İran kedisi

Fars kedisi
Ülke	İran platosu
Irk standartları
CFA	standardı
FIFe	standardı
TICA	standardı
AACE	standardı
ACF	standardı
ACFA/CAA	standardı
CCA-AFC	standardı

Fars kedisi (İran kedisi), yuvarlak yüzü ve ufak ağzıyla ayırt edilen uzun tüylü bir kedi cinsidir.

İran üzerinden dünyaya dağılımı Horasan'dan ihraç edilen kedilerin 1620'li yıllarda Pietro della Valle tarafından Ankara üzerinden İtalya'ya gelmesiyle başlamıştır. Aynı dönemde  Nicholas-Claude Fabri de Peiresc tarafından Fransa'ya da götürülmüşlerdir. Kısa bir süre sonra İngiltere'ye görülmeye başlamışlardır.

İlk dönemdeki "İran kedileri" İran'dan gelenler gri tüylere, Ankara'daki İran kedileri ise beyaz tüye sahiptiler.

"İran kedisi" geçmişi hala gizemini korumakla beraber, Mısır hiyerogliflerinde uzun tüylü bir kedi cinsinden bahsedilir, bu kedi türünün İran kedisi olduğu düşünülmektedir. (Tüm uzun tüylü kedi cinslerinin kökeni halen gizemini korumaktadır.)

Son dönemdeki "İran kedileri" üzerindeki  genetik araştırmalar günümüzün İran kedilerinin genlerinin Doğu Avrupa kedilerine bağlı olduğunu göstermektedir, Güneydoğu'dan dağılım gösteren "İran kedisi" zamanla genetik imzasını yitirmiştir.

Dağılımı

1900'lü yıllarda Amerika'ya götürülmeden önce, 1871 Yılında İngiltere'nin Londra şehrinde "Harrison Weir" tarafından "Kristal Saray"da düzenlenen kedi şovunda tanıtılmıştır. O dönem İran Kedisi tür standartları olarak kısa yüzlü (Short-face) kedi cinsi olarak adlandırılır. Fakat yine de o dönemdeki "İran Kedileri", günümüzün düz suratlı "İran kedileri"nin aksine daha çıkık yüz yapısına sahiptiler. Yine o dönemde araştırmacılar İran kedisini Ankara kedisinden ayırt etmek için çalışmalarda bulunmuşlar sonrasında "İran kedisi" tür standartları 1889 yılında "Harrison Weir" tarafından yayınlanmıştır. Weir İran kedisinin Ankara kedisinden farklı olarak uzun kuyruklu, kaba tüylere sahip,  büyük kafa yapısı ve kulakları yukarı doğru daha az sivri olduğunu belirtmiştir.

Kalıtsal Hastalıklar

Bazı ülkelerde İran kedi nüfusunun yarısını etkileyen kalıtsal Polikistik Böbrek Hastalığı yaygındır.

(Burun/yüz yapılarının içeri doğru eğrilmesinden dolayı hırıltılı nefes alma ve göz kanalları tıkanıklığı göz yaşı/sıvısının dışarı akmasına neden olur.)

Geleneksel İran Kedisi (traditional Persian / doll-face Persian)

Aşırı fiziksel değişiklikleri olmayan özgün ve orijinal İran kedisini tanımlamak için kullanılır.

Amerika, Almanya ve İtalya'daki ve dünyanın diğer bölgelerindeki yetiştiriciler İran kedisini standartların dışında gelişime tabi tutarak düz-burun "peke-yüz" veya "aşırı" türler üretmişlerdir, bunun sonucu olarak "İran kedisi" adı korunarak (Cat Fanciers' Association (CFA)  dahil) iki farklı gene sahip kedi türü ortaya çıkmıştır. Günümüzde basık suratlı tür modern İran kedisi olarak görülmektedir.  Böylece  "Geleneksel İran kedileri" geçmişteki "İran kedileri"ne de atıfta bulunarak tekrar adlandırılmışlardır.  (Aynı isimlendirme "Siyam kedi" türü içinde gerçekleşmiştir.)

İran Şov Kedisi (düz/basık surat / show Persian  / peke-face / modern İran / ultra-typing)

1950'lerin sonlarında sarı İran kedilerinde kendiliğinden gelişen bir mutasyon yüz kemik yapılarında basıklık yarattı.  Düz yüzlü "Pekinez köpeği"ne benzediğinden dolayı bu tür "peke-faced" olarak adlandırıldı. 1990'ların ortalarında bu türde ciddi sağlık sorunları görülmeye başlandı. Buna rağmen yetiştiricilerin basık suratlı "İran kedileri"ni üretmelerinden alıkoymadı.

Basık yüzlü modern "İran kedileri" gösteri, şov, yarışma alanlarında popüler olurken halkın çoğu geleneksel İran kedilerini tercih etmekte.

Alt Türler

Himalayan (Colorpoint Longhair)

1950 yılında İran kedisinin "Siyam kedisi" ile eşleştirilmesi sonucu "İran kedisi" vücut şeklinde, "Siyam kedisi" renklerinde doğan yavrulara "Himalayan" isimlendirilmesi yapılmıştır. "Himalayan" 1984 yılına kadar Amerika da ayrı bir tür sayılmaktaydı, CFA'nın olaya dahil olmasıyla bu tür İran kedisi olarak adlandırıldı. Birçok yetiştirici "İran kedi" ırkına çaprazlama doğan yavruların girmesinden dolayı mutsuz olduklarını belirtmişlerdir.

Exotic Shorthair

1950'ler de "American Shorthair" kedi türünü geliştirmek amacıyla gizlice "İran kedisi" kullanılmıştır. Bu tür kısa zamanda yarışmalarda da tanınmaya başlanmıştı, diğer yetiştiriciler yarışmalara melez kedi ırklarının dahil edilmesinden pek mutlu olmadılar.  1966 yılında CFA bu türü  "Exotic Shorthair" olarak yeni bir kedi türü olarak sınıflandırmıştır.  Bu tür birçok yönden mizaç ve yapıları dahil, uzun tüyleri hariç  "İran kedileri"ne benzemektedir.  İran kedilerin deki birçok sağlık problemini de miras almıştır. "İran kedileri" gibi tembel karakteristiğe sahiptirler.

"İran kedileri"nin eşleştirildiğinden dolayı dört de bir şans bu türde uzun tüyler görülebilir. Fakat The International Cat Association bu doğan yavruları "İran kedisi" olarak kabul etse de aksine CFA tarafından "İran kedisi" olarak kabul edilmezler. Diğer kuruluşlar tarafından ayrı olarak "Exotic Longhair" olarak adlandırdılar.

Chinchilla

Amerika'da Silver Persian (Gümüş İran kedisi) olarak bilinse de ayrı bir tür "Sterling" isminde adlandırılmak istenmiştir fakat  bu kabul görmemiştir. CFA tarafından İran kedisi sayılıp, Gümüş ve Altın İran kedileri olarak adlandırılmaktadır. Güney Afrika'da ise "Southern Africa Cat Council (SACC)" kuruluşu tarafından "Safkan Chinchilla" ve "Chinchilla Longhair" olarak kayıtaltına alınmıştır. "Chinchilla", " İran kedisi"ne nazaran burnu hafifçe daha uzundur bunun sonucun da "İran kedileri"n de görülen nefes alma zorlukları ve göz akıntıları bu türde görülmez. Siyah renkli tüyleri şeffaftır, bir diğer ayırt edici özelliği ise mavi-yeşil veya yeşil gözler yavrularda ise mavi veya mavi-mor göz renkleri görülür.

Karakterisik Özellikleri

Şov-tarzı "İran kedileri" son derece ince uzun tüylere ve yeleye, kısa bacaklara, birbirinden ayrı kulaklara, büyük gözlere, küçük ağız çevresi ve geniş kafa yapısına sahiptirler.  İran kedileri farklı renklere ve izlere sahip olabilirler.

İran kedileri oldukça sessiz kedi olarak lanse edilirler. Doğası gereği sakin olduklarından apartman yaşamına uygundurlar. Himalayan türü "Siyam kedisi" özelliklerinden dolayı daha aktiflerdir.  Kedi sahipleri tarafından safkan olmayan kedilere  nazaran sahiplerine daha yakın ve sevgi dolu, yabancılara karşı daha sevecen, temizlik, öngörülebilirlik, ses, yiyeceklerde titizlik olarak daha yüksek puan almıştır.

Ömür

İsveç Hayvan Sağlığı kuruluşundan alınan bilgiye göre; "İran Kedisi" grubuna dahil türlerin ortalama yaşam süresi 12.5 yıldır. Bu gruba dahil kedilerin %76'sı 10 yıl ve daha fazla, %52'lik kesim ise 12.5 yıl ve daha fazla yaşam süresine sahiptirler.  İngiltere'deki veteriner klinik verilerine göre ise ortalama yaşam süreleri 12 ila 17 arası ortalama 14.1 yıldır.

Sağlık

"Modern İran kedileri" geniş oval kafatasına, kısa yüz ve buruna sahip olduklarından bu yüz yapısından dolayı nefes alma zorlukları, cilt, göz problemleri ve doğum zorlukları görülmektedir.  Anatomik anormalliklerden ötürü nefes alma zorlukları görülebilir, kusurlu gözyaşı kanalları gözyaşlarının yüzünden akmasına sebep olur. (Epiphora) Bu durum kozmetik olarak görülse de daha ciddi sonuçlara sebebiyet verebilir, göz kapaklarının içeriye doğru kapanarak korneaya sürtmesi ve yırtılmasına, ağrıya, enfeksiyona, kornea hasarına sebebiyet verebilir.  Kapalı doğum kanalı veya zor doğum İran kedilerinde nispeten görülebilir. Bu nedenle ölü doğum oranı . %16.1, %22.1  arasında değişirken bu durum normalden daha yüksektir, 1973 yılı araştırmaları %29.2 yavru ölüm oranı ortaya koymuştur. 2010 yılında yapılan veterinerlik çalışmaları kısa kafa yapısından kaynaklı ciddi sağlık sorunları çıktığını belirtmiştir.

BBC TV kanalında yayınlanan "Pedigree Dogs Exposed" adlı programda veterinerler ve hayvan hakları derneklerinin yetiştiriciler üzerindeki baskıları bir yana "İran kedileri" sağlık sorunlarının en çok etkisinde kalan kedi ırklarından biri seçilmiştir. Hayvan hakları savunucuları, aşırı yüz yapısına sahip modern İran kedilerinin hastalıklarından dolayı üreme standartlarında değişiklik ve sınırlandırılması talebinde bulundu. GCCF, TICA ve FIFe dernekleri bu cinsin burun kanallarının açık olması ve bu kanallardan havanın kolayca geçebilmesi gerektiğini bildirdi. Alman hayvan hakları savunucuları ise basık suratlı kedi türünün tamamen yasaklanması gerektiği yönünde bildiride bulundular.

Yetişkin İran kedilerin de %36, %49 oranda Polikistik Böbrek Hastalığı görülür. British Longhair, Himalayan özellikle "Otozomal dominant polikistik böbrek hastalığı"ndan muzdariptir. Kistler zamanla gelişip büyüyüp böbrek dokularının yerini alır, bu durum böbreğin büyümesine sebep olur. İleriki zamanlar da ortalama 7 yaşlarında böbrek yetmezliği görülür. (3, 10 yaş arası görülebilir) Belirtilerini aşırı sıvı alımı ve sık sık idrara çıkma, iştahta azalma, kilo kaybı ve depresyon olarak belli eder. Bu hastalığa ırk da bulunan PKD geni sebep olmaktadır. DNA testi sayesinde sonucu negatif olan kedilerin üremesine izin verilmesi, bu hastalığın yayılımının durması ve gelecek nesillerde bu hastalığın kaybolması mümkün kılabilir.

Hypertrophic cardiomyopathy (HCM) Tüm kedilerde görülen yaygın bir hastalıktır. Maine Coon ve American Shorthair türlerinde kalıtsaldır, büyük olasılık İran kedilerinde de bu durum böyledir. Bu hastalık sol kalp içi boşluğunda kalınlaşmaya sebep olur, bazı durumlarda ani ölüme sebebiyet verebilir. Erkek ve yaşlı kediler bu durumdan etkilenme eğilimleri daha fazladır. Raporlara göre İran kedileri %6.5 oranda etkilendiği görülmektedir. Bu hastalığın görüldüğü kedilerin üremesi engellenerek hastalığın kalıtsallığını kaybetmesi sağlanabilir.

Sıklıkla modern İran kedilerinde görülen çene yapası sebebiyle mamalarını yemede zorlandığı görülebilir. Bu sebepten ötürü kedi maması üreticileri İran kedilerine özel yapıdaki mamaları piyasaya sürdüğü görülmektedir.

Bakım

Uzun tüylerinden dolayı bakımı zordur, tüylerdeki dolanıklıkları engellemek için düzenli olarak sık sık taranmaya ihtiyaç duyarlar. Her ne kadar İran kedileri kendilerini temizlese de sahipleri yıkama gereği duyabilirler. Alternatif olarak tıraş ettirdikleri görülmektedir. Sahipleri gözlerini kabuklaşmayı önlemek ve akıntılardan dolayı düzenli temizlerler.