Yak tereyağı
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Eylül 2022) |
Yak tereyağı ("Dri tereyağı" veya "Su yağı" olarak da bilinir) (Tibetçe: འབྲི་མར།, Çince: 酥油 ) yerli yak (Bos grunniens) sütünden yapılan tereyağıdır. Çin, Hindistan, Moğolistan, Nepal ve Tibet'teki birçok çoban topluluğu, tereyağı da dahil olmak üzere yak sütünden yapılan süt ürünlerini üretir ve tüketir. Bütün yak sütü, bütün inek sütünün yaklaşık iki katı yağ içeriğine sahiptir ve peynire daha yakın bir dokuya sahip bir tereyağı üretir.[1][2] Güney Orta Asya ve Tibet Platosu'ndaki çoban toplulukları için temel bir gıda ürünü ve ticaret maddesidir.[3]
Üretim[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaklar, çobanlarına yakıt için gübre, güç, et, lif ve süt gibi birçok farklı fayda sağlar. Dağ mera bölgelerinde bu uygulama yaygın olmasına rağmen, tüm çoban topluluklarının yak sütü kullanma veya tereyağı yapma geleneği yoktur. Her bir yak ineği az süt üretir, bu nedenle yalnızca büyük sürüler olduğunda çobanlar daha fazla süt elde edilmesini bekleyebilirler.[3] Süt, yazın kışa göre çok daha boldur; taze sütü tereyağına veya peynire dönüştürmek, daha sonra kullanmak üzere kalori depolamanın bir yoludur.[5]
Batı Tibet'te yak sütü önce gece boyunca mayalanır. Yaz aylarında, ortaya çıkan yoğurt benzeri madde, tahta bir kürek defalarca uzun bir tahta yayık içine daldırılarak yaklaşık bir saat çalkalanır.[5] Kışın yoğurt günlerce biriktirilir, sonra şişirilmiş bir koyun midesine dökülür ve tereyağı oluşana kadar çalkalanır.[5]
Taze yak tereyağı çeşitli şekillerde korunur ve havaya maruz bırakılmadığında ve serin ve kuru koşullarda saklandığında bir yıla kadar dayanabilir.[5] Koyun mide torbalarına dikilir,[5] yak derisine sarılır veya büyük ormangülü yapraklarına sarılır.[1][2] Kap açıldığında, yak yağı bozulmaya başlar ve mavi peynire benzer mavi küf damarları üretir.[1][2]
İngilizce "yak" kelimesi, Tibetçe'den gelen bir alıntıdır: གཡག་, Wylie: g.yak. Tibetçe'de, sadece türün süt üretmediğini söylemeye gerek olmayan erkeğine atıfta bulunur (Tibetçe'ye kelimesi kelimesine çeviri "boğa tereyağı" demek gibi olur); dişilere Tibetçe: འབྲི་, Wylie: 'bri veya nak denir. İngilizcede, kelimeyi ödünç alan diğer birçok dilde olduğu gibi, "yak" genellikle her iki cinsiyet için de kullanılır.
Kullanımları[değiştir | kaynağı değiştir]
Yak tereyağı çayı, Himalaya bölgesi genelinde günlük bir temel yemektir ve genellikle yak tereyağı, çay, tuz ve köpük haline getirilmiş su ile yapılır. Soğuk yüksek rakımlarda ihtiyaç duyulan hidrasyon ve beslenme için günde altmış küçük bardaktan fazla içen Tibetliler ile "Tibet ulusal içeceği"dir.[6] Bazen ekşimiş tereyağı kullanılır, bu da çaya farklı bir tat verir.[1]
Eritilmiş yak yağı, kavrulmuş arpa unu (tsampa) ile kabaca eşit oranlarda karıştırılabilir. Elde edilen hamur, hurma veya susam ile karıştırılarak misafirleri ağırlamak için kullanılır. Ayrıca daha sonra kullanılmak üzere saklanabilir ve daha sonra tuz veya şeker eklenmiş sıcak suda eritilebilir.[3]
Yak yağı, derilerin geleneksel tabaklanmasında kullanılır. Taze yerine eski, ekşimiş tereyağı tercih edilir.[7]
Diğer gıda dışı kullanımlar arasında yak yağı lambaları,[8] cildi nemlendirme,[1] ve Tibet Yeni Yılı için geleneksel tereyağı heykelleri yer alır.[9] Bu tür yak tereyağı heykelleri yaklaşık 10 metre yüksekliğe ulaşabilir.[10]
Nepal'de, özellikle Katmandu'da yak peyniri ve yak yağı fabrikalarda üretilmekte ve ticari olarak satılmaktadır. 1997-1998 yılları arasında Nepal'de bu şekilde yirmi altı ton tereyağı üretildi ve satıldı.[11]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e Jordans, Bart (2008). Bhutan: A Trekker's Guide, Cicerone Press Limited. pg. 180 27 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b c Levy, Patricia (2007). Tibet. Marshall Cavendish. pg. 122 27 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c "10 Products from Yak and Their Utilization". FAO. 24 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2011.
- ^ Composition, quality and consumption of yak milk in Mongolia. State University of Agriculture. 1983. ss. 46-52. 27 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.
- ^ a b c d e Nomads of Western Tibet: The Survival of a Way of Life. University of California Press. 1990. s. 87. ISBN 9780520072107. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.
- ^ Marcello, Patricia Cronin (2003). The Dalai Lama: A Biography, Greenwood Publishing Group. pg. 7 27 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ The Yak. Second edition revised and enlarged (PDF). Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2003. s. 252. 24 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.
Leather from yak is usually tanned by a traditional method. For this purpose, the herdsmen ... spread old, rancid butter on the skin (fresh butter is not useful in tanning).
- ^ "Yaks, butter, and lamps in Tibet". WebExhibits.org. 27 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2011.
- ^ "Butter Sculpture Tradition Melting Away". China.org.cn. 21 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2011.
- ^ Nomads of Western Tibet: The Survival of a Way of Life. University of California Press. 1990. s. 241. ISBN 9780520072107. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.
- ^ Nomads of Western Tibet: The Survival of a Way of Life. University of California Press. 1990. s. 317. ISBN 9780520072107. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.