyekabuda ===
“Kendiliğinden uyanan” kişi olarak adlandırılan Pratyekabuddha, uyanışını kimseye söylemeden, başkalarını aydınlatıp onları kurtuluş yoluna götürmeden ve sadece kendi kurtuluş yolunu kendi kendine bulan kişidir.

=== Sravakabuda ===
“Dinleyerek” (bir dinleyici olarak) uyanmış olan veya “[[Arhat]]” olarak da anılan Sravakabuddha, Sammasambuddha'nın öğrencisi olarak kazandığı deneyimlerle kurtuluş yolunu bulan veya duyarak öğrendiklerini tamamen uygulayan kişidir. Sravakabuddha aydınlanmaya ulaştıran öğretileri, diğer insanlara öğretebilecek ve onlara da kurtuluş yolunu gösterebilecek durumdadır.
"Her kim kibir, eğlence ve körelen duygularla yaşamaktansa, düzgün bir hayatı arzu ediyorsa, o insan mükemmel Azizdir (Arahan'dır).

=== Shakyamuni Buda (Siddhartha Gautama) ===
{{Ayrıca bakınız|Gautama Buddha}}

== Kaynakça ==
* Dictionnaire de la sagesse orientale, Kurt Friedrichs, Ingrid Fischer-Schreiber, Franz-Karl Ehrhard et Michael S. Deiner,

== Ayrıca  bakınız ==
* [[Gautama Buddha]]
* [[Amitabha Buddha]]
* [[Budizm'de Tanrı]]
* [[Budizm tarihi]]
* [[Buda'nın Diş Emaneti]]
* [[Sirke Tadanlar]]

== İlgili Filmler ==
{{Commons|Buddha}}
* 'Little Buddha', (1993) [http://www.youtube.com/watch?v=IEnrmbc_-6w '''Fragman'''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20201106023017/http://www.youtube.com/watch?v=IEnrmbc_-6w& |tarih=6 Kasım 2020 }}

==Dış bağlantılar==
*[http://www.buddhanet.net/index.html BuddhaNet] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120414062340/http://www.buddhanet.net/index.html |tarih=14 Nisan 2012 }}
*[https://web.archive.org/web/20060615140312/http://www.lensculture.com/buddha.html Images of Buddha]—worldwide submitted photos
*[https://web.archive.org/web/20070928041702/http://what-buddha-taught.net/ What the Buddha Taught ]

[[Kategori:Teozofi]]
[[Kategori:Budizm]]