Batı Göktürk Kağanlığı sayfasının kaynağını görüntüle

{{Ülke bilgi kutusu
|adı = Batı Göktürk Kağanlığı
|resmî_adı = 
|kendi_dilindeki_adı = 𐰆𐰣:𐰸:𐰉𐰆𐰑𐰣<br />''On oq budun''
|bayrak_altyazısı = 
|bayrak_maddesi = 
|bayrak2_resmi = 
|arma_resmi = 
|arma_altyazısı = 
|arma_maddesi = 
|slogan = 
|millî_marş = 
|millî_marş_dosyası = 
|harita_resmi = Map_of_the_Western_Turkic_Khaganate.png
|harita_altyazısı = 
|harita2_resmi = 
|harita2_altyazısı = 
|tür = [[Kağanlık]] ([[Bozkır imparatorluğu]])
|bağlı_olduğu_devlet = 
|başkent = [[Navekat]]<br><small>(yaz başkenti)</small><br>[[Suyab]]<ref name="BGök4">[[Büyük Sovyet Ansiklopedisi]], 3rd ed. Makale; "Göktürk Kağanlığı"</ref>
|sürgündeki_başkent = 
|resmî_diller = [[Soğdca]]<ref>''[http://www.iranicaonline.org/articles/turko-sogdian-coinage      TURKO-SOGDIAN COINAGE] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20210610215814/https://iranicaonline.org/articles/turko-sogdian-coinage |tarih=10 Haziran 2021 }}'', Larissa Baratova, "Encyclopedia Iranica", (July 20, 2005).</ref><ref>{{Kitap kaynağı |başlık= ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity |yıl= 2017 |yayıncı= [[Edinburgh University Press]] |soyadı= Rezakhani |ad= Khodadad |sayfalar=181|isbn= 9781474400305 |url= https://books.google.com/books?id=bjRWDwAAQBAJ&q=false |erişimtarihi= 10 Haziran 2021 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20210311000006/https://books.google.com/books?id=bjRWDwAAQBAJ&q=false |arşivtarihi= 11 Mart 2021 |ölüurl= hayır }}</ref>
|yaygın_diller = [[Eski Türkçe]]<ref>Peter Roudik, (2007), The History of the Central Asian Republics, s. 24</ref><ref>Peter B. Golden, (2011), Central Asia in World History, s 37</ref>
|resmî_din = 
|demonim = 
|yönetim_biçimi = 
|yönetici_unvanı = [[Kağan]]
|yönetici1 = [[Buyruk Kağan]]
|yönetici1_dönemi = 587-604
|yönetici2 = 
|yönetici2_dönemi = 
<!--......-->
|yönetici15 = 
|yönetici15_dönemi = 
|temsilci_unvanı = [[Yabgu]]
|temsilci1 = [[İstemi Yabgu]]
|temsilci1_dönemi = 553-576
|temsilci2 = [[Tarduş Kağan]]
|temsilci2_dönemi = 576-603
<!--......-->
|temsilci5 = 
|temsilci5_dönemi = 
|vekil_unvanı = 
|vekil1 = 
|vekil1_dönemi = 
|vekil2 = 
|vekil2_dönemi = 
<!--......-->
|vekil15 = 
|vekil15_dönemi = 
|yasama_organı = 
|meclis1 = 
|meclis1_türü = 
|meclis2 = 
|meclis2_türü = 
|dönem = [[Erken Orta Çağ]]
|olay_öncesi = 
|olay_öncesi_tarihi = 
|kuruluş_olayı = 
|kuruluş_günü = 
|kuruluş_yılı = 581
|olay1 = 
|olay1_tarihi = 
|olay2 = 
|olay2_tarihi = 
<!--......-->
|olay20 = 
|olay20_tarihi = 
|yıkılış_olayı = 
|yıkılış_günü = 
|yıkılış_yılı = 657
|olay_sonrası = 
|olay_sonrası_tarihi = 
|sürgün_başlangıç_tarihi = 
|sürgün_sonlanış_tarihi = 
|istatistik_yılı1 = 630
|yüzölçümü_istatistiği1 = 3.500.000
|nüfus_istatistiği1 = 
<!--......-->
|istatistik_yılı5 = 
|yüzölçümü_istatistiği5 = 
|nüfus_istatistiği5 = 
|para_birimi = 
|para_birimi_kodu = 
|para_birimi_simgesi = 
|para_birimi_simgesi_maddesi = 
|ö1 = Ak Hun İmparatorluğu
|ö1_bayrağı = 
|ö1_resmi = 
|ö2 = Göktürk Kağanlığı
|ö2_bayrağı = 
|ö2_resmi = 
<!--......-->
|ö21 = 
|ö21_bayrağı = 
|ö21_resmi = 
|a1 = Batıyı Pasifize Etme Genel Himayesi
|a1_bayrağı = 
|a1_resmi = 
|a2 = Türkeş Devleti
|a2_bayrağı = 
|a2_resmi  = 
|a3 = Oğuz Yabguluğu
|a3_bayrağı = 
|a3_resmi  = 
|a4 = Hazarlar
|a4_bayrağı = 
|a4_resmi  = 
|a5 = Kangar Birliği
|a5_bayrağı = 
|a5_resmi  = 
|a6 = Toharistan Yabguluğu
|a6_bayrağı = 
|a6_resmi  = 
|a7 = İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı
|a7_bayrağı = 
|a7_resmi  = 
<!--......-->
|a21 = 
|a21_bayrağı = 
|a21_resmi = 
|günümüzdeki_durumu = 
|dipnot_a = 
<!--......-->
|dipnot_h = 
|dipnotlar = 
|bayrak=Grey_Wolves_Gokturk_Flag.svg}}

{{Türk tarihi}}
[[Dosya:Afrasiab._Western_Turk_officer,_7th_century_CE.jpg|küçükresim|'''Bir Batı Göktürk subayı, [[Efrasiyab duvar resimleri]].<ref>Whitfield, Susan (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith. British Library. Serindia Publications, Inc. s 110</ref>''']] 
'''Batı Göktürk Kağanlığı,''' ([[Çince]]: 西突厥汗國, [[Göktürkçe]]: 𐰆𐰣:𐰸:𐰉𐰆𐰑𐰣, on oq budun) [[Göktürk Kağanlığı]]'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında<ref name="BatıGökKağ-1">{{Kitap kaynağı| başlık = "Türk dünyası araştırmaları" | yayımcı=Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı | yıl=1989 | sayfalar =sf. 65}}</ref> Tardu tarafından kurulan<ref name="BatıGökKağ-2">{{Kitap kaynağı| başlık = "Kongreye sunulan bildiriler" | yayımcı=Türk Tarih Kurumu | yıl=1999 |tanıtıcı= ISBN 975-16-1171-7 | sayfalar =sf. 249}}</ref> tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.<ref name="BatıGökKağ-3">{{Kitap kaynağı| yazar= Mehmet Saray | başlık = "Türkiye ve yakın komşuları" | yayımcı=Atatürk Araştırma Merkezi | yıl=2006 |tanıtıcı= ISBN 975-16-1845-2 | sayfalar =sf. 280}}</ref>

== Tarihi ==
=== Kağanlığın bölünmesi ve kuruluş ===
Göktürk Kağanlığı 553 yılında kurulduğunda [[Bumin Kağan]], devletin batısının idaresini kardeşi [[İstemi Yabgu|İstemi]]'ye vermiştir. İstemi, ölümüne kadar devletin batı kanadını ''yabgu'' unvanı ile yönetmiştir.<ref name="BatıGökKağ-4">{{Kitap kaynağı| yazar= Ahmet Taşağil | başlık = "Gök-Türkler" | yayımcı=Türk Tarih Kurumu | yıl=1995 |tanıtıcı= ISBN 975-16-0688-8 | sayfalar =sf. 33}}</ref> 576 yılında ölümünden sonra batı kanadının başına oğlu Tardu<ref group="DN">[[Çince]]si ''Ta-t'ou'' olup bir unvandır, bk. W. Eberhard, "Birkaç Eski Türk Unvanı hakkında" sf. 325.</ref> geçmiştir.<ref name="BatıGökKağ-5">{{Kitap kaynağı| yazar= Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci | başlık = "Genel Türk tarihi" | yayımcı=Yeni Türkiye | yıl=2002 | sayfalar =sf. 60}}</ref> Tardu da önce kağanlığın merkezine bağlı kalmıştır.<ref name="BatıGökKağ-4" /> Ardından doğu kısmın yönetimini de ele alıp Göktürk Kağanlığı'nın başına geçmek isteyince Tapo Kağan ile arası açılmıştır.<ref name="BatıGökKağ-7">{{Kitap kaynağı| yazar= Kemal Kara | başlık = "Liseler için Genel Türk Tarihi" | yayımcı=Serhat Yayınları |tanıtıcı= ISBN 975-7930-20-2 |sayfalar =sf. 48,50}}</ref> Doğunun hükümdarı Tapo Kağan 581 yılında ölürken oğlunun hakan olmasını istemiştir. Fakat Devlet Meclisi bunu kabul etmeyerek K'o-lo'nun oğlu İşbara'yı hakanlığa getirmiştir.<ref name="BatıGökKağ-8">{{Kitap kaynağı| yazar= İbrahim Kafesoğlu | başlık = "Türk milli kültürü" | yayımcı=Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü | yıl=1977 |sayfalar =sf. 85}}</ref> Siyasi ihtiras peşindeki Tardu da İşbara ile devletin tamamına hakim olma mücadelesine girmiştir.<ref name="BatıGökKağ-9">{{Kitap kaynağı| yazar= Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci | başlık = a.g.e. |sayfalar =sf. 61}}</ref>

Geleneklere göre doğu tarafının baş kağan olması gerekmektedir. Bu karışıklıktan yararlanmak isteyen Çin, Göktürk Kağanlığı'ndaki mevcut anlaşmazlığı daha da körüklemiştir. Çin İmparatoru batının yabgusu Tardu'ya elçi, hediyeler ve kurt figürü bulunan bir sancak göndererek Tardu'nun hükümdarlığını tanıdığını belirtmiştir. Çin'in kışkırtmaları sonucu Tardu, İşbara'nın kağanlığını tanımadığını bildirmiştir. Çıkan çatışmalar sonucu Göktürk Kağanlığı ikiye ayrılmış, Tardu batının yönetimini tamamen ele almıştır.<ref name="BGök1">Kemal Kara "Liseler için Genel Türk Tarihi" sf. 48,50, Serhat Yayınları, ISBN 975-7930-20-2.</ref>

=== Tardu Dönemi ===
İşbara Kağan ile arasında çıkan çatışmalardan sonra bağımsız hareket etmeye başlayan Tardu'nun amacı doğu Göktürk hakanını ortadan kaldırarak ülkenin doğusunda yaşayan Türk boylarını da bünyesine almaktır. Batı sınırında başarılar kazanan Tardu ([[Geleneksel Çin yazısı|geleneksel]]: 達頭可汗, [[Basitleştirilmiş Çin yazısı|basit]]: 达头可汗, pinyin: dátóu kěhán; adı: 阿史那玷厥 āshǐnà diànjué), ülkesini [[Tibet]]'in batısından; [[Kırım]]'a kadar genişletmiştir. Tardu, [[Bizans İmparatorluğu|Doğu Roma İmparatorluğu]] ile yaptığı savaşlardan dolayı zayıf düşen [[Sasani İmparatorluğu]] üzerine baskı kurmuştur.600 yılında Çine sefere çıkmıştır. Ancak Çinlilerin Türk askerlerinin su içtiği kaynaklarını zehirlemeleri nedeniyle Tardu'nun ordusu büyük kayıplar vermiştir. Çin seferinin kötü sonuçlanmasıyla Töleste yaşayan Türk boyları devlete isyan etmiş ve 603 yılında Tardu öldürülmüştür.<ref name="BGök1" />

Tardu'nun ölümünden sonra yerine Çu-Lo (Ho-sa-na) geçmiştir. Çu-Lo Kağan, Çin ([[Suy Hanedanı]]) ile işbirliği yapmış ve Çin'de yaşamaya başlamıştır. Doğu Göktürk Kağanı Şi-Pi Kağan Çinlilerden Çu-Lo Kağan'ı teslim alarak öldürmüştür. Çu-Lo Kağan'ın öldürülmesi üzerine Batı Göktürklerin başına Şi-koei (Şeku) geçmiştir. Şi-koei Kağan zamanında durum düzelmiştir. Çu-Lo Kağan ve Şi-koei Kağan zamanında Çin ile iyi geçinilmeye çalışılmıştır.<ref name="BGök3">[http://www.turktarih.net/t-17-bati-gokturk-haka-ligi.html Batı Göktürk Hakanlığı]{{Ölü bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}</ref>

=== [[Tong Yabgu Kağan]] Dönemi ve tekrar güçlenme ===
618 yılında Tardu'nun küçük torunu Tong Yabgu (''T'ung Yabgu'', ''Tong Yabğu Kağan'', geleneksel: 統葉護可汗, pinyin Tǒngyèhù Kěhán) ülkenin başına geçmiştir. Onun adı eski Türkçede genellikle "''Kaplan Yabgu''" anlamındadır.<ref>Golden, ''Khazar Studies passim''; Brook ch. 1</ref>  [[Xuanzang]] ([[Çince]]: 玄奘; pinyin: Xuán Zàng; [[Wade-Giles]]: Hsüan-tsang) Erken Tang döneminden tanınmış bir Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve çevirmen ilk defa 629 yılında [[Suyab]] gezmiştir.<ref>Ji (1985), p. 25.</ref><ref>Ye. I. Lubo-Lesnichenko. ''Svedeniya kitaiskikh pismennykh istochnikov o Suyabe (Gorodishche Ak-Beshim)''. [''Information of Chinese Written Sources about Suyab (Ak-Beshim)'']. // ''Suyab Ak-Beshim''. St. Petersburg, 2002. Pages 115-127.</ref> Akademisyenler Xuanzang tarafından tanımlanan Kağan'nın Tong Yabgu olduğuna inanırlar.<ref>Christian 260.</ref>

Tong Yabgu döneminde Çinde meydana gelen karışıklar sebebiyle Batı Göktürkler yeniden bağımsız hareket etmeyi başarmışlar ve yeniden güçlenmiştirler. Bu dönemde yeni bir ordu ve düzen kurulmuştur. Töles boylarının ayaklanmaları bastırılmıştır. 619 yılında [[Sasani İmparatorluğu]] ile yapılan savaşta Batı Göktürk Kağanlığı yenilgiye uğramıştır.<ref name="BGök2">{{Web kaynağı |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Second_Perso-Turkic_War |başlık=2. Pers-Türk Savaşı |erişimtarihi=27 Haziran 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120429180743/http://en.wikipedia.org/wiki/Second_Perso-Turkic_War |arşivtarihi=29 Nisan 2012 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>Twitchett, David. The Cambridge History of China. Cambridge University Press, 1979. ISBN 0-521-21446-7. sayfa 223</ref> Bu sırada Karluk ve On-ok boylarının isyanı Batı Göktürk Kağanlığı'nın çöküşüne ortam hazırlamıştır.

Tong Yabgu amcası Sebu (Si-bi veya Sebi) ile yaptığı mücadele sonucu 628 yılında ölmüştür. Tong Yabgu'nun ölümünden sonra Batı Göktürk Kağanlığı ikiye bölünmüştür. Nuse-pi Boyu devletin batı bölümünü, Tulu Boyu da devletin doğu bölümünü yönetmiştir.<ref name="BGök5">Cemal Anadol, "Türk Kültür ve Medeniyeti" sf. 87, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.</ref> Tong Yabgu'dan sonra yerine Se-Yabgu Kağan ve Bağatur Sepi Kağan geçmiştir ve Bağatur Sepi Kağan sadece 1 yıl tahtta kalmıştır. [[Tölesler]]in ayaklanması Batı Göktürklerin Çin'e bağlanmasında etkili olmuştur. Batı Göktürk kağanı Uluğ İşbara (Ho-Lu), [[Türgişler]] ve [[Karluklar]]ın yardımıyla Çin ile mücadele etse de yenilmiştir.<ref name="BGök1" /> 658-659 yıllarında Çinli general Su Dingfang kağanlığa son vermiştir.<ref name="BGök6">Hans J. Van de Ven, "Warfare in Chinese History" sf. 118, IQ Brill Academic Publishers.(2000) ISBN 90-04-11774-1</ref> Batı Göktürkler 660 yılından 681 yılına kadar Çin baskısı altında yaşamıştır.<ref name="BGök1" /> Batı Göktürk Kağanlığı yaz başkenti Talas vadisindeki Navekat ve ana başkenti [[Suyab]] [[Çu Nehri]] vadisinde [[Bişkek]]'in doğusunda [[Kırgızistan]]'dadır.

== Batı Göktürk Kağanları ==
* [[İstemi Kağan]] (552 - 576)
* [[Bilge Tardu]] (576 - 603)
* [[Apa Kağan]] (576 - 593)
* [[İnal Kağan]] (593 - 600)
* [[Çulo Kağan]] (600 - 611)
* [[Şikoey Kağan]] (611 - 618)
* [[Tong Yabgu Kağan]] (618 - 630)
* [[Bağatur Sepi Kağan]] (630 - 631)
* [[Se-Yabgu Kağan]] (631 - 633)
* [[Bağaşa Tulu Kağan]] (633 - 634)
* [[İşbara Teriş Tunga Kağan]] (634 - 639)
* [[Bağatur İpi Kağan]] (639 - 640)
* [[İpi Tulu Kağan]] (638 - 653)
* [[İpi İşbara-Yabgu Kağan]] (640 - 642)
* [[İpi-Şad Küy Kağan]] (645 - 649)
* [[Uluğ İşbara Kağan]] (651 - 658)
* [[Çençü-Yabgu Kağan]] (653 - 659)

''Çin yönetimi altında:''
* [[Eçine Türçe Kağan]] (670 - 679)
* [[Eçine Kür Pur Çur Kağan]] (679 - 682)
* [[Eçine Tuyça Kağan]] (682 - 700)
* [[Üçele Kağan]] (700 - 706)
* [[Süge Kağan]] (706 - 711) 
<small>Kaynakça:</small><ref name="BGök12">Yılmaz Öztuna "Başlangıcından zamanımıza kadar Büyük Türkiye tarihi" cilt 1, sf. 127, Ötüken Yayınevi (1977).</ref>

== Göktürklerin soyağacı ==
{{Göktürk devletleri soyağacı}}

== Dipnot ==
<references group="DN"/>

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Göktürk Kağanlığı]]
* [[Doğu Göktürk Kağanlığı]]
* [[İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı]]

{{Göktürkler}}

[[Kategori:Batı Göktürk Kağanlığı| ]]
[[Kategori:Asya tarihindeki devletler]]
[[Kategori:580'lerde kurulan bölgeler ve ülkeler]]
[[Kategori:7. yüzyılda varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler]]
[[Kategori:Tarihteki Türk devletleri]]
[[Kategori:Türk hanedanları]]
[[Kategori:Göktürkler]]
[[Kategori:Avrasya'daki göçebeler]]
[[Kategori:Kazakistan tarihi]]
[[Kategori:Kağanlıklar]]
[[Kategori:Aşina]]