Aydınlanma Çağı sayfasının kaynağını görüntüle

{{Liberalizm}}
'''Aydınlanma Çağı '''olarak adlandırılan tarihsel dönem, aydınlanma felsefesinin [[18. yüzyıl]]da doğup benimsenmeye başladığı dönemdir. Batı toplumunda [[17. yüzyıl|17.]] ve [[18. yüzyıl]]larda gelişen, akılcı düşünceyi eski, geleneksel, değişmez kabul edilen varsayımlardan, önyargılardan ve [[ideoloji]]lerden özgürleştirmeyi ve yeni [[bilgi]]ye yönelik kabulü geliştirmeyi amaçlayan düşünsel gelişimi kapsayan dönemi tanımlar.<ref name=":0">{{Web kaynağı | url = https://www.britannica.com/event/Enlightenment-European-history | başlık = Enlightenment {{!}} Definition, Summary, Ideas, Meaning, History, Philosophers, & Facts | erişimtarihi = 24 Ekim 2021 | dil = İngilizce | çalışma = Encyclopedia Britannica | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150621073929/https://www.britannica.com/event/Enlightenment-European-history | arşivtarihi = 21 Haziran 2015}}</ref> Aynı zamanda [[Arapça]] eserlerin ([[İbn Rüşd]] vb.) [[Latince]]ye çevirilmesi, Aydınlanma Çağı'na zemin hazırlamıştır.

[[Dosya:Salon de Madame Geoffrin.jpg|upright=1.14|küçükresim|Aydınlanma Çağı örneklerinden [[Voltaire]]'in "la lettura della tragedia" adlı eserinin ''Dipinto di Charles Gabriel Lemonnier'' tarafından sunumu.]]
Aydınlanmaya yol açan başlıca düşünsel gelişmeler [[Rönesans]] ve [[Reform (tarih)|Reform]] hareketleridir. Aydınlanmanın ilk temsilcileri olarak genellikle [[René Descartes]] ve [[Gottfried Leibniz|Gottfried Wilhelm Leibniz]] kabul edilir. [[Almanya]]'da [[Johann Gottfried Herder]], [[Immanuel Kant]], [[Christian Wolff]]; [[Fransa]]'da [[Denis Diderot]], [[Claude Adrien Helvétius]], [[Paul Henri Thiry d'Holbach|Baron d'Holbach]], [[Montesquieu]], [[Jean-Jacques Rousseau]], [[Voltaire]]; [[Büyük Britanya]]'da [[David Hume]], [[John Locke]] ve [[Thomas Paine]] Aydınlanma Çağı'nın en önemli temsilcileridir.<ref name=":1">{{Web kaynağı | url = https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217373 | başlık = BATI AYDINLANMASININ DÜŞÜNSEL KÖKENLERİ VE ELEŞTİRİSİ | yayıncı = Dergipark | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200326050033/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/217373 | arşivtarihi = 26 Mart 2020}}</ref><ref>Jeremy Black, "Ancien Regime and Enlightenment. Some Recent Writing on Seventeenth-and Eighteenth-Century Europe," ''European History Quarterly'' 22.2 (1992): 247-55.</ref>

== Genel çerçeve ==
Aydınlanma felsefesi ya da 18. yüzyıl felsefeleri ''genel olarak'' insanın kendi yaşamını düzenlemesini yeniden gündeme almış, hem düşüncenin hem toplumsal yaşamın köklü değişimlere uğrayacağı bir sürecin fikirsel/felsefi başlatıcısı olmuştur. Bu yüzyılın sonlarına doğru meydana gelen [[Fransız Devrimi]] (1789) ve ardından gerçekleşen modernleşme süreçleri, düşünsel anlamda etkilerini ve kaynaklarını aydınlanma felsefesinde bulmaktadır.

[[Din]] ya da [[Tanrı]] merkezli toplumsal yapının ve düzenlemelerin yerini bu süreçte [[akıl]] merkezli toplumsal düzenlemeler arayışı alır. Geniş ve genel anlamıyla ''aydınlanma'', [[Orta Çağ]]'da hüküm süren dünya görüşüne karşı yeni bir dünya görüşünün ortaya çıkması ve temellendirilmesi olarak belirtilir. Bu yüzyıl yeni bir ''ideal'' ile tarih sahnesinde yer alır; bu ideale göre, aklın aydınlattığı kesin doğrulara ve bilginin ilerlemesine dayanan ''entelektüel bir kültür'' egemen olmalıdır ve bu kültür sonsuz bir şekilde ''ilerlemelidir''. Böylece ilerleme ideali, insanın [[Gelenek|geleneğin]] köleliğinden kurtularak sürekli mutluluk ve özgürlük yolunda gelişeceği düşüncesine dayandırılır.

Aydınlanma felsefesinin kaynağı [[Rönesans felsefesi]] ve özellikle de [[17. yüzyıl felsefesi]]nin ortaya koyduğu ilkelerdir. Rönesans'tan itibaren düşüncenin tarihsel otoritelerden kurtulması, bilgi ve yaşam hakkında akla ve deneyime dayanmaya başlaması söz konusudur. 17. yüzyılda bu gelişmeler sistemleştirilip temel ilkelere dönüştürülmeye başlanmış, rasyonalizmin belirginleştiği bu yüzyılda aydınlanma felsefesinin ''düşünsel temelleri'' bir anlamda hazırlanmıştır. [[Sekülarizm|Sekülerleşme]], aydınlanma felsefesinin ve genel anlamda aydınlanmacılığın her tür girişiminde temel olmuş olan bir yönelimdir.

18. yüzyıl felsefesinde bir yanda [[Akılcılık|rasyonalizmin]] öte yandan [[Deneycilik|emprizmin]] güçlenmesi ve bunlardan meydana gelen teorik sorunların yeni birtakım sentezlerle aşılmaya çalışılması söz konusu olacaktır. Aydınlanma Çağı, aklın ışığında felsefenin de yepyeni bir etkileyicilikle ortaya çıkışına, yaygınlaşmasına, yeni sentezlerle sistematikleştirilmesine etki etmiştir. Bu bakımdan bu yüzyıla "felsefe yüzyılı" denmesi de söz konusudur.<ref>Gökber, Macit; ''Felsefe Tarihi'', [[Remzi Kitabevi]], 2. basım, s. 328.</ref>

== Aydınlanma ==
Aydınlanma Çağı, aklı kurucu ilke olarak benimseyerek, tüm toplumsal yaşamın ve düşünüşün buna göre şekillendirilmesine yönelinen dönemdir. [[Immanuel Kant|Kant]], aydınlanmacılığı, "aklı kullanma cesareti" olarak tanımladığında, genel olarak Aydınlanma Çağı'nın felsefesini vermektedir. [[18. yüzyıl]]da [[Avrupa]]'da ortaya çıkıp gelişmiş ve "aydınlanma" fikriyle yaygınlaşmıştır.

Kant, aydınlanma düşüncesinin kurucu ilkesi olan akıl konusunda şöyle der:<ref name=":1" /><ref>{{Kitap kaynağı|url=http://archive.org/details/enlightenmentint02gayp|başlık=The Enlightenment : an interpretation : the science of freedom|tarih=1977|yayıncı=New York ; London : Norton|diğerleri=Internet Archive|ad=Peter|soyadı=Gay|isbn=978-0-393-00875-3}}</ref>
<center>{{Alıntı kutusu||align=center|width=60%|alıntı=Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır. Bu ergin olmayış durumu ise, insanın kendi aklını bir başkasının kılavuzluğuna başvurmaksızın kullanamayışıdır. İşte bu ergin olmayışa insan kendi suçu ile düşmüştür; bunun nedenini de aklın kendisinde değil, fakat aklını başkasının kılavuzluğu ve yardımı olmaksızın kullanmak kararlılığını ve yürekliliğini gösteremeyen insanda aramalıdır [[Sapere Aude]]! Aklını kendin kullanmak cesaretini göster! Sözü şimdi Aydınlanmanın parolası olmaktadır.|source=[[Immanuel Kant]]}}</center>
[[Dosya:KantWasIstAufklärung.png|küçükresim|Kant: Orijinal "Aydınlanma nedir?" yazısı]]
Aydınlanma Çağı'nın ana fikri, akıl aracılığıyla doğru bilgilere ulaşılabileceği ve bu doğru bilgi ile de toplumsal yaşamın düzenlenebileceğidir. Öte yandan bilim alanındaki önemli gelişmeler de Aydınlanma Çağı'na öncülük eder ve bu çağda ayrıca çok yoğun yeni bilimsel gelişmeler kaydedilir. Daha [[15. yüzyıl]]dan itibaren meydana gelmeye başlayan yeni keşifler ve icatlar bu süreci hazırlamış, bunun sonunda da "karanlık çağ" olarak değerlendirilen Orta Çağ'ın sonuna gelinmiştir. [[Deney]] ve [[gözlem]], aklın uygulama araçları olarak bu dönemde bilimsel yöntemin ilkeleri biçiminde ortaya çıkmış ve doğa bilimlerinde önemli gelişmelere kaynaklık etmiştir.

Dinde meydana gelen yenileşme hareketleri de, dinsel düşüncenin giderek geriletilmesi ve Aydınlanmacılıkla birlikte kuruculuk ve egemenlik gücünü kaybetmesiyle sonuçlanmıştır. [[Rönesans]] ve [[reformlar]]la başlayan bu gelişmeler, aydınlanmacılıkla doruğuna varmış ve buradan itibaren [[Modernite]] denilen sürecin oluşumunu hazırlamıştır. Bu süreç aydınlanmacılıkta ifadesini bulan köklü bir zihin değişikliği anlamına gelmektedir.

[[Isaac Newton|Newton]] ve [[Mikolaj Kopernik|Kopernik]] ile tüm bir evren-dünya kavrayışı [[Kopernik Devrimi|değişime uğramış]], [[René Descartes|Descartes]] ve [[Immanuel Kant|Kant]] gibi isimlerle bu değişen zihniyetin felsefi düşüncesi geliştirilmiştir. [[Avrupa]]'daki [[Endüstri Devrimi|endüstri devrimleri]] de bu sürecin maddi temelini oluşturmaktadır. Yeni ve bambaşka toplumsal ve ekonomik ilişkiler içerisinde yaşamaya başlayan insanlar, ortaya çıkan yeni düşünce biçimleriyle dünyaya bambaşka gözlerle bakmaya başlamışlardır. Bunun sonucunda modern yaşamın temelleri atılmıştır. 1789 [[Fransız ihtilali|Fransız İhtilali]]'nin temelinde, [[Fransız aydınlanmacılığı]]nın belirleyici bir etkisi vardır.

== Doğuşunda ve gelişmesinde belirleyici bazı isimler ==
* [[George Berkeley]]
* [[Claude Adrien Helvétius]]
* [[Paul Henri Thiry d'Holbach|Baron d'Holbach]]
* [[Jean le Rond d'Alembert]]
* [[David Hume]]
* [[Adam Smith]]
* [[René Descartes]]
* [[Denis Diderot]]
* [[Étienne Bonnot de Condillac|Étienne Bonno de Condillac]]
* [[Francis Bacon]]
* [[Galileo Galilei|Galileo]]
* [[Gotthold Ephraim Lessing]]
* [[Gottfried Leibniz]]
* [[Immanuel Kant]]
* [[Jean-Jacques Rousseau]]
* [[John Locke]]
* [[Julien Offray de La Mettrie|Julian Offray de La Mettrie]]
* [[Nicolaus Copernicus|Kopernik]]
* [[Pierre-Simon Laplace|Laplace]]
* [[Lois Rene de Caradeux de la Chalotais]]
* [[Montesquieu]]
* [[Isaac Newton|Newton]]
* [[Baruch Spinoza|Spinoza]]
* [[Thomas Hobbes]]
* [[Voltaire]]<ref name=":0" /><ref name=":1" />

== Ayrıca bakınız ==
*[[Philosophe]]
*[[Orta Çağ felsefesi]]
*[[17. yüzyıl felsefesi]]
*[[19. yüzyıl felsefesi]]
*[[Rönesans felsefesi]]
*[[Alman felsefesi]]
*[[20. yüzyıl felsefesi]]
*[[Postmodernizm]]

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
* '''Felsefe Tarihi''', Macit Gökberk, İstanbul, 1985.

{{Vikisöz|Aydınlanma}}
{{Aydınlanma Çağı}}
{{Felsefe}}
{{Sosyal demokrasi}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Aydınlanma Çağı| ]]
[[Kategori:18. yüzyıl felsefesi]]