Bagration Harekâtı sayfasının kaynağını görüntüle

{{Savaş bilgi kutusu
|çatışma               = Bagration Harekâtı
|parçası               = [[Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)|Doğu Cephesi]], [[II. Dünya Savaşı]]
|resim                 = BagrationMap2.jpg
|başlık                = 
|tarih                 = 22 Haziran 1944 – 19 Ağustos 1944
|yer                   = [[Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Beyaz Rusya SSC]], [[Sovyetler Birliği|SSCB]]
|bölge                 = 
|sebep                 = 
|sonuç                 = Sovyet zaferi
|coğrafi_değişiklikler = 
|savaşan1              = {{bayrakülke|Nazi Almanyası}}<br>{{bayraksimge|Macaristan Krallığı}} [[Macaristan Krallığı]] <br>{{bayrakülke|Romanya Krallığı}}
|savaşan2              = {{bayrakülke|Sovyetler Birliği|1936}}
|savaşan3              = 
|komutan1              = {{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Ernst Busch]]<br>{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Walter Model]]<br>{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Hans Jordan]]<br>{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Georg-Hans Reinhardt]]<br>{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Kurt von Tippelskirch]]<br>{{bayraksimge|Nazi Almanyası}} [[Walter Weiß]]
|komutan2              = {{bayraksimge|Sovyetler Birliği|1936}} [[Aleksandr Vasilevski]]<br>{{bayraksimge|Sovyetler Birliği|1936}} [[Georgi Jukov]]<br>{{bayraksimge|Sovyetler Birliği|1936}} [[İvan Bagramyan]]<br>{{bayraksimge|Sovyetler Birliği|1936}} [[İvan Çernyahovski]]<br>{{bayraksimge|Sovyetler Birliği|1936}} [[Konstantin Rokossovski]]<br>{{bayraksimge|Sovyetler Birliği|1936}} [[Georgi Zaharov]]
|komutan3              = 
|güç1                  = 486.493 asker<ref>Frieser Sh: 531</ref><br /> 118 tank<ref name="Frieser534">Frieser Sh: 534</ref><br /> 377 taarruz topu<ref name="Frieser534"/><br />2.589 top<ref name="Frieser534"/><br />602 uçak<ref name="Frieser534"/>
|güç2                  = 1.254.300 asker<br /> 2.715 tank<ref name="Frieser534"/><br /> 1.355 taarruz topu<ref name="Frieser534"/><br /> 24363 top<ref name="Frieser534"/><br />
5.327 uçak<ref>Glantz & House 1995, Sh: 201</ref>
|güç3                  = 
|kayıp1                = '''İkinci Ordu:''' 7.080 ölü, 32.833 yaralı, 12.976 kayıp<br />'''9. Ordu:''' 2.955 ölü, 13.957 yaralı, 64.762 kayıp<br />'''4. Ordu:''' 8.015 ölü, 29.383 yaralı, 113.155 kayıp<br />'''3. Panzer Ordusu''': 8.311 ölü, 33.508 yaralı, 72.066 kayıp<ref name="ref115">Bergstrom 2008, Sh: 82.</ref><br /> '''Toplam tutsak''' 150.000<ref>Bergstrom</ref> <br /> '''Toplam:''' 550.000 tüm kayıplar
|kayıp2                = '''1. Baltık Cephesi:''' 41.248<br />'''3. Baltık Cephesi:''' 45.117<br />'''2. Beyaz Rusya Cephesi:''' 26.315<br />'''1. Beyaz Rusya Cephesi:''' 65.779 <br />'''Dinyeper Filottilası:''' 48. <br />'''1. Polonya Ordusu''', 1.533 ölü ve kayıp <br /> '''Toplam:''' 178.507 ölü <br /> 587.308 yaralı<ref name="ref115" />{{note label|Note1|a|a}} <br /> 2.957 tank ve taarruz topu<ref>Krivosheev Sh: 371</ref> <br /> 2.447 top<ref name="ref249">Krivosheev Sh: 203</ref> <br /> 822 uçak<ref name="ref249" />
|kayıp3                = 
|notlar                = 
}}{{Doğu Cephesi (II. Dünya Savaşı)}}{{Polonya 1944-1945}}

'''Bagration Harekâtı''' (Rusça: Oперация Багратион / ''Operatsiya Bagration''), [[II. Dünya Savaşı]] sırasında Kızıl Ordu'nun yürüttüğü Beyaz Rusya Stratejik Taarruz Harekâtı'nın kapalı adıdır.<ref>Bazı kaynaklarda ''Beyaz Rusya Taarruzu'' olarak da geçer.</ref><ref>1943 yılındaki (9 Ekim - 31 Aralık), [[İkinci Kiev Muharebesi]]'ni de kapsayan genel taarruzlarla karıştırılmamalıdır.</ref> Harekât, 22 Haziran ve 19 Ağustos 1944 tarihleri arasında icra edilmiş olup sonuçta Alman kuvvetleri Beyaz Rusya'dan ve Doğu Polonya'dan çıkartılmıştır. Harekâta verilen Bagration kapalı adı, 18. ve 19. yüzyıllarda yaşamış ve Borodino Muharebesi sırasında ölümcül bir yara almış olan [[Çarlık Rusyası|Çarlık]] generali, prens [[Pyotr Bagration]]'a dayanmaktadır.

Harekâta doğrudan katılan Sovyet kuvvetleri;
* [[1. Baltık Cephesi]] General [[İvan Bagramyan]]
* [[1. Beyaz Rusya Cephesi]] General [[Konstantin Rokossovski]] (29 Haziran 1944 tarihinde Mareşalliğe terfi etmiştir)
* [[2. Beyaz Rusya Cephesi]] General [[Georgiy Zakharov]]
* [[3. Beyaz Rusya Cephesi]] General [[Ivan Çernyakhovski]]

Harekât sonucunda Alman [[Merkez Ordular Grubu]]'nu oluşturan dört ordudan (biri panzer ordusu) üçü, [[4. Ordu (Almanya)|4. Ordu]], [[3. Panzer Ordusu]] ve [[9. Ordu (Almanya)|9. Ordu]], neredeyse tümüyle imha olmuştur. Harekât, "II. Dünya Savaşı'nda tüm Alman silahlı kuvvetleri açısından en belalı yenilgiydi".<ref>Zaloga, ''Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre'', 7.</ref> Harekâtın sonunda Sovyetler Birliği'nin batı kesiminin büyük bir bölümü Alman işgalinden çıktı ve Kızıl Ordu, Romanya ve Polonya topraklarına ulaşarak buralarda sağlam bir dayanak oluşturdu.

Harekât hedefleri daha karışıktır. Yapılan bu harekât geleneksel Sovyet askeri doktrini olan, ana bir saldırı ekseni ve onu destekleyen tali ilerleme doktrinine taban tabana zıt olarak gerçekleştirilmiştir. Harekâtın planlayıcısı [[Konstantin Rokossovski]] eşit ağırlıklı iki saldırının farklı noktalarda yapılmasını önerdiğinde, Stavka'daki toplantıda ağır eleştiri almış, kendi ifadesiyle "Tekrar düşünmem için ayrı bir odaya gönderdiler." Döndüğünde yine aynı fikri savunmuş, sonrasında Stalin; "Cephe komutanı bu kadar emin olduğuna göre operasyon başarıya ulaşacaktır" diyerek planı onaylamıştır. Kızıl ordu harekât öncesinde yoğun biçimde [[askeri hile]]yi (Rusça Maskirovka) kullanmıştır.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=rJAEdLnZsgI&ab_channel=StarMediaEN {{Satır içi yalın URL|tarih=Ekim 2023}}</ref> Sovyet taarruzunun yöneldiği ilk hedef, merkezi Polonya'da [[Vistül]] üzerindeki köprübaşıdır. Bu yöneliş, bir askeri hile olarak Alman seyyar ihtiyatlarını Beyaz Rusya'da bir kriz yaratarak buraya, merkeze çekmek içindi. Böylece bu Alman kuvvetleri [[Lublin]]-[[Brest]] ve [[Lviv]]-[[Sandomierz]] eksenlerinden uzaklaştırılmış olacaktı. Kızıl Ordu, ondan sonra bu eksenlerdeki planlamış olduğu [[Lvov–Sandomierz Taarruzu|Lvov–Sandomierz]]<ref>Watt 2008, Sh: 699.</ref> ve [[Lublin-Brest Taarruzu|Lublin-Brest]]<ref>Watt 2008, Sh: 669.</ref> genel taarruzlarına girişecekti. Bu hareket tarzı Kızıl Ordu'nun, Vistül Nehri'ne ve Varşova'ya ulaşmasını sağladı. Bu noktadan Berlin, artık vuruş mesafesindedir. İzlenen hareket tarzı, düşmanın stratejik derinliği içinde harekât geliştirme şeklindeki Sovyet askeri doktrini ile uyumludur.<ref>Watt 2008, Sh: 670.</ref>

== Harekât öncesi ==

[[Kursk Muharebesi]] ardından STAVKA, bir dizi genel taarruza girişmişti. Bu taarruzlar, sonuçta Alman karşı taarruzları ya da direnmesiyle durdurulmuş olsa da, hem Kızıl Ordu'nun stratejik inisiyatifi sürdürmesini, hem de çok geniş arazilerde Alman işgalinin atılmasını sağlamıştı. Diğer yandan bu Sovyet taarruzları, Doğu Cephesi'nde Alman kuvvetlerinin, yerine koyamayacakları ağır kayıplara da yol açmıştır.

1944 yılının Haziran ayında [[Kotentin Yarımadası]]'ndaki [[Müttefik Devletler|Müttefik]] kuvvetler, Alman başkenti Berlin'den 1.046&nbsp;km uzaklıkta iken Doğu'da Kızıl Ordu kuvvetleri Berlin'den 1.200&nbsp;km mesafedeydiler. [[Nazi Almanyası|III. Reich]] için her iki tehdit de hemen hemen farksızdı.<ref name=Ziemke_p11>Ziemke, Sh: 11</ref> Hitler, Merkez Ordular Grubu karşısındaki Sovyet birliklerinin yarattığı tehdidi doğru teşhis edemeyerek hafife aldı ve Merkez Ordular Grubu'nun topçusunun üçte birini tank imha edicilerin yarısı ve tanklarının % 88'ini Güney Ordular Grubu emrine aktardı. Aslında bir sonraki Kızıl Ordu genel taarruzunun bu bölgeden olacağını düşünüyordu.<ref name=Ziemke_p11/>

Bagration harekâtı, yakın bir bölgede ondan yaklaşık üç hafta sonra başlatılan [[Lvov-Sandomierz Harekâtı]] ile birlikte, Kızıl Ordu'ya Beyaz Rusya'yı ve Ukrayna'yı geri alma olanağı verdi. Kızıl Ordu, savaş öncesi sınırlara ulaşmış oldu ve hatta Alman toprağı olan Doğu Prusya sınırını da geçti. Fakat daha da önemlisi Lvov-Sandomierz harekâtı, Vistül Nehri'nin doğusundaki tüm Polonya topraklarını kontrol altına alarak Sovyet birliklerinin [[Vorşova]] eteklerine ulaşmasını sağlamıştır. Harekât, bir sonraki operasyon olan [[Vistül-Oder Taarruzu]]'na olanak sağladı. Bu harekât, Alman başkentinin yolunu da açmış oldu.<ref>Watt 2008, Sh: 699-700.</ref> Öyle ki, Vistül-Oder Harekâtı'nın sona ermesinden yaklaşık 1,5 ay sonra Kızıl Ordu birlikleri Alman başkenti [[Berlin]]'i hedef alan taarruzlarını başlatacaklardır. Neredeyse Varşova'ya ulaşan bu harekâtın başarısı, Sovyetler bile beklenenin ötesinde bir başarı olmuştu. Sovyetler Birliği, Varşova'daki Alman işgal güçlerine karşı bir ayaklanmayı başlarda teşvik etti.

Harekât, operatif yaratıcılık ve beceri yönünden Sovyet kuramının bir zaferi olarak görülmektedir. Sovyet askeri doktrininin bu başarısı, tüm stratejik ''cephe'' hareketlerinin tam eşgüdümü ve taarruz hedefleri konusunda düşmanı yanıltmayı amaçlayan kıta kaydırma manevralarıyla elde edilmişti. Kızıl Ordu'nun taktik harekâtı, Wehmacht'ın çevik ihtiyatlarından kaçındı ve Alman kuvvetleri sürekli olarak sonuçsuz manevralara giriştiler. Harekâta çok büyük kuvvetlerin katılmış olmasına karşın Sovyet ''cephe'' komutanları, taarruzun ana ekseni hakkında artık çok geç oluncaya kadar Alman komutasını tümüyle yanılttı.<ref>Watt 2008, Sh: 673-674.</ref>

Öte yandan harekât öncesinde partizan faaliyetleri büyük bir sıçrama gösterdi. Alman cephe hattı gerisinde 21 / 22 Haziran gecesi boyunca partizanlarla Alman cephe gerisi güvenlik unsurları arasında 3.500 çatışma yaşandı. Partizanlar yine bu saatlerde 10.500 sabotaj eylemi gerçekleştirdi.<ref>İbrahim Artuç, Sh:158</ref>

== Savaşa hazırlık ==

=== Maskirovka seferi ===

==== Sovyet yanıltıcı harekâtları ====

[[Rusça]] bir sözcük olan "Maskirovka", sözcük anlamı olarak ''kamufle, örtme, gizleme'' anlamına gelir. Ancak askeri terminolojide daha geniş bir anlamda kullanılmaktadır. II. Dünya Savaşı sırasında Sovyet komutanlar tarafından, Wehmacht kuvvetlerini sürpriz bir durumla karşı karşıya bırakmak için başvurulan geniş kapsamlı önlemleri ifade etmekte kullanıldı.<ref>Glantz, Soviet Military Deception, xxxvii-xxxviii</ref>

Alman üst komutanlığı [[OKH]], 1944 yılının yaz aylarında Doğu Cephesi'nde geniş çaplı bir Sovyet taarruzu beklemekteydi. Öte yanda STAVKA birkaç seçenek üzerinde çalıştı. Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında planlanan taarruzların zaman çizelgesinin tümü, 28 Nisan 1944 tarihinde karara bağlandı. STAVKA, L'vov ya da Yaşi/Kişinev bölgelerinde yapılabilecek bir taarruz yaklaşımını, o bölgelerdeki Sovyet ''cephe''lerinin gücüne denk Alman mekanize ve motorize kuvvetlerin bulunuyor olmasından dolayı geri çevirdi. Bunun yerine dört seçenek üzerinde duruldu. Romanya ve Karpatlar üzerinden bir taarruz, Ukrayna'nın batısında, Baltık kıyılarını amaçlayan çok geniş çaplı bir taarruz, Baltık ülkelerine yönelen bir taarruz ve Beyaz Rusya taarruzu. İlk iki seçenek, kanat saldırılarına açık ve fazlaca hırslı olması dolayısıyla elendi. Üçüncü seçenek ise savunmanın çok iyi hazırlanmış olması nedeniyle uygun görülmedi. Tek güvenli seçenek Beyaz Rusya içlerine bir taarruzdu. Bu taarruz ayrıca Ukrayna'dan Polonya ve Romanya içlerine sonraki bir taarruzu da olanaklı kılacaktı.<ref>Watt 2008, Sh: 683</ref>

Hem Sovyet hem de Alman üst komutanlıkları, Ukrayna'nın batısının, Polonya içlerine yapılacak bir taarruz için uygun bir alan olduğunun farkındaydı. Alman üst komutanlığı'nın bu duruma karşı önlemler alacağını hesaba katan Sovyetler, karmaşık bir maskirovka planıyla harekete başladı. Bu plan, Beyaz Rusya'da bir kriz yaratarak Alman zırhlı birliklerini bu bölgeye çekip gafil avlamayı amaçlıyordu. Sovyetler'in bu gafil avlamaya göz diktiği Alman zırhlı birlikleri, 1944 yılının Nisan - Haziran aylarında gerçekleşen ve Alman zaferiyle sonuçlanan [[I. Yaş-Kişinev Taarruzu]]'nda muharebe eden birliklerdir. Bu, Bagration planının birincil amacıydı.<ref>Watt 2008, Sh: 685.</ref>

Başarı şansını olabildiğince artırabilmek için iki yanlı bir blöf düşünülmüştü. Kızıl Ordu, L'vov-Peremyshl bölgesinde dört tank ordusu bıraktı ve bunun Alman istihbaratı tarafından fark edilmesine göz yumdu. Yaş-Kişinev Taarruzu STAVKA'yı, [[Mihver Devletleri|Mihver]] kuvvetlerinin Romanya'dan çıkartılması ve bu kuvvetler L'vov bölgesine çekilirken Romanya ile Polonya'nın güneyindeki savunmaları konusundaki endişelerinin sürdürülmesi gerektiği konusunda daha fazla ikna etti.<ref>Watt 2008, Sh: 683-684.</ref> Alman Merkez Ordular Grubu'na karşı taarruz başlar başlamaz, mobil kuvvetlerde ve ikmaldeki eksiklik Doğu Cephesi'nin merkez kesiminde bir kriz yaratacaktır. Alman işgali altındaki Polonya'yı tehdit eder durumdaki güçlü Sovyet toplanması olmasına karşın bu krizle, Alman zırhlı kuvvetleri kuzeye, Polonya ve Romanya'dan Beyaz Rusya'ya yönelmeğe zorlanacaktır.<ref>Watt 2008, Sh: 684.</ref>

STAVKA'nın esas darbeyi Vistül Nehri yönünde geliştirmek şeklindeki amacı muharebe düzenlerinde görülebilir. Sovyet Genelkurmay çalışmaları, hem Beyaz Rusya hem de L'vov-Sandomierz Taarruzlarında çok fazla sayıda tank ve mekanize kolordu kullanıldığını ortaya koymaktadır. Altı muhafız tank Kolordusu, altı standart tank kolordusu, üç muhafız mekanize ve iki standart mekanize kolordu, L'vov Harekâtı'nda muharebeye sokuldu. Toplamda 12 tank ve 5 mekanize kolordu.<ref>Watt 2008, Sh: 686.</ref> Buna karşın Bagration Harekâtı'nın Baltık ve Beyaz Rusya ''cephe''lerine 8 tank ve iki mekanize kolordu ayrıldı. Ayrıca, fazladan altı ordusu daha bulunan 1. Beyaz Rusya Cephesi, Lubllin-Brest Taarruzunun kanadını koruma görevi de üstlenmiştir.<ref>Watt 2008, Sh: 687.</ref>

Taktik kaynakların tahsisi, özellikle tanksavar topları, asıl Vistül'e yönelen harekâtın öncü kuvveti olan 1. Ukrayna Cephesi'ne tahsis edildi. Elli dört tanksavar alayının otuz sekizi, Beyaz Rusya-Baltık-Ukrayna harekâtlarına tahsis edilerek 1. Ukrayna Cephesi'ne verildi.<ref name="Watt 2008, p. 690">Watt 2008, Sh: 690.</ref> Bu harekât için hedef, Vistül Köprübaşıydı. Çok sayıda tanksavar kuvveti, Alman zırhlılarının Ağustos - Ekim 1944 aylarındaki, şiddetli ve toplu karşı taarruzlarını püskürtmeye yardımcı oldu.<ref name="Watt 2008, Sh: 691">Watt 2008, Sh: 691.</ref>

Hava unsurlarının çoğu, Hem avcı, hem de taktik bombardıman uçakları olarak, 1. Ukrayna Cephesi'ni desteklemek üzere L'vov harekâtı'na tahsis edildi. Bagration Harekâtı'nda görev alan yetmiş sekiz avcı ve bombardıman hava tümeninden otuz ikisi L'vov Harekâtı'na tahsis edildi. Bu, Bagration Harekâtı'na ayrılan hava unsurlarının yaklaşık olarak yarısıdır<ref>Watt 2008, Sh: 692.</ref> ve Beyaz Rusya harekâtına ayrılandan daha fazladır.<ref name="Watt 2008, Sh: 691"/> Hava unsurlarının bu toplanışı Vistül köprübaşını, Alman hava akınlarından korumayı ve bu hava akınlarına karşı hava taarruzları düzenleyebilmeyi amaçlamaktadır.<ref>Watt 2008, Sh: 691-693.</ref>

==== Alman tepkisi ====

Haziran başlarından itibaren Alman Yüksek Komutanlığı, Merkez Ordular Grubu Karargâhı ve ordu komutanları, Merkez Ordular Grubu cephesinde büyük Sovyet kuvvetleri toplanmakta olduğunu saptadı. Yine de esas Sovyet taarruzunun [[Kuzey Ukrayna Ordular Grubu]] cephesinden yapılacağı kabul ediliyordu. 14 Haziran'da Merkez Ordular Grubu Kurmay Başkanı General [[Kurt Zeitzler]] "Kızıl Ordu birliklerinin toplanması 9. Ordu cephesinde olması, taarruzun Ordular Grubu'nun kanadını hedef alacağını açıkça göstermektedir." demektedir. OKH, 10 Haziran'da Merkez Ordular Grubu'nun, düşmanın durumuna ilişkin durum değerlendirmesini benimsedi. ''Merkez Ordular Grubu'na yönelik saldırının, Sovyet genel taarruzunun ikincil bir operasyonu olacağı dikkate alınması gerekir. Yine de hesaba katılmalıdır ki düşman Merkez Ordular Grubu cephesinde toplanma yeteneğine de sahip olacaktır. Öyle ki oradaki düşman çevik kuvvetleri, iki taraf arasındaki kuvvet oranının ışığında, göz ardı edilemez.<ref>Niepold, Mittlere Ostfront Juni 1944, Sh: 22-23.</ref>

Merkez Ordular Grubu tarafından, 19 Haziran'da düşman durumunun değerlendirmesinde, Sovyet hava unsurları yığınağının daha geniş çaplı olduğu dikkat çekti ki bu da, OKH'nin genel durum değerlendirmesine ilişkin yeni kuşkular ortaya çıkardı Ancak OKH, bu yönde bir değerlendirme için dayanak olmadığını düşündü.<ref>Niepold, Mittlere Ostfront Juni 1944, Sh: 28.</ref> Sovyet taarruzunun başlamasından kısa bir süre önce Alman ordu komutanları, cephe bölgesinde bazı Kızıl Ordu kuvvetleri fark ettiler ve onların konumlarını belirlediler. Bu Kızıl Ordu birlikleri, Sovyet esas taarruzunun icra edileceği bölgedir. Fakat Vitebsk yakınlarındaki 6. Muhafız Ordusu'nun konumu saptanamadı. Sovyet stratejik ihtiyatları da saptanmadı.<ref>Niepold, Mittlere Ostfront Juni 1944, Sh: 31-32.</ref>

== Demiryolu hatlarına partizan sabotajları ==
{{Ana|Sovyet partizanları}}

Bagration Harekâtı'nın ilk aşamasında pek çok partizan birliği Beyaz Rusya'da eylemlere katıldı. Bu partizan birliklerine, Alman hatları gerisindeki demiryollarını ve iletişimi hedef alan saldırılara yeniden başlamaları talimatı verilmiştir. Demiryolu hatlarına 19 Haziran'dan itibaren çok sayıda sabotaj girişiminde bulunuldu. Bunların bir kısmında, yerleştirilen patlayıcılar bulunup patlamadan imha edildiyse de sonuç büyük ölçüde yıkıcı oldu. Alman savunma hatlarının yarılıp taarruzun geliştirilmesi safhasında da, kuşatılan Alman birliklerinin imha edilmesinde de partizanlardan ayrıca yararlanıldı.

=== Kuvvetler ===

Operasyonun başlangıç aşamasında STAVKA, yaklaşık rakamlarla 1,7 milyon savaşçı ve destek unsurunu, 24 bin top ve havanı, 4.080 tank ve taarruz topu ile 6.334 uçağı harekâta hazır etmişti. Alman kuvvetleri başlangıçta destek birlikleriyle birlikte yaklaşık olarak 800 bin kişilik bir kuvvettir. Bu kuvveti 9.500 top ve sadece 553 tank ve taarruz topu destekledi. Alman hava gücü ise 839 uçaktır. Merkez Ordular Grubu'nun mobil ihtiyatları fazlasıyla sınırlıdır. Kullanılabilir durumdaki esas ihtiyat, motorize olmayan [[14. Tümen (Almanya)|14. Piyade Tümeni]]'dir. [[20. Panzer Tümeni]], Bobruisk yakınlarına bulunuyordu. Ayrıca eksik kadrolu bir mekanize birlik olan Panzer Kolordusu " [[Feldherrnhalle]]" da ihtiyatta tutulmaktaydı. Beyaz Rusya'da görece istikrarlı bir hat üzerinde Alman savunması sağlam tutulmuştu. Birkaç kilometre derinlikte kademeli siperlerden ve yoğun mayınlı bölgelerden oluşan bir savunma hattı vardı.

Bu tarihte Alman Merkez Ordular Grubu dört ordudan oluşmaktadır. Grup Komutanlığı, 28 Haziran tarihine kadar Mareşal Ernst Busch (asker), bu tarihten sonra ise Mareşal Walter Model tarafından üstlenilmiştir. Ordu Grubu emrindeki ordular ise, General Georg-Hans Reinhardt komutasındaki 3. Panzer Kolordusu (üç kolordu, bir tümen), General Kurt von Tippelskirch komutasındaki 4. Ordu (biri panzer, 3 kolordu ve ihtiyat birlikleri), General Hans Jordan (27 Haziran'a kadar, sonrasında Vormann) 9. Ordu (biri panzer, üç kolordu, iki tümen) ve General Walter Weiss komutasındaki 2. Ordu'dur. Merkez Ordular Grubu bünyesinde dört ordu olmasına karşın bunlardan 2. Ordu, Bagration Harekâtı'nda savaşa girmemiştir.

== Savaş ==

=== Birinci evre, Mukavemeti kırma ===

Bagration Harekâtı, 22 Haziran 1944 günü, tüm Alman savunma hatlarında yoklama taarruzlarıyla başladı. Bu tarih, 1941 yılında Alman kuvvetlerinin Sovyet topraklarına yönelen ilk genel saldırısının (Barbarossa Harekâtı) yıl dönümüdür. Sovyet ana saldırısı 23 Haziran sabahında, benzeri görülmemiş ölçüde yoğun bir topçu bombardımanıyla başladı. Saatler ilerledikçe Alman savunmasının bazı kesimlerinde tehlikeli derecede gedikler oluştu. Sovyet derinliğine harekât doktrininin ilk evresini oluşturan "derinde savaş", Alman taktik savunma kuşağını yarıp geçerek ilerlemek şeklinde öngörülmüştü. Bu taktik taarruzlar başarıya ulaşır ulaşmaz, hazır bekleyen operatif ihtiyatlar açılan gediklerden ileri sürülerek taarruz gelişti ve Alman savunmasının operatif derinliğinde harekâta girişildi. Bu harekât, Alman birliklerinin Ordular Grubu ölçüsünde kuşatmak için güçlü mekanize ve zırhlı unsurların kullanılması idi.

==== Vitebsk-Orşa Taarruzu ====
{{Ana|Vitebsk-Orşa Taarruzu}}

Vitebsk-Orşa Taarruzu, 1. Baltık Cephesi ve 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetlerince, Alman Merkez Ordular Grubu'nun kuzey ordusu 3. Panzer Ordusu'na ve 4. Ordu'nun kuzey kanadına yönelik olarak yapıldı.

Kuzeyde 1. Baltık Cephesi 25 Haziran'da, Alman 9. Kolordusu'nu Dvina Nehri gerisine atarak Vitebsk'te 53. Kolordu'yu kuşattı. Güneyde Alman 6. Kolordu'su, 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetlerinin taarruzlarıyla dağıldı. Vitebsk, 27 Haziran 1944 tarihinde Kızıl Ordu kuvvetlerinin elinde geçerken Alman 53. Kolordu'sunun 30 bin kişilik tüm mevcudu imha edildi.

3. Beyaz Rusya Cephesi, Alman 4. Ordu'suna bağlı 27. Kolordu'nun tuttuğu Orşa'ya ve Moskova - Minsk ana yoluna taarruz başlattı. Alman birliklerinin mevzilerine yapışıp inatçı bir savunma sürdürmelerine karşın Orşa, 26 Haziran 1944 tarihinde Sovyet birliklerince geri alındı. Ardından 28 Haziran'da 3. Beyaz Rusya Cephesi'nin mekanize kuvvetleri, bu kuvvetler Berezina Nehri'ne ulaşarak Alman hatlarının gerisine sarktılar.

==== Mogilev Taarruzu ====
{{Ana|Mogilev Taarruzu}}
Mogilev Taarruzu'nun ve 2. Beyaz Rusya Cephesi'nin birincil hedefi, Vitebsk-Orşa Taarruzu gelişirken ve Alman 4. Ordu'su Bobruysk Taarruzu'yla çevrilirken, bu orduyu taarruzlarıyla sabitlemekti. 2. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetleri 23 Haziran 1944 tarihinde, Alman Merkez Ordular Grubu'nun iki güçlü kolordusu karşısında, Dinyeper'i geçmeyi amaçlayan taarruzlarına başladılar. Bu kolordular, 12. Kolordu ve 39. Panzer Kolordusu'dur.

Dinyeper, Sovyet 39. Ordu'su tarafından 27 Haziran'da geçildi. Ertesi gün, Mogilev bu birlikler tarafından kuşatıldı ve alındı. Alman 12. Kolordu'su ile 39. Panzer Kolordusu, Berezina Nehri'ne doğru, gerçekte bir tuzağın içine doğru çekilmeye başladılar.

==== Bobruysk Taarruzu ====
{{Ana|Bobruysk Taarruzu}}
Bobruysk Taarruzu, Merkez Ordular Grubu'nun güney kanadında, Alman 9. Ordu'su cephesine yönelik olarak 1. Beyaz Rusya Cephesi tarafından 23 Haziran 1944 tarihinde başlatıldı. Ancak ''cephe'' kuvvetleri Alman savunması önünde ağır kayıplara uğradı. ''Cephe'' Komutanı Mareşal Rokossovski, ertesi gün ilave hava ve topçu bombardımanıyla taarruzun yenilenmesini emretti.

Sovyet 3. Ordu'su kuzeyde cephe hattını yardı ve Alman 35. Kolordusu'nu, Berezina Nehri doğusunda tuzağa düşürdü. Bu kez Sovyet 65. Ordu'su, güney kesimde 41. Panzer Kolordusu cephesini yardı. İki Alman kolordusu 27 Haziran'da Bobruysk'un doğusunda, yoğun Sovyet hava bombardımanları altındaki geniş bir bölgede kuşatıldı.

Alman 9. Ordu'sunun bazı unsurları 28 Haziran'da Bobruysk'tan kurtulmayı başardı. Ancak 70 binin üzerinde erat ve subay öldü ya da teslim oldu. Bobrusyk, şiddetli sokak çatışmalarının ardından 29 Haziran 1944 tarihinde 1. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetlerince geri alındı.

=== İkinci evre, Merkez Ordular Grubu'na karşı stratejik taarruz ===

Bagration harekâtı'nın en önemli taktik hedefi, Beyaz Rusya'nın başkenti olan Minsk'in geri alınmasıydı. Aynı zamanda Merkez Ordular Grubu'nun büyük kısmının, harekâtın birinci evresinde sağlanan geniş ölçekli kuşatılması ve imhası girişimleri de sonuçlandırılmış olacaktı.

==== Minsk Taarruzu ====
{{Ana|Minsk Taarruzu}}
Berezina Nehri üzerinden geçişlerin güven altına alınması amacıyla girişilen taarruzlar, 28 Haziran tarihinden itibaren başladı. Bu taarruzlar, 3. Beyaz Rusya Cephesi'nin çevik kuvvetleri olan 5. Muhafız Tank Ordusu ile emre verilen süvari-mekanize bir grup tarafından gerçekleştirildi. Güneyde 1. Beyaz Rusya Cephesi'nin çevik kuvvetleri, Alman 4. Ordu'sunu kuşatan alt çene olarak ilerlemeye başladı. 4. Ordu, yoğun hava akınları altında Berezina üzerindeki köprülerden geri çekilirken, 5. Panzer Tümeni Minsk yaklaşımını örtmek için Beyaz Rusya içlerine atıldı. Berazina geçişlerinin zorlanmasından sonra Sovyet kuvvetleri Minsk'e ilerledi. Minsk'e ilk giren Sovyet kuvvetleri, 2. Muhafız Tank Kolordusu'na bağlı unsurlardı ve 3 Temmuz sabahının erken saatlerinde kente girmeye başladılar. Kent merkezindeki çatışmalar ertesi güne kadar sürdü ve Alman artçı birlikleri burada imha edildi. 5. Muhafız Tank Ordusu ve 65. Ordu, Minsk'in batısında kuşatmayı tamamladı. Tüm Alman 4. Ordu'su ile 9. Ordu'nun kalan birlikleri bu kuşatma içinde kaldılar. İzleyen birkaç gün içinde Minsk'in doğusundaki bu kuşatma kapandı ve 100 bin kişilik bu birliklerden sadece küçük bir bölümü kurtulabildi. Bu harekâtın sonunda Misk Kızıl Ordu tarafından geri alındı ve Alman Merkez Ordular Grubu tamamen imha edildi. Wehmacht açısından bu yenilgi, muhtemelen tüm savaş boyunca uğradığı en büyük yenilgiydi. On iki gün içinde (22 Haziran - 4 Temmuz) Alman Merkez Ordular Grubu'nun kayıpları 25 tümen ve 300 bin personeldir. Bunu izleyen birkaç hafta içinde Alman birlikleri bir 100 bin daha kayıp vermiştir.<ref>Glantz & House 1995, p. 209.</ref>

==== Polotsk Taarruzu ====
{{Ana|Polotsk Taarruzu}}
Polotsk Harekâtı'nın iki hedefe yönelmiştir. Alman [[Kuzey Ordular Grubu]]'ndan olası bir karşı taarruza karşı Minsk Taarruzu'nun kuzey kanadını örtmek ve Polotsk'ı geri almak.

1. Baltık Cephesi, 3. Panzer Ordusu'ndan geriye kalan ve Polotsk gerisine çekilmekte olan Alman birliklerini takip etti ve 1 Temmuz'da Polotsk'a ulaştı. Alman birlikleri, geri hizmet birimleriyle ve Kuzey Ordular Grubu'ndan aceleyle aktardıkları birkaç tümenle bir savunma düzeni oluşturmaya çalıştılar.

1. Baltık Cephesi'nin [[4. Şok Ordusu]] ve [[6. Muhafız Ordusu]], birkaç gün süren muharebelerden sonra 4 Temmuz'da Polotsk'ta kontrolü ele geçirdiler.

=== Üçüncü evre, güneyde stratejik taarruz harekâtı ===

Alman direnci neredeyse tümüyle çöktü. Sovyet kuvvetleri, harekâtın esas hedefi olan Minsk'ten olabildiğince ilerlemek yönünde emir aldı. STAVKA, yeni hedef belirledi. Bu yeni hedef, taarruz harekâtının üçüncü evresi olarak, Bagration Harekâtı'nın daha sonraki bir parçası olarak hayata geçirildi.

Mareşal [[Ernst Busch]]'un 28 Haziran 1944 tarihinde görevden alınması ardında Merkez Ordular Grubu Komutanlığı'na atanmış olan Mareşal Walter Model, yeni takviye kuvvetlerle birlikte 3. Panzer Ordusu, 4. Ordu ve 9. Ordu'yu kullanarak, Lida'dan geçen bir savunma hattı kurmayı umuyordu.

==== Shyaulyay Taarruzu ====
{{Ana|Shyaulyay Taarruzu}}
Shyaulyay Taarruzu, Sovyet 1. Baltık Cephesi kuvvetlerinin 5 - 31 Temmuz 1944 tarihleri arasında 3. Panzer Ordusu kalıntısına karşı giriştikleri bir taarruz harekâtıdır. Harekâtın hedefi, [[Litvanya]]'nın Shyaulyay kentidir.

Sovyet ''cephe''sinin 2., 43. ve 51. Muhafız Orduları ve 3. Muhafız Mekanize Kolordusu, Baltık kıyısındaki Riga yönünde taarruz ettiler. Sovyet birlikleri 31 Temmuz'da Riga Körfezi'nde sahile ulaşmışlardır. 6. Muhafız Ordusu, Riga'yı örttü ve taarruzun kanadını kuzey yönünde genişletti.

Aceleyle girişilen birkaç Alman karşı taarruzu, Merkez Ordular Grubu ile Kuzey ordular Grubu arasındaki teması yeniden kurmayı başardı. Shyaulyay'ın geri alınması için başlatılan Alman karşı taarruzu [[Doppelkopf Harekâtı]], Ağustos ayı boyunca sürmekle birlikte başarılı olmadı.

==== Vilnüs Taarruzu ====
{{Ana|Vilnüs Taarruzu}}
Vilnüs Taarruzu, 3. Beyaz Rusya Cephesi tarafından, Minsk Harekâtı'nın tamamlanması ardından başlatılmıştır. Harekât, 3. Panzer Ordusu ve 4. Ordu'dan geri kalan birliklere karşı yapılmıştır. Alman 4. Ordu'su ve 5. Panzer Tümeni, Molodeçno demiryolu kavşağının kontrolü için bir girişimde bulundular. Fakat [[11. Muhafız Ordusu (SSCB)|11. Muhafız Ordusu]], 5. Muhafız Tank Ordusu ve 3. Muhafız Süvari Kolordusu unsurlarınca 5 Temmuz'da alındı. Alman kuvvetleri aceleyle geri çekilirken Sovyet kuvvetleri, 3. Panzer Ordusu tarafından tutulan Vilnüs'e ulaştı.

Kent, 8 Temmuz'da kuşatıldı. Kenti savunma konusunda kesin emir almış olan Alman garnizonu, burada tuzağa düşmüş oldu. Daha sonra Sovyet kuvvetleri kent içinde şiddetli sokak çatışmalarını başlattılar. 6. Panzer Tümeni, 12 Temmuz'da bir karşı taarruz gerçekleştirerek kuşatma altındaki Alman birliklerinin çekilebileceği bir koridor açtı. Ancak kent ertesi gün, 13 Temmuz'da Sovyet kuvvetlerinin eline geçtiğinde bu birliklerin büyük kısmı da imha olmuştu. Bu muharebeler, Vilnüs Muharebesi olarak bilinir.

==== Belostok(Białystok) Taarruzu ====
{{Ana|Belostok Taarruzu}}
Belostok Taarruzu, 2. Beyaz Rusya Cephesi tarafından 5 - 27 Temmuz tarihleri arasında yürütülen ve hedefi Polonya kenti Bialystok olan taarruzdur.

Kent, Sovyet 3. Ordu'suna bağlı 40. ve 41. Piyade Tümenlerinin taarruzlarıyla iki gün süren çatışmaların ardından 27 Temmuz 1944 tarihinde alındı.

==== Lublin-Brest Taarruzu ====
{{Ana|Lublin-Brest Taarruzu}}
Lublin-Brest Taarruzu, Mareşal Rokossovski'nin 1. Beyaz Rusya Cephesi tarafından 18 Temmuz - 2 Ağustos 1944 tarihleri arasında gerçekleştirildi ve Bagration Harekâtı'nın ilk kazanımları Doğu Polonya ve Vistül Nehri yönünde geliştirildi. Sovyet 8. ve 47. Muhafız Ordu'ları, 21 Temmuz'da [[Batı Bug Nehri]]'ne, 25 Temmuz'da ise Vistül Nehri'nin doğu kıyılarına ulaştılar. [[Lublin]], 24 Temmuz 1944'te Sovyet kuvvetlerinin kontrolüne geçti. Hemen ardından 2. Tank Ordusu, kuzeye, Brest yönünde hareket ederek Alman Merkez Ordular Grubu'nun geri çekilme eksenini kesme emri aldı. Brest, 28 Temmuz'da ele geçirildi ve ''Cephe''nin sol kanadı, 2 Ağustos'ta Vistül üzerinde köprübaşları ele geçirdi. Bu noktaya ulaşılmasıyla harekât tamamlanmış oldu. Yaz aylarının devamı, köprübaşlarına yönelen bir dizi Alman karşı taarruzuna karşı yapılan savunmayla geçti. Harekât, Alman Merkez Ordular Grubu'nun Kuzey Ukrayna'dan çıkarılması ve Sandomierz batısında Vistül Nehri üzerinde köprübaşları elde edilmesiyle sona ermiş oldu.<ref>Glantz 2002, p. 1.</ref>

==== Kaunas Taarruzu ====
{{Ana|Kaunas Taarruzu}}
Kaunas Taarruzu, General [[Ivan Çernyakhovski]]'nin 3. Beyaz Rusya Cephesi kuvvetlerince 28 Temmuz - 28 Ağustos 1944 tarihleri arasında gerçekleştirildi. Taarruz, Litvanya'nın Vilnius kentine taarruzunun tamamlanması ardından Kaunas'a yönelmiştir.

==== Osovets Taarruzu ====
{{Ana|Osovets Taarruzu}}
Osovets Taarruzu, 2. Beyaz Rusya Cephesi'nin 6 - 14 Ağustos 1944 tarihleri arasında gerçekleştirdiği taarruzdur. [[Belostok Taarruzu]]'nun ardından [[Narew Nehri]] kollarından biri üzerindeki Osowic müstahkem bölgesine karşı düzenlenmiştir. Müstahkem bölge, bölgenin bataklık arazisinde Doğu Prusya yaklaşımını savunacak şekilde düzenlenmişti.

Bölgedeki Alman kuvvetleri savunma mevzilerini [[Doğu Prusya Taarruzu]]'nun başladığı 1945 yılı Ocak ayına kadar tutmayı başardılar.

== Sonuçları ==

Diğer savaşlarla sayısal terimler yönünden karşılaştırıldığında bu, çok büyük bir Sovyet zaferi olmuştur. Harekât boyunca Sovyet birlikleri ilerledikçe, nüfusunun çoğu işgalciler tarafından öldürülmüş ya da sürülmüş yıkılmış, yanmış kentler, ıssız köylerle karşılaştı. Daha sonra sembolik bir gösteri olarak sokaklar bol su ile yıkandı.

Bagration Harekâtı boyunca Wehmacht'ın uğradığı silah ve insan gücü kayıpları hiçbir şekilde yerine konamadı. Ostheer (Alman Doğu Cephesi kuvvetleri), insan kaynaklarının neredeyse dörtte birini yitirmişti. Bu kayıplar, [[Stalingrad Muharebesi|Stalingrad]]'dakine yakın bir kayıp yüzdesidir. Bu kayıplar, Wehmacht'ın yerine koyamayacağı çok deneyimli birlikleri, subay ve astsubayları içeriyordu. Üst rütbeli subay, özellikle general kayıpları dikkati çekecek kadar yüksektir. bu savaşlarda ikisi kolordu komutanı olmak üzere 9 general öldü. Dördü kolordu komutanı olmak üzere 22 general esir alındı. Bir başka General, 197. Piyade Tümen komutanı General Hahn 24 Haziran'da kayıtlara kayıp olarak geçmiştir. Öte yandan General Zutavern ve General Philipp intihar etmiştir.

Sonuçta, Alman orduları açısından bu savaşların neden olduğu kayıp genelde, Merkez Ordular Grubu'nun neredeyse tümü, 2 bin tank ve 57 bin diğer araçtır. Amerikalı tarihçi Steven Zaloga'ya göre, Alman kayıpları 300 bin ölü, 250 bin yaralı ve yaklaşık 120 bin tutsak olmak üzere toplamda 670 bindir. Aynı tarihçiye göre Kızıl Ordu kayıpları ise 60 bin ölü, 110 bin yaralı ve yaklaşık 8 bin tutsaktır. Sovyet silah kayıpları ise 2.957 tank, 2.447 parça top ve 822 uçaktır.<ref name=krivosheev>Krivosheev 367</ref>

Taarruz, Kuzey Ordular Grubu ile Kuzey Ukrayna Ordular Grubu arasındaki teması kesmiş oldu. Bu durum, bir sonraki Kızıl Ordu taarruzunda her iki ordu grubunun da Sovyet arazisinden çok hızlı bir şekilde geri çekilmesine yol açtı.

Alman Merkez Ordular Grubu büyük kısmının Minsk civarında uğradığı bu yıkım, daha güçlü durumdaki birçok Alman birliğinin [[Falaise Kuşatması]] sonucunda Fransa'da imhasıyla aynı zamana denk gelmiştir. Alman kuvvetlerinin Fransa'da uğradıkları bu yıkım, rakamsal olarak bakıldığında gerek personel gerekse silah yönünden çok daha düşük ölçeklidir. Hem Doğu Cephesi'nde, hem de Batı Cephesinde bu olayların devamında Müttefik ileri harekâtları yavaşladı ve durdu. Ancak bu durum, Alman direnişinden çok ikmal sorunlarından kaynaklanmıştır. Ancak Wehmacht, İtalya Cephesi'nden bir kısım zırhlı birliğini aktarmayı başardı. Bu birliklerle Varşova civarında Sovyet taarruzlarına direnebilme ve birlik kaptırmadan geri çekilebilmeye olanak buldular.

== Not ==
{{Kaynakça}}

== Kaynakça ==
İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır [[w:en:Operation Bagration|Operation Bagration]]
* ''İkinci Dünya Savaşı'' - İbrahim Artuç. Kastaş Yayınları, Cil 2
* ''Hitler's Greatest Defeat: The collapse of Army Group Centre, June 1944'' - Paul Adair
* ''A Writer at War: Vasily Grossman with the Red Army'' - Beevor, Antony and Vinogradova, Luba
* ''Bagration to Berlin: The Final Air Battles in the East: 1944–1945'' - Christer Bergstrom
* ''Ostfront 1944: The German defensive battles on the Russian Front 1944'' - Alex Buchner
* ''Soviet Blitzkrieg: The Battle for White Russia, 1944'' - W. Dunn
* ''Soviet Military Deception in the Second World War'' - David M. Glantz
* ''Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg - Vol. 8: Karl-Heinz Frieser, Klaus Schmider, Klaus Schönherr, Gerhard Schreiber, Kristián Ungváry, Bernd Wegner: Die Ostfront 1943/44 - Der Krieg im Osten und an den Nebenfronten'' - Karl-Heinz Frieser
* ''The Battle for L'vov, July 1944'' - David M. Glantz
* ''Armageddon: The Battle for Germany, 1944–1945'' - Max Hastings
* ''Ostfrontdrama 1944: Rückzugskämpfe der Heeresgruppe Mitte'' - R. Hinze
* ''Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century'' - G.F. Krivosheev
* ''Ivan's War: Inside the Red Army, 1939–45'' - C. Merridale
* ''German Defeat in the East, 1944–5'' - S. Mitcham
* ''Battle for White Russia: The Destruction of Army Group Centre June 1944'' - G. Niepold
* ''Feeling the Full Force of a Four Point Offensive: Re-Interpreting The Red Army's 1944 Belorussian and L'vov-Przemyśl Operations'' - Robert Watt
* ''Bagration 1944: The Destruction of Army Group Centre'' - S. Zaloga
* ''Battle For Berlin: End Of The Third Reich'' - Earl F. Ziemke

== Dış bağlantılar ==
{{Commons kategori|Operation Bagration}}
* [http://www.youtube.com/watch?v=wK-QfwKszeQ Прощание славянки]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20100305184817/http://www.youtube.com/watch?v=wK-QfwKszeQ |tarih=5 Mart 2010 }} (''Elveda Slavyanka'')

<gallery>
Dosya:1944 kapitulation witebsk vasilevsky chernyakovski gollwitzer.jpg|Kızıl Ordu'ya teslim olan Tümgeneral Alfons Hitter, karşısında [[Aleksandr Vasilevski]] ve [[İvan Çernyahovski]] ([[Vitevsk]], 28 Haziran 1944)
</gallery>

{{II. Dünya Savaşı}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Bagration Harekâtı| ]]
[[Kategori:II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi'nde muharebeler ve harekâtlar]]