Çoklu benlik yaklaşımı
Çoklu benlik Yaklaşımı, genel olarak kişilik kavramını, bir çoklu benlik durumlarının toplamı olarak ele alan yaklaşımdır.[1] Kişilik, bağlama göre aktif olan ve her birinde farklı duygusal, bilişsel, davranışsal özellikler barındıran benliklerin bir toplamıdır. Pek çok araştırmacı kabul etmektedir ki, günümüzde benliğin tek ve farklılaşmamış açıklamaları bir yanlışı yansıtmaktadır. Benliği görece birbirinden ayrışık ve birbirinden farklı kimliklerden(her bir kimlik kendi benlik bilgisine sahiptir) oluşmuş bir repertuvar olarak görmek daha doğru bir yaklaşımdır.[2] Bu kimlikler benlik yönü olarak adlandırılabilir ve her benlik yönünün kendine ait davranışsal, duygusal, bilişsel özellikleri vardır. Her benlik yönünü, bireyin önemli ihtiyaçlarını, hedeflerini ve motivasyonlarını yansıtan psikolojik bir tuval olarak değerlendirmek mümkündür. Örneğin kişinin sporcu benlik yönü, her gün spor yaptığı fitness salonuna girdiği anda aktif olacaktır ve spor yaparak geçirdiği süre boyunca da bu benlik yönü ile ilgili bilişsel, davranışsal, duygusal özellikler aktif kalmaya devam edecektir. Ancak kişi spor yaptıktan sonra eve gelip çocuklarına yemek hazırlamaya başladığı anda ise kişinin annelik-babalık benlik yönü aktif olacak ve bu benlik yönünün özellikleri bu süre boyunca sergilenecektir.
Benlik yönlerinin aktif olması[değiştir | kaynağı değiştir]
Her benlik yönü kişinin önemli hedeflerini, ihtiyaçlarını, motivasyonlarını yansıtan ve bunlara hizmet eden birbirinden ayrı :psikolojik yapılardır. Farklı hedefler, ihtiyaçlar ve motivasyonlar, farklı bağlam/çevre tarafından aktive edilerek, organize oldukları ve temsil edildikleri uzun süreli bellekten çağrılır ve çağrılan benlik yönünün davranışsal, duygusal, bilişsel özellikleri o bağlamda aktive olur. Çevrenin/bağlamın bireylerin benlik yönlerini etkilemesi, kişinin farkındalığı dışında gerekleşen bir süreçtir. Çevresel ipuçları, bu farkındalık dışı süreci tetikler ve uygun benlik yönünün aktif olmasını sağlar. Ancak aynı çevrede farklı benlik yönlerini aktive edecek birden fazla ipucu olabilmektedir. Bunun gibi durumlarda, kişinin yine hedef, motivaston ve ihtiyaçlarına göre belirli bir benlik yönü aktif olurken diğerlerinin baskılanması gerekecektir. Yine bir örnek üzerinden gidilecek olursa, iş yerinden gelen bir annenin çocukları ile vakit geçirirken işle ilgili kelimeleri kurmaması, çocuklarının yaşına göre daha basit ve anlayabilecekleri kelimeleri kullanması gerekir. Kısacası benlik yönüne uygun eylemin seçilmeli ve diğer benlik yönlerinin gerektirdiği farklı davranışlar baskılanmalıdır.
Benlik karmaşıklığı[değiştir | kaynağı değiştir]
Çoklu benlik yaklaşımında araştırmacılar tarafından önemle üzerinde durulan bir başka ilişkili kavram ise benlik karmaşasıdır.Her bireyin geçmişi, ihtiyaçları, hedefleri birbirinden büyük oranda farklılaştığı için, sahip oldukları benlik yönleri de son derece bireye özgü bir gruplaşma halindedir . Ve bu gruplaşmayı benlik karışıklığı olarak nitelendirebiliriz. Benlik karmaşıklığı iki özelliğin fonksiyonu olarak görülebilir; kişinin sahip olduğu benlik yönlerinin sayısı ve bu yönlerin birbiri ile ilişki seviyesi. Yüksek benlik karmaşıklığı benlik sayısının fazla olmasına ve bu benliklerin tamamen bağımsız olmasına bağlıdır. Aynı şekilde düşük benlik karmaşıklığı ise benlik yönlerinin sayısının az ve birbiriyle olan bağımlılığın seviyesinin de yüksek olmasına bağlıdır[3] Aslında bireyin sahip olduğu her benlik yönünün hayatlarında temsil ettiği bir role denk düştüğünü düşünebiliriz. Birey ne derecede farklı rollere sahip ise o sayıda benlik yönüne sahip olacaktır. Benlik yönlerinin birbirinden bağımsızlığı ise, içerdikleri bilişsel, davranışsal ve duygusal özelliklerin ne derecede sadece o benlik yönüne özgü olduğu ile ilişkillidir. Diğer bir değiş ile bir benlik yönünün duygusal ve bilişsel olarak diğerleri ile ne kadar bağımsız olduğudur.[3] Benlik karmaşıklığı psikolojik sağlık açısından da önemli olduğu vurgulanan bir kavramdır. Bunun bir örneği olarak, yapılan çalışmalarda benlik karmaşıklığının stresle ilişkili hastalıklarda ve depresyonda bir tampon görevi gördüğünü empirik olarak göstermiştir.Bireyin benlik karmaşıklığının yüksek olması durumunda bu koruyucu tampon faaliyeti; başarısız olunan bir durumda yalnızca belirli bir benlik yönünün duygusal olarak kötü etkilenmesine ve diğerlerinin sağlıklı bir şekilde etkilenmeden devam edebilmesi ve de bu olumsuz duyguların benliğin yalnızca belirli bir kısmında sıkışıp kalması ve geneline yayılmaması ile açıklanmaktadır.[4]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ ↑ McConnell, A. R., Shoda, T. M., & Skulborstad, H. M. (2012). The self as a collection of multiple self-aspects: Structure, development, operation, and implications. Social Cognition, 30(4), 380-395.
- ^ Hogg, M., & Vaughan, G. (2013). Social Psychology: UEL. Pearson Higher Ed.
- ^ a b Linville, P. W. (1985). Self-complexity and affective extremity: Don't put all of your eggs in one cognitive basket. Social cognition, 3(1), 94-120.
- ^ Rothermund, K., & Meiniger, C. (2004). Stress-buffering effects of self-complexity: Reduced affective spillover or self-regulatory processes?. Self and Identity, 3(3), 263-281.